Tổng quan nghiên cứu

Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, chiếm khoảng 74% tổng số doanh nghiệp và góp phần đáng kể vào tổng sản lượng quốc gia cũng như giải quyết việc làm. Tuy nhiên, các DNNVV thường gặp khó khăn trong việc đầu tư vào công tác quản lý và kế toán, dẫn đến chất lượng báo cáo tài chính (BCTC) chưa cao, ảnh hưởng đến việc ra quyết định của các bên liên quan. Nghiên cứu tập trung vào các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC của các DNNVV trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, với dữ liệu thu thập năm 2017, phản ánh BCTC năm 2016. Mục tiêu chính là xác định và đo lường mức độ tác động của các nhân tố như nhà quản trị công ty, mục đích lập BCTC, quy mô công ty, bộ máy kế toán, chính sách thuế và công tác kiểm tra đến chất lượng BCTC. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng thông tin tài chính, hỗ trợ các nhà đầu tư, cơ quan quản lý và doanh nghiệp trong việc ra quyết định kinh tế chính xác hơn, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của DNNVV tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính:

  • Lý thuyết chi phí ủy nhiệm (Agency theory): Giải thích mối quan hệ giữa bên ủy nhiệm và bên được ủy nhiệm, nhấn mạnh chi phí phát sinh do xung đột lợi ích, ảnh hưởng đến tính trung thực và minh bạch của BCTC. Nhà quản trị công ty và mục đích lập BCTC được xem là các nhân tố quan trọng theo lý thuyết này.

  • Lý thuyết tín hiệu (Signaling theory): Doanh nghiệp phát tín hiệu thông qua BCTC để giảm bất cân xứng thông tin với nhà đầu tư. Các nhân tố như quy mô công ty, chính sách thuế và bộ máy kế toán được nghiên cứu dựa trên lý thuyết này nhằm nâng cao độ tin cậy và minh bạch của báo cáo.

  • Lý thuyết bất cân xứng thông tin (Asymmetric information): Mô tả tình trạng thông tin không đồng đều giữa nhà quản lý và nhà đầu tư, dẫn đến rủi ro và sai lệch trong BCTC. Công tác kiểm tra được xem là nhân tố giảm thiểu rủi ro này.

Các khái niệm chính bao gồm: chất lượng báo cáo tài chính (tính trung thực, kịp thời, dễ hiểu, có thể so sánh), các nhân tố ảnh hưởng (nhà quản trị, mục đích lập BCTC, quy mô công ty, bộ máy kế toán, chính sách thuế, công tác kiểm tra).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính bao gồm tổng hợp kết quả nghiên cứu trước và phỏng vấn chuyên gia để xác định các nhân tố tác động. Giai đoạn định lượng sử dụng khảo sát với mẫu gồm 181 kế toán trưởng, kế toán tổng hợp và kế toán viên tại các DNNVV trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Dữ liệu được thu thập năm 2017, phản ánh BCTC năm 2016.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 22 với các bước: kiểm định độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố, phân tích hồi quy tuyến tính bội để đánh giá mức độ tác động của các nhân tố đến chất lượng BCTC. Quy trình nghiên cứu được thực hiện theo các bước từ xây dựng giả thuyết, thiết kế bảng câu hỏi, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu đến kết luận và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhà quản trị công ty: Có tác động tích cực và cùng chiều đến chất lượng BCTC với hệ số hồi quy bội cho thấy mức độ ảnh hưởng đáng kể. Điều này phản ánh vai trò quan trọng của nhà quản trị trong việc đảm bảo tính trung thực và minh bạch của báo cáo.

  2. Mục đích lập BCTC: Tác động cùng chiều đến chất lượng BCTC, cho thấy việc lập báo cáo không chỉ phục vụ mục đích thuế mà còn hướng đến nhu cầu quản trị và các bên liên quan khác giúp nâng cao chất lượng thông tin.

  3. Quy mô công ty: Doanh nghiệp có quy mô lớn hơn có chất lượng BCTC cao hơn, do khả năng đầu tư vào hệ thống kế toán, kiểm toán và công nghệ thông tin tốt hơn. Tỷ lệ ảnh hưởng được xác định qua phân tích hồi quy với mức ý nghĩa thống kê cao.

  4. Bộ máy kế toán: Có ảnh hưởng tích cực đến chất lượng BCTC, thể hiện qua việc tổ chức bộ máy kế toán chuyên nghiệp, có trình độ và áp dụng công nghệ phù hợp giúp nâng cao độ chính xác và kịp thời của thông tin.

  5. Chính sách thuế: Tác động cùng chiều, cho thấy sự tuân thủ chính sách thuế và giám sát của cơ quan thuế góp phần nâng cao chất lượng BCTC, giảm thiểu sai lệch và gian lận.

