Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ của chính quyền các cấp. Trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động phức tạp và sự đổi mới mạnh mẽ của nền kinh tế Việt Nam, việc hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại các cấp địa phương trở nên cấp thiết. Quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, với diện tích 29,6 km² và dân số trên 115.000 người, là một trung tâm kinh tế, văn hóa, quốc phòng quan trọng của thành phố. Giai đoạn 2013-2017, quận đã đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 13,2%/năm, với cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, trong đó công nghiệp - xây dựng chiếm 53,13%, thương mại - dịch vụ 45,79%, nông nghiệp chỉ còn 1,08%. Tổng thu ngân sách địa phương đạt khoảng 235,7 tỷ đồng, trong đó thu trên địa bàn chiếm 125 tỷ đồng, với tỷ lệ thu ngân sách năm 2017 đạt 102% kế hoạch.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý tài chính tại quận Kiến An trong giai đoạn 2013-2017, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đảm bảo cân đối thu - chi, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý thu, chi ngân sách, quản lý nợ công và tài sản công trên địa bàn quận. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc điều chỉnh chính sách tài chính phù hợp với thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, trong đó nhấn mạnh vai trò của ngân sách nhà nước như một công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô và thực hiện các chức năng phân phối nguồn lực xã hội. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước được hiểu là dự toán thu, chi tài chính của nhà nước trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Lý thuyết này làm rõ bản chất, chức năng và vai trò của ngân sách trong quản lý tài chính công.

  • Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp ngân sách là việc xác định quyền hạn, trách nhiệm của các cấp ngân sách trong quản lý thu, chi nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương đồng thời đảm bảo tính thống nhất của hệ thống ngân sách nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, phân cấp ngân sách, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, quản lý nợ công và quản lý tài sản công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thu, chi ngân sách, báo cáo tài chính, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý tài chính nhà nước và các báo cáo đánh giá của quận Kiến An giai đoạn 2013-2017.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập từ toàn bộ các phòng ban chuyên môn, đơn vị sự nghiệp và các cơ quan quản lý tài chính trên địa bàn quận Kiến An trong giai đoạn nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi ngân sách qua các năm; phân tích SWOT để đánh giá thực trạng; so sánh với các tiêu chuẩn quản lý tài chính nhà nước hiện hành.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2017, với việc thu thập và xử lý số liệu trong năm 2018, phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại quận Kiến An.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kinh tế ổn định và chuyển dịch cơ cấu kinh tế tích cực: Giá trị sản xuất công nghiệp - xây dựng tăng bình quân 16,98%/năm, thương mại - dịch vụ tăng 17,1%/năm, nông nghiệp - thủy sản tăng 20,46%/năm. Cơ cấu kinh tế năm 2017 là 53,13% công nghiệp - xây dựng, 45,79% thương mại - dịch vụ, 1,08% nông nghiệp.

  2. Thu ngân sách địa phương tăng trưởng nhưng chưa ổn định: Tổng thu ngân sách địa phương giai đoạn 2013-2017 đạt khoảng 235,7 tỷ đồng, trong đó thu trên địa bàn chiếm 125 tỷ đồng. Tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách năm 2017 đạt 102,23%, tăng 9% so với năm trước. Tuy nhiên, năm 2015 và 2016 tỷ lệ này chỉ đạt 81,33% và 79,44%, cho thấy sự biến động trong công tác thu ngân sách.

  3. Chi ngân sách địa phương đảm bảo các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội: Chi ngân sách địa phương giai đoạn này đạt 152,65 tỷ đồng, tập trung ưu tiên cho các khoản chi thường xuyên như giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng và chi đầu tư phát triển hạ tầng. Chi đầu tư xây dựng cơ bản tăng bình quân 12,28%/năm, góp phần cải thiện cơ sở hạ tầng đô thị.

