Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nguồn nhân lực khoa học và công nghệ (KH&CN) được xem là yếu tố quyết định sự thành công của quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt trong lĩnh vực truyền hình, vốn đòi hỏi nhiều chất xám và sáng tạo, nguồn nhân lực KH&CN đóng vai trò then chốt không chỉ trong nội dung chương trình mà còn trong kỹ thuật sản xuất và truyền dẫn phát sóng. Việc chuyển đổi từ công nghệ truyền hình tương tự (Analog) sang công nghệ truyền hình số (Digital) là xu hướng tất yếu, được Chính phủ Việt Nam quy định rõ trong Quyết định 22/2009/QĐ-TTg, với mục tiêu hoàn thành số hóa truyền hình đến năm 2020.

VTV9, kênh truyền hình trực thuộc Đài Truyền hình Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh, sau hơn 5 năm phát sóng đã trở thành một trong năm kênh truyền hình được yêu thích nhất cả nước. Tuy nhiên, để phát triển bền vững và nhanh chóng thích ứng với xu hướng số hóa, VTV9 cần xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN phù hợp. Nghiên cứu này tập trung khảo sát thực trạng nguồn nhân lực KH&CN của VTV9 từ năm 2007 đến 2020, đánh giá mức độ số hóa công nghệ truyền hình và đề xuất định hướng chiến lược phát triển nhân lực nhằm đáp ứng yêu cầu chuyển đổi công nghệ.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc phát triển nguồn nhân lực KH&CN trong lĩnh vực truyền hình số, góp phần nâng cao chất lượng sản xuất chương trình và hiệu quả vận hành công nghệ truyền hình hiện đại. Qua đó, hỗ trợ VTV9 và các đài truyền hình địa phương trong việc xây dựng chính sách nhân sự, đào tạo và tuyển dụng phù hợp với xu hướng số hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về nguồn nhân lực KH&CN, chuyên môn hóa lao động và công nghệ truyền hình số. Theo quan niệm của UNESCO, nhân lực KH&CN bao gồm những người trực tiếp tham gia vào hoạt động nghiên cứu, ứng dụng và phát triển tri thức KH&CN trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên, kỹ thuật, xã hội và nhân văn. Trong lĩnh vực truyền hình, nhân lực KH&CN bao gồm kỹ sư nghiên cứu ứng dụng, phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên vận hành thiết bị, quản lý công nghệ và các chuyên gia đào tạo.

Chuyên môn hóa được hiểu là phân công lao động hợp lý nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Trong truyền hình số, chuyên môn hóa tập trung vào sản phẩm chương trình truyền hình, bao gồm các giai đoạn tiền kỳ, hậu kỳ, phát sóng và truyền dẫn. Việc áp dụng chuyên môn hóa trong số hóa truyền hình đòi hỏi nhân lực phải có khả năng đảm nhận nhiều công đoạn liên tiếp và thích ứng với công nghệ đa chức năng.

Công nghệ truyền hình số bao gồm các công nghệ âm thanh, ánh sáng, xử lý hình ảnh, truyền dẫn phát sóng và lưu trữ dữ liệu. Sự chuyển đổi từ Analog sang Digital ảnh hưởng sâu sắc đến cơ cấu và năng lực của nguồn nhân lực KH&CN, đòi hỏi đào tạo lại, tuyển dụng mới và thay đổi phương thức quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng và phỏng vấn sâu. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu nhân sự, kế hoạch phát triển, báo cáo đào tạo và tuyển dụng của VTV9 từ năm 2007 đến 2012, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Quyết định 22/2009/QĐ-TTg.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng về cơ cấu nhân lực, trình độ học vấn, tỷ lệ số hóa thiết bị và phân tích định tính qua phỏng vấn lãnh đạo, trưởng phòng và cán bộ kỹ thuật tại VTV9. Cỡ mẫu khảo sát gồm 173 cán bộ, viên chức và 35 cộng tác viên tại VTV9, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm phản ánh thực trạng nhân lực và định hướng chiến lược phát triển.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ 2007 (khi VTV9 bắt đầu phát sóng) đến 2020 (mốc hoàn thành số hóa truyền hình theo quy định của Chính phủ).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu nhân lực và trình độ học vấn: VTV9 hiện có 173 cán bộ, viên chức và 35 cộng tác viên, trong đó 135 người có trình độ đại học trở lên, chiếm khoảng 65% tổng nhân lực. Tuy nhiên, 64% nhân lực kỹ thuật được đào tạo theo công nghệ truyền hình Analog, chỉ khoảng 28% có tiếp cận công nghệ số nhưng không chuyên sâu. (Bảng 2.1, 2.2)

