Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của công nghệ và sự gia tăng nhận thức về sức khỏe, việc tiêu dùng thuốc không kê đơn (OTC) ngày càng trở nên phổ biến tại Việt Nam. Theo báo cáo của ngành, chi tiêu bình quân đầu người dành cho thuốc tại Việt Nam đã tăng từ 9,85 USD năm 2005 lên 37,97 USD năm 2015, dự báo sẽ đạt 85 USD vào năm 2020 và 163 USD vào năm 2025. Tại thành phố Cần Thơ, tính đến tháng 2 năm 2019, có khoảng 1.012 cơ sở bán lẻ dược phẩm đủ điều kiện kinh doanh, trong đó hệ thống Nhà thuốc Trung Sơn là một trong những đơn vị tiêu biểu với 19 chi nhánh tại địa phương.
Nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc không kê đơn của khách hàng tại hệ thống Nhà thuốc Trung Sơn, nhằm giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về hành vi tiêu dùng và từ đó đề xuất các giải pháp quản trị hiệu quả. Mục tiêu cụ thể bao gồm xác định các nhân tố tác động, đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố và đề xuất hàm ý quản trị phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2019, với phạm vi không gian tại các nhà thuốc thuộc hệ thống Trung Sơn trên địa bàn thành phố Cần Thơ. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh doanh, gia tăng doanh số bán thuốc không kê đơn và cải thiện dịch vụ khách hàng trong ngành dược phẩm bán lẻ.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên lý thuyết hành vi người tiêu dùng của Philip Kotler và các mô hình nghiên cứu về quyết định mua hàng. Hành vi người tiêu dùng được hiểu là quá trình lựa chọn, mua và sử dụng sản phẩm nhằm đáp ứng nhu cầu. Quá trình ra quyết định mua gồm năm bước: nhận biết nhu cầu, tìm kiếm thông tin, đánh giá lựa chọn, quyết định mua và hành vi sau mua. Các yếu tố ảnh hưởng được phân thành bốn nhóm chính: văn hóa, xã hội, cá nhân và tâm lý.
Mô hình nghiên cứu đề xuất gồm bảy yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc không kê đơn tại Nhà thuốc Trung Sơn: (1) Sự sẵn có và đa dạng của sản phẩm, (2) Ảnh hưởng của nhóm tham khảo, (3) Giá cả, (4) Đội ngũ nhân viên, (5) Chiêu thị, (6) Dịch vụ khách hàng, và (7) Tính tiện lợi. Các khái niệm này được đo lường qua các biến quan sát cụ thể như đa dạng loại thuốc, uy tín nhà thuốc, giá cả hợp lý, thái độ nhân viên, chương trình khuyến mãi, dịch vụ đo huyết áp, và vị trí cửa hàng thuận tiện.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính thực hiện thảo luận nhóm với 5 chuyên gia dược sĩ nhằm hiệu chỉnh và bổ sung thang đo. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 150 khách hàng mua thuốc không kê đơn tại hệ thống Nhà thuốc Trung Sơn bằng bảng câu hỏi đóng. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất thuận tiện, đảm bảo đủ cỡ mẫu tối thiểu theo chuẩn khoa học.
Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 20 với các bước phân tích: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích tương quan, hồi quy tuyến tính đa biến và phân tích phương sai ANOVA. Cronbach’s Alpha các thang đo đều đạt trên 0,7, đảm bảo độ tin cậy cao. EFA cho thấy các biến quan sát hội tụ tốt với hệ số tải nhân tố trên 0,5 và tổng phương sai trích đạt trên 60%. Mô hình hồi quy đa biến được kiểm định phù hợp với giá trị Sig. < 0,05 và không có đa cộng tuyến (VIF < 10).
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Sự sẵn có và đa dạng của sản phẩm có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ đến quyết định mua thuốc không kê đơn với hệ số hồi quy β = 0,32 (p < 0,01). Khách hàng đánh giá cao việc nhà thuốc cung cấp đa dạng loại thuốc và nhãn hiệu, cũng như chất lượng và xuất xứ rõ ràng.
Ảnh hưởng của nhóm tham khảo (bạn bè, người thân, quảng cáo) tác động tích cực với β = 0,25 (p < 0,05). Khách hàng thường tin tưởng vào lời giới thiệu và uy tín của nhà thuốc khi quyết định mua.
Giá cả là yếu tố quan trọng với β = 0,22 (p < 0,05), khách hàng ưu tiên thuốc có giá hợp lý, niêm yết rõ ràng và cạnh tranh so với các nhà thuốc khác.
Dịch vụ khách hàng (tư vấn, đo huyết áp, đo đường huyết) cũng có tác động tích cực với β = 0,18 (p < 0,05), góp phần nâng cao sự hài lòng và quyết định mua.
Tính tiện lợi (vị trí cửa hàng, bãi đỗ xe, hình thức thanh toán đa dạng) có ảnh hưởng đáng kể với β = 0,15 (p < 0,05), giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận và mua sắm thuận tiện hơn.
Các yếu tố đội ngũ nhân viên và chiêu thị mặc dù được khảo sát nhưng không có tác động thống kê đáng kể trong mô hình hồi quy. Kết quả này phù hợp với một số nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy sự đa dạng sản phẩm, giá cả và ảnh hưởng xã hội là những nhân tố chủ đạo trong quyết định mua thuốc OTC.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân các yếu tố như sự đa dạng sản phẩm và giá cả có ảnh hưởng mạnh là do khách hàng mua thuốc không kê đơn thường tìm kiếm sự tiện lợi và hiệu quả nhanh chóng, đồng thời cân nhắc chi phí hợp lý. Ảnh hưởng của nhóm tham khảo phản ánh vai trò quan trọng của mạng lưới xã hội và truyền miệng trong lĩnh vực dược phẩm. Dịch vụ khách hàng và tính tiện lợi góp phần tạo trải nghiệm mua sắm tích cực, tăng khả năng quay lại và giới thiệu.
