Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp (DN), đặc biệt là các DN ngoài quốc doanh tại thành phố Cần Thơ. Theo số liệu năm 2012, TP Cần Thơ có khoảng 4.506 DN ngoài quốc doanh, trong đó 90% là DN nhỏ và vừa, với đa dạng ngành nghề như công nghiệp chế biến, thương mại dịch vụ và hoạt động chuyên môn KH&CN. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 6,6% DN thực hiện các đề tài nghiên cứu đổi mới công nghệ, cho thấy hoạt động R&D còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm hoàn thiện chính sách tài chính để thúc đẩy hoạt động R&D trong DN ngoài quốc doanh tại TP Cần Thơ, khảo sát trực tiếp 09 DN có hoạt động R&D tiêu biểu trong các ngành công nghiệp mũi nhọn như cơ khí chế tạo, phân bón, dược phẩm. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2014, tập trung phân tích nguồn vốn, quy trình, hiệu quả thực hiện, khó khăn và nhu cầu hỗ trợ của DN. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc đề xuất các giải pháp chính sách tài chính nhằm tăng cường đầu tư R&D, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và sức cạnh tranh của DN, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và khu vực ĐBSCL.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hoạt động R&D và chính sách tài chính trong DN. Trước hết, khái niệm R&D được định nghĩa theo UNESCO và Luật KH&CN năm 2013, bao gồm nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và triển khai thực nghiệm nhằm tạo ra tri thức mới và ứng dụng vào sản phẩm, công nghệ mới. Các đặc điểm của hoạt động R&D như tính mới, tính tin cậy, tính rủi ro và tính kế thừa được làm rõ để hiểu bản chất và thách thức trong thực hiện R&D. Về chính sách tài chính, nghiên cứu áp dụng quan điểm của Vũ Cao Đàm về chính sách tài chính như một công cụ nhằm thúc đẩy phát triển KH&CN, bao gồm các chính sách đầu tư, tín dụng, thuế và hỗ trợ tài chính khác. Ngoài ra, các khái niệm về DN ngoài quốc doanh, phân loại DN theo quy mô và vai trò của DN trong phát triển kinh tế cũng được làm rõ để xác định phạm vi và đối tượng nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp phỏng vấn sâu, nghiên cứu tài liệu và tham vấn chuyên gia nhằm thu thập dữ liệu đa chiều. Mẫu khảo sát gồm 09 DN ngoài quốc doanh có hoạt động R&D tại TP Cần Thơ, được lựa chọn theo tiêu chí tiêu biểu trong các ngành công nghiệp mũi nhọn. Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất, tập trung vào các DN có hoạt động R&D để đảm bảo tính chuyên sâu. Dữ liệu thu thập bao gồm thông tin về nguồn vốn R&D, quy trình thực hiện, hiệu quả và khó khăn trong tiếp cận chính sách tài chính. Ngoài ra, dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước như Sở KH&CN, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Viện Kinh tế - Xã hội TP Cần Thơ để phân tích tổng quan về môi trường kinh doanh và chính sách hiện hành. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá tác động chính sách. Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2014, đảm bảo cập nhật các chính sách và thực trạng mới nhất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ DN thực hiện R&D còn thấp: Qua khảo sát 270 DN ngoài quốc doanh tại TP Cần Thơ, chỉ khoảng 6,6% DN thực hiện các đề tài nghiên cứu đổi mới công nghệ, phản ánh sự hạn chế trong đầu tư và hoạt động R&D. Trong 09 DN khảo sát chuyên sâu, chỉ có 01 DN hoạt động theo mô hình DN KH&CN được cấp giấy chứng nhận.

  2. Nguồn vốn R&D chủ yếu từ DN: Tất cả 09 DN khảo sát đều sử dụng nguồn vốn tự có để thực hiện R&D, chưa nhận được hỗ trợ tài chính trực tiếp từ nhà nước. Khoảng 77% DN mong muốn được hỗ trợ kinh phí từ chính sách tài chính để mở rộng hoạt động R&D.