  2. Tỷ lệ số hóa thiết bị: Đến năm 2012, tỷ lệ số hóa thiết bị tại VTV9 đạt khoảng 80% ở khâu tiền kỳ, 75% ở khâu hậu kỳ và trên 70% ở khâu phát sóng. Tuy nhiên, các công đoạn thu thập thông tin, quản lý dữ liệu và kiểm duyệt vẫn dưới 45% số hóa, gây khó khăn cho việc lưu trữ và quản lý nội dung số. (Bảng 2.4)

  3. Chiến lược đào tạo và tuyển dụng: Trong giai đoạn 2010-2012, VTV9 tổ chức rất ít khóa đào tạo chuyên sâu về công nghệ số, chủ yếu là tập huấn sử dụng thiết bị mới với thời gian ngắn (1-6 tuần). Chiến lược đào tạo mang tính thụ động, phụ thuộc vào tiến độ đầu tư thiết bị, chưa có kế hoạch đào tạo dài hạn và phối hợp với các cơ sở đào tạo bên ngoài. (Bảng 2.5)

  4. Tuyển dụng nhân lực: Từ 2010 đến 2012, số lượng tuyển dụng biên chế giảm dần, trong khi số lượng cộng tác viên tăng mạnh, tập trung chủ yếu vào đội ngũ sản xuất nội dung (báo chí, điện ảnh). Đội ngũ cộng tác viên phần lớn chưa có kiến thức về số hóa và phải đào tạo lại. Chiến lược tuyển dụng chưa chú trọng phát triển nhân lực KH&CN chuyên sâu cho công nghệ số. (Bảng 2.6)

Thảo luận kết quả

Việc cơ cấu nhân lực hiện tại của VTV9 cho thấy sự thiếu hụt nghiêm trọng về nhân lực KH&CN được đào tạo chuyên sâu về công nghệ truyền hình số. Tỷ lệ lớn nhân lực kỹ thuật vẫn dựa trên nền tảng công nghệ Analog, gây khó khăn trong việc vận hành và khai thác hiệu quả các thiết bị số mới. Tỷ lệ số hóa thiết bị chưa đồng đều giữa các khâu sản xuất, đặc biệt là quản lý dữ liệu và kiểm duyệt, làm giảm hiệu quả tổng thể của quy trình sản xuất chương trình số.

Chiến lược đào tạo và tuyển dụng hiện tại của VTV9 mang tính phản ứng, thiếu chủ động và chưa có tầm nhìn dài hạn. Việc tập trung tuyển dụng cộng tác viên không chuyên sâu về công nghệ số làm giảm khả năng thích ứng và sáng tạo trong môi trường truyền hình số. So sánh với các nghiên cứu quốc tế về chuyển đổi số truyền hình tại Hàn Quốc và Nhật Bản cho thấy, thành công của quá trình số hóa phụ thuộc lớn vào chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN bài bản, bao gồm đào tạo liên tục, tuyển dụng có chọn lọc và chính sách đãi ngộ phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu trình độ nhân lực, tỷ lệ số hóa thiết bị theo từng khâu và biểu đồ xu hướng tuyển dụng để minh họa rõ nét hơn các phát hiện trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược đào tạo bài bản và dài hạn: Thiết kế các chương trình đào tạo chuyên sâu về công nghệ truyền hình số, bao gồm lý thuyết và thực hành, phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu trong và ngoài nước. Mục tiêu nâng cao trình độ kỹ thuật số cho ít nhất 80% nhân lực kỹ thuật trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo VTV9 phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Tuyển dụng nhân lực KH&CN chuyên sâu: Ưu tiên tuyển dụng các kỹ sư, kỹ thuật viên có kiến thức và kinh nghiệm về công nghệ số, đặc biệt trong các lĩnh vực xử lý hình ảnh, âm thanh, mạng truyền dẫn và phần mềm quản lý. Mục tiêu tăng đội ngũ nhân lực KH&CN lên 30% đến năm 2015. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự VTV9.

  3. Cơ cấu lại nhân lực theo chuyên môn hóa sản phẩm số: Tổ chức lại bộ máy nhân sự theo các nhóm chuyên môn hóa sản phẩm truyền hình số, đảm bảo mỗi nhân sự có thể đảm nhận từ 2-3 giai đoạn sản xuất liên tiếp, nâng cao hiệu quả và tính linh hoạt. Thời gian thực hiện: 2013-2016. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý sản xuất VTV9.