  6. Công tác kiểm tra: Có ảnh hưởng tích cực đến chất lượng BCTC, nhấn mạnh vai trò của kiểm toán độc lập và các hoạt động kiểm tra nội bộ trong việc đảm bảo tính chính xác và minh bạch của báo cáo.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của nhà quản trị và mục đích lập BCTC trong việc nâng cao chất lượng báo cáo. Quy mô công ty và bộ máy kế toán là những yếu tố kỹ thuật giúp cải thiện hệ thống thông tin kế toán, đồng thời chính sách thuế và công tác kiểm tra tạo ra áp lực và cơ chế giám sát hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, bảng hệ số Cronbach’s Alpha cho thấy độ tin cậy của các thang đo. So sánh với các nghiên cứu trước, nghiên cứu này mở rộng phạm vi địa lý và tập trung vào DNNVV tại Bà Rịa – Vũng Tàu, góp phần làm rõ các nhân tố ảnh hưởng trong bối cảnh địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản trị doanh nghiệp: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn cho nhà quản trị về quản lý tài chính và kế toán nhằm tăng cường nhận thức và trách nhiệm trong việc lập BCTC. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, chủ thể là các cơ quan quản lý địa phương phối hợp với hiệp hội doanh nghiệp.

  2. Đa dạng hóa mục đích lập BCTC: Khuyến khích doanh nghiệp lập BCTC không chỉ phục vụ mục đích thuế mà còn đáp ứng nhu cầu quản trị và nhà đầu tư, qua đó nâng cao tính minh bạch và tin cậy. Thực hiện trong 6-12 tháng, do phòng kế toán và ban giám đốc doanh nghiệp chủ trì.

  3. Củng cố bộ máy kế toán: Đầu tư vào công nghệ thông tin, tuyển dụng và đào tạo nhân sự kế toán chuyên nghiệp, xây dựng quy trình kế toán chuẩn hóa. Thời gian thực hiện 12-18 tháng, chủ thể là doanh nghiệp và các tổ chức đào tạo nghề.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra và giám sát: Phát triển hệ thống kiểm toán nội bộ, phối hợp với kiểm toán độc lập để đảm bảo chất lượng BCTC. Cơ quan thuế và các tổ chức kiểm toán cần tăng cường kiểm tra định kỳ. Thời gian thực hiện liên tục, ưu tiên trong 12 tháng đầu.

  5. Hoàn thiện chính sách thuế và hướng dẫn thực thi: Cơ quan thuế cần ban hành các hướng dẫn rõ ràng, minh bạch, đồng thời tăng cường giám sát và hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do cơ quan thuế và Bộ Tài chính chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản trị doanh nghiệp nhỏ và vừa: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC, từ đó cải thiện công tác lập báo cáo, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, đào tạo và giám sát các DNNVV nhằm nâng cao chất lượng thông tin tài chính.

  3. Các chuyên gia kế toán, kiểm toán và tư vấn tài chính: Áp dụng các phát hiện để tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc hoàn thiện hệ thống kế toán và báo cáo tài chính.

  4. Nhà đầu tư và các bên liên quan: Tham khảo để đánh giá độ tin cậy của BCTC, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và hợp tác kinh doanh chính xác hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chất lượng báo cáo tài chính được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Chất lượng BCTC được đánh giá qua tính trung thực, kịp thời, dễ hiểu, có thể so sánh và tính đầy đủ của thông tin, giúp người sử dụng đưa ra quyết định kinh tế chính xác.

  2. Tại sao nhà quản trị công ty lại ảnh hưởng đến chất lượng BCTC?
    Nhà quản trị có quyền quyết định phương pháp kế toán và kiểm soát thông tin tài chính, do đó ảnh hưởng trực tiếp đến tính trung thực và minh bạch của báo cáo.

  3. Quy mô công ty tác động như thế nào đến chất lượng BCTC?
    Doanh nghiệp lớn thường có nguồn lực đầu tư tốt hơn cho hệ thống kế toán và kiểm toán, từ đó nâng cao chất lượng BCTC so với doanh nghiệp nhỏ.

  4. Vai trò của công tác kiểm tra trong việc nâng cao chất lượng BCTC là gì?
    Kiểm tra, đặc biệt là kiểm toán độc lập, giúp phát hiện và ngăn ngừa sai sót, gian lận, đảm bảo tính chính xác và minh bạch của báo cáo tài chính.

  5. Chính sách thuế ảnh hưởng ra sao đến chất lượng BCTC?
    Chính sách thuế và sự giám sát của cơ quan thuế tạo áp lực tuân thủ, giảm thiểu sai lệch trong báo cáo, từ đó nâng cao chất lượng thông tin tài chính.

Kết luận

  • Xác định sáu nhân tố chính ảnh hưởng cùng chiều đến chất lượng BCTC của các DNNVV tại Bà Rịa – Vũng Tàu: nhà quản trị công ty, mục đích lập BCTC, quy mô công ty, bộ máy kế toán, chính sách thuế và công tác kiểm tra.
  • Mô hình nghiên cứu được kiểm định với dữ liệu thực tế từ 181 doanh nghiệp, đảm bảo độ tin cậy và tính khả thi.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ các yếu tố ảnh hưởng trong bối cảnh địa phương, bổ sung cho các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung tại TP.HCM.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng BCTC, hỗ trợ doanh nghiệp và các bên liên quan trong việc ra quyết định kinh tế.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi địa lý và bổ sung các nhân tố mới để hoàn thiện mô hình nghiên cứu trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Các doanh nghiệp và cơ quan quản lý nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12-18 tháng để nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, đồng thời theo dõi và đánh giá hiệu quả thực hiện.