  4. Quản lý tài chính còn tồn tại hạn chế: Công tác quản lý thu ngân sách gặp khó khăn do các đối tượng nộp thuế có xu hướng trốn tránh, lách luật; công tác quản lý chi ngân sách còn thiếu chặt chẽ, dẫn đến thất thoát, lãng phí. Việc quản lý nợ công và tài sản công chưa được thực hiện đồng bộ và hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, biến động kinh tế vĩ mô, chính sách thuế và các quy định pháp luật còn chưa đồng bộ, tạo ra những “khoảng trống” trong quản lý thu ngân sách. Về chủ quan, trình độ chuyên môn, ý thức chấp hành và công tác kiểm tra, giám sát của cán bộ quản lý tài chính tại quận còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả cho thấy quận Kiến An có mức tăng trưởng kinh tế và thu ngân sách tương đối tốt so với các quận cùng thành phố, tuy nhiên hiệu quả quản lý tài chính vẫn cần được nâng cao để đảm bảo tính bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách, bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu - chi qua các năm, và sơ đồ cơ cấu chi ngân sách nhằm minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các cấp chính quyền quận Kiến An điều chỉnh chính sách quản lý tài chính, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách: Áp dụng các biện pháp kiểm tra, giám sát chặt chẽ đối với các đối tượng nộp thuế, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thuế nhằm giảm thất thu. Mục tiêu tăng tỷ lệ thu ngân sách đạt trên 105% kế hoạch trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với Chi cục Thuế.

  2. Nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách: Xây dựng quy trình chi tiêu minh bạch, tăng cường kiểm soát chi thường xuyên và chi đầu tư, ưu tiên các dự án phát triển hạ tầng thiết yếu. Mục tiêu giảm tỷ lệ chi sai mục đích dưới 2% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ủy ban nhân dân quận và các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Hoàn thiện công tác quản lý nợ công và tài sản công: Thiết lập hệ thống quản lý nợ công minh bạch, kiểm soát chặt chẽ các khoản vay và trả nợ; xây dựng cơ sở dữ liệu tài sản công để quản lý hiệu quả. Mục tiêu hoàn thành hệ thống quản lý trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với các phòng ban liên quan.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công, cập nhật các quy định pháp luật mới, nâng cao ý thức trách nhiệm và kỹ năng nghiệp vụ. Mục tiêu 100% cán bộ tài chính được đào tạo trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Trường Đại học Hải Phòng phối hợp với quận Kiến An.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công địa phương: Nghiên cứu cung cấp các giải pháp thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp quận, hỗ trợ công tác lập kế hoạch, giám sát thu chi.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách phân cấp ngân sách, hoàn thiện thể chế quản lý tài chính công phù hợp với thực tiễn địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kinh tế, quản trị công: Tài liệu tham khảo hữu ích về lý luận và thực tiễn quản lý tài chính nhà nước cấp quận, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghiên cứu.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế địa phương: Cung cấp dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp giúp xây dựng các chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại các địa phương tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính nhà nước cấp quận có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý tài chính cấp quận là công cụ quan trọng để huy động và phân bổ nguồn lực tài chính, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng dịch vụ công và cải thiện đời sống nhân dân.

  2. Những khó khăn chính trong công tác quản lý ngân sách tại quận Kiến An là gì?
    Khó khăn gồm có sự biến động trong thu ngân sách, tình trạng trốn thuế, lãng phí trong chi tiêu, và hạn chế về năng lực cán bộ quản lý tài chính, cũng như thiếu đồng bộ trong quản lý nợ công và tài sản công.

  3. Các biện pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại quận?
    Các biện pháp gồm tăng cường kiểm tra, giám sát thuế, minh bạch chi tiêu, hoàn thiện quản lý nợ và tài sản công, đồng thời đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính.

  4. Làm thế nào để đảm bảo tính minh bạch trong quản lý ngân sách địa phương?
    Đảm bảo công khai dự toán, quyết toán ngân sách, thực hiện kiểm toán độc lập, tăng cường vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân và cộng đồng dân cư.

  5. Tại sao phân cấp quản lý ngân sách lại quan trọng?
    Phân cấp giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương trong quản lý tài chính, đồng thời đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả trong việc sử dụng nguồn lực ngân sách nhà nước.

Kết luận

  • Quản lý tài chính nhà nước cấp quận Kiến An trong giai đoạn 2013-2017 đã đạt được nhiều kết quả tích cực về tăng trưởng kinh tế và thu chi ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Tuy nhiên, công tác quản lý tài chính còn tồn tại những hạn chế như biến động thu ngân sách, quản lý chi tiêu chưa chặt chẽ, và quản lý nợ công, tài sản công chưa hiệu quả.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách, hoàn thiện quản lý nợ và tài sản công, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả quản lý tài chính định kỳ.
  • Kêu gọi các cấp chính quyền, cơ quan quản lý và các tổ chức liên quan phối hợp thực hiện để đảm bảo sự phát triển bền vững của quận Kiến An.