  4. Phát triển chính sách khuyến khích và đãi ngộ: Xây dựng chính sách tự chủ, tự chịu trách nhiệm, khuyến khích sáng tạo và cập nhật công nghệ mới cho nhân lực KH&CN. Áp dụng các chính sách thưởng, đào tạo nâng cao và cơ hội thăng tiến nhằm giữ chân nhân tài. Thời gian áp dụng: từ 2013. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo VTV9.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đài truyền hình địa phương: Để xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN phù hợp với xu hướng số hóa truyền hình, nâng cao năng lực cạnh tranh và chất lượng chương trình.

  2. Nhà quản lý nhân sự trong lĩnh vực truyền hình: Hỗ trợ hoạch định chính sách tuyển dụng, đào tạo và cơ cấu nhân lực theo hướng chuyên môn hóa và số hóa công nghệ.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành báo chí, truyền hình, công nghệ thông tin: Cung cấp kiến thức thực tiễn về mối quan hệ giữa nhân lực KH&CN và số hóa truyền hình, làm tài liệu tham khảo cho giảng dạy và nghiên cứu.

  4. Các chuyên gia tư vấn và nhà hoạch định chính sách công nghệ truyền hình: Tham khảo để xây dựng các chính sách phát triển nguồn nhân lực và kế hoạch chuyển đổi số trong ngành truyền hình Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nguồn nhân lực KH&CN lại quan trọng trong số hóa truyền hình?
    Nguồn nhân lực KH&CN là lực lượng trực tiếp vận hành, nghiên cứu và phát triển công nghệ số, đảm bảo quá trình chuyển đổi từ Analog sang Digital diễn ra hiệu quả, nâng cao chất lượng chương trình và khả năng cạnh tranh của đài truyền hình.

  2. VTV9 hiện có những khó khăn gì trong phát triển nhân lực KH&CN?
    VTV9 thiếu nhân lực được đào tạo chuyên sâu về công nghệ số, tỷ lệ số hóa thiết bị chưa đồng đều, chiến lược đào tạo và tuyển dụng còn thụ động, chưa có kế hoạch dài hạn và phối hợp đào tạo với các cơ sở giáo dục.

  3. Chuyên môn hóa trong truyền hình số được hiểu như thế nào?
    Chuyên môn hóa là phân công lao động hợp lý theo sản phẩm chương trình truyền hình số, trong đó nhân lực có thể đảm nhận nhiều giai đoạn sản xuất liên tiếp, từ tiền kỳ, hậu kỳ đến phát sóng, nhằm tăng hiệu quả và chất lượng sản phẩm.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực nhân lực KH&CN tại VTV9?
    Cần xây dựng chương trình đào tạo bài bản, tuyển dụng nhân lực chuyên sâu, cơ cấu lại nhân sự theo chuyên môn hóa sản phẩm số và áp dụng chính sách khuyến khích sáng tạo, đào tạo liên tục.

  5. Chiến lược số hóa truyền hình của VTV9 đến năm 2020 như thế nào?
    VTV9 phấn đấu hoàn thành số hóa 100% dây chuyền sản xuất chương trình, xây dựng trung tâm lưu trữ dữ liệu số, phát triển hệ thống truyền dẫn phát sóng số mặt đất, vệ tinh, cáp và truyền hình di động, đồng thời nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý công nghệ.

Kết luận

  • Nguồn nhân lực KH&CN là yếu tố quyết định thành công của quá trình số hóa công nghệ truyền hình tại VTV9.
  • Hiện tại, VTV9 còn thiếu hụt nhân lực kỹ thuật số chuyên sâu, tỷ lệ số hóa thiết bị chưa đồng đều và chiến lược đào tạo, tuyển dụng còn thụ động.
  • Chuyên môn hóa sản phẩm truyền hình số là tiêu chí quan trọng để tổ chức và phát triển nhân lực phù hợp với công nghệ mới.
  • Cần xây dựng chiến lược đào tạo bài bản, tuyển dụng có chọn lọc, cơ cấu lại nhân lực và chính sách đãi ngộ phù hợp để đáp ứng yêu cầu số hóa đến năm 2020.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoạch định chính sách phát triển nguồn nhân lực KH&CN trong lĩnh vực truyền hình số tại Việt Nam.

Next steps: VTV9 cần triển khai ngay các chương trình đào tạo chuyên sâu, phối hợp với các cơ sở đào tạo, đồng thời xây dựng kế hoạch tuyển dụng và cơ cấu nhân lực theo chuyên môn hóa sản phẩm số.

Call to action: Các nhà quản lý và chuyên gia trong ngành truyền hình nên tham khảo và áp dụng các đề xuất trong nghiên cứu để thúc đẩy quá trình số hóa truyền hình hiệu quả và bền vững.