  3. Khó khăn trong quyết toán và sử dụng quỹ KH&CN: Hầu hết DN chưa thành lập Quỹ phát triển KH&CN hoặc gặp khó khăn trong việc quyết toán kinh phí do thủ tục phức tạp, định mức chi thấp và chưa có hướng dẫn cụ thể từ cơ quan quản lý. Chỉ có 01 DN thành lập quỹ nhưng chưa thực hiện quyết toán kinh phí.

  4. Tác động tích cực nhưng hạn chế của chính sách hiện hành: Các chính sách tài chính của nhà nước như miễn giảm thuế, hỗ trợ vay vốn ưu đãi có tác động tích cực đến DN KH&CN, tuy nhiên, việc tiếp cận và thực thi còn nhiều rào cản do thủ tục hành chính phức tạp và thiếu thông tin kịp thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tỷ lệ DN thực hiện R&D thấp là do hạn chế về nguồn vốn, thiếu kinh nghiệm quản lý dự án R&D và khó khăn trong tiếp cận các chính sách hỗ trợ. So với các nghiên cứu trong nước, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của DN nhỏ và vừa tại các địa phương khác, nơi mà đầu tư cho R&D còn hạn chế do chi phí cao và rủi ro lớn. Việc DN chủ yếu tự bỏ vốn cho thấy sự thiếu hụt các kênh tài chính hỗ trợ hiệu quả, làm giảm động lực đổi mới công nghệ. Khó khăn trong quyết toán quỹ KH&CN phản ánh sự chưa đồng bộ giữa chính sách và thực tiễn quản lý tài chính DN, gây cản trở cho việc hình thành quỹ nội bộ thúc đẩy R&D. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ DN có R&D theo ngành nghề và mức đầu tư R&D so với doanh thu có thể minh họa rõ nét sự phân bổ nguồn lực và mức độ quan tâm của DN. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của chính sách tài chính trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho DN đầu tư R&D, đồng thời cần cải thiện thủ tục hành chính và tăng cường truyền thông để nâng cao hiệu quả chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hỗ trợ tài chính trực tiếp cho DN thực hiện R&D: Nhà nước cần thiết lập các chương trình hỗ trợ vay vốn ưu đãi, cấp kinh phí một phần hoặc toàn bộ cho các dự án R&D của DN ngoài quốc doanh, ưu tiên các ngành công nghiệp mũi nhọn. Mục tiêu tăng tỷ lệ DN thực hiện R&D lên ít nhất 15% trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND TP Cần Thơ phối hợp với Sở KH&CN và các ngân hàng thương mại.

  2. Đơn giản hóa thủ tục thành lập và quyết toán Quỹ phát triển KH&CN: Ban hành hướng dẫn cụ thể, rõ ràng về quy trình, định mức chi và chứng từ thanh toán phù hợp với đặc thù DN ngoài quốc doanh, giảm bớt thủ tục hành chính phức tạp. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Sở Tài chính và Sở KH&CN chủ trì.

  3. Tăng cường đào tạo, tư vấn và truyền thông chính sách: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo hướng dẫn DN về cách thức xây dựng dự án R&D, quản lý quỹ KH&CN và tiếp cận các chính sách hỗ trợ. Mục tiêu nâng cao nhận thức và năng lực quản lý R&D cho ít nhất 50 DN trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức tư vấn.

  4. Tạo điều kiện tiếp cận quỹ đất và hạ tầng sản xuất: UBND TP Cần Thơ cần xây dựng chính sách ưu đãi về đất đai, mặt bằng sản xuất cho DN ngoài quốc doanh, đặc biệt là các DN có hoạt động R&D, nhằm giảm chi phí đầu tư và thúc đẩy đổi mới công nghệ. Thời gian thực hiện trong 2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý nhà nước về KH&CN và phát triển DN: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, hoàn thiện chính sách tài chính hỗ trợ R&D, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế địa phương.