So sánh với các nghiên cứu trước, kết quả tương đồng với nghiên cứu của Nguyễn Vĩnh Sinh (2013) và Hứa Kim Dung (2013) về vai trò của giá cả và uy tín nhà thuốc. Tuy nhiên, yếu tố đội ngũ nhân viên và chiêu thị không được đánh giá cao có thể do đặc thù ngành dược, khách hàng ưu tiên sản phẩm và giá hơn là các chương trình khuyến mãi hay thái độ phục vụ.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố (hệ số β) và bảng phân tích hồi quy chi tiết để minh họa sự phù hợp của mô hình.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đa dạng sản phẩm và đảm bảo chất lượng: Nhà thuốc cần mở rộng danh mục thuốc không kê đơn, đảm bảo nguồn gốc rõ ràng và chất lượng ổn định nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban quản lý hệ thống Nhà thuốc Trung Sơn.
Xây dựng và duy trì uy tín qua mạng lưới tham khảo: Tăng cường các hoạt động truyền thông, quảng cáo hiệu quả và phát triển chương trình khách hàng thân thiết để tận dụng ảnh hưởng của nhóm tham khảo. Thời gian: 3-6 tháng. Chủ thể: Bộ phận marketing và chăm sóc khách hàng.
Điều chỉnh chính sách giá hợp lý và minh bạch: Đảm bảo giá thuốc được niêm yết rõ ràng, cạnh tranh và có các chương trình ưu đãi phù hợp nhằm thu hút khách hàng. Thời gian: 3 tháng. Chủ thể: Phòng kinh doanh và tài chính.
Nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng và tiện ích mua sắm: Đào tạo nhân viên tư vấn chuyên nghiệp, mở rộng dịch vụ đo huyết áp, đo đường huyết và cải thiện cơ sở vật chất như bãi đỗ xe, hình thức thanh toán đa dạng. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Ban quản lý và bộ phận dịch vụ khách hàng.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các nhà quản lý hệ thống nhà thuốc và doanh nghiệp dược phẩm: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua thuốc OTC, từ đó xây dựng chiến lược kinh doanh và marketing hiệu quả.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản trị kinh doanh, Marketing và Dược học: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về hành vi tiêu dùng trong lĩnh vực dược phẩm.
Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và dược phẩm: Tham khảo để xây dựng chính sách quản lý, phát triển thị trường thuốc không kê đơn phù hợp với nhu cầu và xu hướng tiêu dùng.
Nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và tư vấn y tế: Nắm bắt được các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc OTC để cải thiện dịch vụ và tư vấn khách hàng hiệu quả hơn.
Câu hỏi thường gặp
Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định mua thuốc không kê đơn tại Nhà thuốc Trung Sơn?
Sự sẵn có và đa dạng của sản phẩm được xác định là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất với hệ số hồi quy β = 0,32, cho thấy khách hàng ưu tiên sự phong phú và chất lượng thuốc khi lựa chọn mua.Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính (thảo luận nhóm chuyên gia) và định lượng (khảo sát 150 khách hàng) với phân tích dữ liệu bằng SPSS, bao gồm kiểm định Cronbach’s Alpha, EFA, hồi quy đa biến và ANOVA.Tại sao đội ngũ nhân viên và chiêu thị không ảnh hưởng đáng kể đến quyết định mua?
Khách hàng mua thuốc OTC thường ưu tiên sản phẩm và giá cả hơn là các chương trình khuyến mãi hay thái độ phục vụ, do đó hai yếu tố này không có tác động thống kê đáng kể trong mô hình.Làm thế nào để nhà thuốc tăng cường ảnh hưởng của nhóm tham khảo?
Nhà thuốc có thể tăng cường quảng cáo, xây dựng chương trình khách hàng thân thiết và khuyến khích truyền miệng tích cực từ khách hàng hiện tại để tận dụng ảnh hưởng của nhóm tham khảo.Tính tiện lợi được đánh giá như thế nào trong nghiên cứu?
Tính tiện lợi bao gồm vị trí cửa hàng thuận tiện, bãi đỗ xe rộng rãi và hình thức thanh toán đa dạng, có tác động tích cực đến quyết định mua với hệ số β = 0,15, giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận và mua sắm.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định 5 yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến quyết định mua thuốc không kê đơn tại hệ thống Nhà thuốc Trung Sơn: sự sẵn có và đa dạng sản phẩm, ảnh hưởng nhóm tham khảo, giá cả, dịch vụ khách hàng và tính tiện lợi.
- Phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng với cỡ mẫu 150 khách hàng đảm bảo độ tin cậy và tính thực tiễn của kết quả.
- Kết quả cho thấy đội ngũ nhân viên và chiêu thị không có ảnh hưởng đáng kể trong bối cảnh nghiên cứu.
- Đề xuất các giải pháp quản trị nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh và trải nghiệm khách hàng trong hệ thống nhà thuốc.
- Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể mở rộng phạm vi địa lý và khảo sát thêm các yếu tố tâm lý, hành vi để hoàn thiện mô hình.
Luận văn này là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và các bên liên quan trong ngành dược phẩm bán lẻ. Để nâng cao hiệu quả kinh doanh và phục vụ khách hàng tốt hơn, các đơn vị nên áp dụng các hàm ý quản trị được đề xuất và tiếp tục nghiên cứu mở rộng trong tương lai.