  2. Các DN ngoài quốc doanh tại TP Cần Thơ và vùng ĐBSCL: Tham khảo để hiểu rõ vai trò, lợi ích và các khó khăn trong hoạt động R&D, từ đó chủ động tiếp cận các chính sách hỗ trợ và cải thiện hoạt động đổi mới công nghệ.

  3. Các tổ chức tài chính, ngân hàng và quỹ hỗ trợ phát triển KH&CN: Nắm bắt nhu cầu và khó khăn của DN trong tiếp cận nguồn vốn R&D, từ đó thiết kế các sản phẩm tài chính phù hợp, nâng cao hiệu quả đầu tư.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành quản lý khoa học và công nghệ: Cung cấp tài liệu tham khảo về thực trạng, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp chính sách tài chính thúc đẩy R&D trong DN, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hoạt động R&D trong DN ngoài quốc doanh tại Cần Thơ còn hạn chế?
    Hoạt động R&D còn hạn chế do DN chủ yếu là nhỏ và vừa, thiếu nguồn vốn đầu tư, chưa có bộ phận R&D chuyên biệt, và gặp khó khăn trong tiếp cận các chính sách hỗ trợ tài chính. Ví dụ, chỉ 6,6% DN khảo sát thực hiện đề tài nghiên cứu đổi mới công nghệ.

  2. Chính sách tài chính hiện nay hỗ trợ DN R&D như thế nào?
    Chính sách bao gồm miễn giảm thuế thu nhập DN, hỗ trợ vay vốn ưu đãi và các quỹ phát triển KH&CN. Tuy nhiên, thủ tục phức tạp và thiếu hướng dẫn cụ thể khiến DN khó tiếp cận hiệu quả.

  3. Làm thế nào để DN có thể thành lập Quỹ phát triển KH&CN?
    DN cần tuân thủ các quy định của Bộ Tài chính về thành lập quỹ, nhưng hiện nay thủ tục và định mức chi còn phức tạp. Luận văn đề xuất đơn giản hóa quy trình và tăng cường hướng dẫn để DN dễ dàng thành lập và sử dụng quỹ.

  4. Nguồn vốn R&D chủ yếu đến từ đâu?
    Phần lớn DN sử dụng nguồn vốn tự có để đầu tư R&D, chưa nhận được nhiều hỗ trợ tài chính từ nhà nước hoặc các quỹ bên ngoài, dẫn đến hạn chế về quy mô và hiệu quả nghiên cứu.

  5. Các giải pháp nào giúp thúc đẩy hoạt động R&D trong DN ngoài quốc doanh?
    Bao gồm hỗ trợ tài chính trực tiếp, đơn giản hóa thủ tục quỹ KH&CN, đào tạo và tư vấn cho DN, cũng như tạo điều kiện về mặt bằng sản xuất. Ví dụ, hỗ trợ vay vốn không lãi suất cho sản xuất thử nghiệm sản phẩm mới.

Kết luận

  • Hoạt động R&D trong DN ngoài quốc doanh tại TP Cần Thơ còn hạn chế, với tỷ lệ DN thực hiện R&D chỉ khoảng 6,6%.
  • Nguồn vốn R&D chủ yếu đến từ DN, thiếu sự hỗ trợ tài chính hiệu quả từ nhà nước.
  • Khó khăn lớn nhất là thủ tục hành chính phức tạp, đặc biệt trong việc thành lập và quyết toán Quỹ phát triển KH&CN.
  • Chính sách tài chính hiện hành có tác động tích cực nhưng chưa phát huy hết hiệu quả do thiếu sự đồng bộ và hướng dẫn cụ thể.
  • Đề xuất các giải pháp hỗ trợ tài chính, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường đào tạo và tạo điều kiện về mặt bằng sản xuất nhằm thúc đẩy hoạt động R&D trong DN ngoài quốc doanh.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả chính sách.

Call to action: Các cơ quan quản lý, DN và tổ chức tài chính cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng môi trường thuận lợi cho R&D, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững của DN tại TP Cần Thơ.