Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên trong các vụ, việc về hôn nhân và gia đình ngày càng trở nên cấp thiết. Tại tỉnh Cao Bằng, với dân số khoảng 543.052 người, trong đó đa số là đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống ở vùng sâu, vùng xa, các vấn đề về hôn nhân và gia đình có nhiều đặc thù phức tạp. Theo thống kê từ 01/01/2022 đến 30/6/2023, tòa án các cấp tỉnh Cao Bằng đã giải quyết 528 bản án, quyết định liên quan đến ly hôn và các tranh chấp về nuôi con, cấp dưỡng nuôi con dưới 18 tuổi – đối tượng là con chưa thành niên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên trong các vụ, việc về hôn nhân và gia đình tại tỉnh Cao Bằng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ việc về xác định cha, mẹ con, ly hôn, nuôi con, cấp dưỡng nuôi con và các tranh chấp liên quan tại địa bàn tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn 2022-2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về hôn nhân và gia đình, đồng thời nâng cao nhận thức và năng lực thực thi pháp luật của các cơ quan tư pháp, bảo vệ tốt hơn quyền lợi của con chưa thành niên – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương trong các quan hệ pháp luật hôn nhân và gia đình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về quyền và lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên trong quan hệ hôn nhân và gia đình, và mô hình pháp luật tổ chức giải quyết vụ việc dân sự liên quan đến con chưa thành niên.

Ba khái niệm trọng tâm được nghiên cứu gồm:

  • Quyền và lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên: bao gồm quyền được nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục, quyền được xác định cha mẹ, quyền được cấp dưỡng và quyền được bảo vệ trong các vụ việc về hôn nhân và gia đình.
  • Vụ, việc về hôn nhân và gia đình: các tranh chấp, yêu cầu pháp lý thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án liên quan đến quan hệ hôn nhân, quan hệ cha mẹ con, tài sản chung của vợ chồng, nuôi con, cấp dưỡng.
  • Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp: các biện pháp pháp lý, tổ chức và thực tiễn nhằm bảo vệ và thực thi quyền lợi của con chưa thành niên trong các vụ việc hôn nhân và gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phân tích và tổng hợp lý thuyết: hệ thống hóa các quy định pháp luật liên quan đến bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên trong Luật Hôn nhân và Gia đình, Bộ luật Tố tụng Dân sự, Luật Trợ giúp pháp lý, Luật Hòa giải cơ sở.
  • Phân loại và hệ thống hóa pháp luật: sắp xếp các quy định pháp luật thành các nhóm nội dung liên quan đến đối tượng nghiên cứu.
  • Nghiên cứu thực tiễn: thu thập, phân tích 528 bản án, quyết định của tòa án các cấp tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn 2022-2023, tập trung vào các vụ việc ly hôn, xác định cha mẹ con, nuôi con, cấp dưỡng.
  • Phân tích kinh nghiệm thực tế: dựa trên vai trò trợ giúp viên pháp lý trực tiếp tham gia tố tụng, đánh giá các thuận lợi, khó khăn, hạn chế trong thực tiễn áp dụng pháp luật.
  • Phương pháp chọn mẫu: lựa chọn toàn bộ các bản án, quyết định liên quan đến vụ việc hôn nhân và gia đình có con chưa thành niên được công khai trong khoảng thời gian nghiên cứu để đảm bảo tính đại diện và khách quan.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2022 đến tháng 6/2023, tập trung phân tích dữ liệu thực tiễn và hoàn thiện đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng vụ việc về ly hôn và nuôi con chiếm đa số: Trong tổng số 528 bản án, quyết định, có 441 quyết định công nhận thuận tình ly hôn (chiếm 83,5%) và 87 bản án giải quyết tranh chấp ly hôn (chiếm 16,5%). Điều này cho thấy phần lớn các vụ ly hôn tại Cao Bằng được giải quyết trên cơ sở thỏa thuận giữa các bên.

  2. Tỷ lệ hòa giải thành công cao: Có 70 quyết định đình chỉ giải quyết vụ việc do hòa giải thành công, chiếm khoảng 12,3% tổng số vụ việc ly hôn. Việc hòa giải được khuyến khích nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến con chưa thành niên.

  3. Thiếu sự tham gia của luật sư, trợ giúp viên pháp lý bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên: Mặc dù có sự tham gia của luật sư và trợ giúp viên pháp lý trong các vụ án dân sự, nhưng chưa có trường hợp nào luật sư hoặc trợ giúp viên pháp lý tham gia độc lập để bảo vệ quyền lợi của con chưa thành niên trong các vụ việc hôn nhân và gia đình.

  4. Các vụ việc chủ yếu giải quyết quan hệ hôn nhân và nuôi con, ít tranh chấp về tài sản: Trong các vụ án ly hôn, phần lớn tranh chấp tập trung vào người trực tiếp nuôi con và cấp dưỡng, còn tranh chấp về tài sản chung của vợ chồng ít được đưa ra giải quyết.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các phát hiện trên có thể giải thích như sau: Tỉnh Cao Bằng là vùng miền núi, dân cư chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số với trình độ nhận thức pháp luật còn hạn chế, điều kiện kinh tế khó khăn, ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ trong quan hệ hôn nhân và gia đình. Việc hòa giải được ưu tiên nhằm giảm thiểu xung đột, bảo vệ tâm lý cho con chưa thành niên. Tuy nhiên, sự thiếu vắng của người bảo vệ pháp lý độc lập cho con chưa thành niên cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc thực thi quyền lợi của nhóm đối tượng này.

So với các nghiên cứu trong ngành luật dân sự và tố tụng dân sự, kết quả này phản ánh đúng thực trạng chung tại các địa phương vùng sâu vùng xa, nơi nguồn nhân lực pháp lý còn thiếu và chưa chuyên nghiệp. Việc tập trung giải quyết các tranh chấp về nuôi con và cấp dưỡng phù hợp với nguyên tắc ưu tiên quyền lợi của con chưa thành niên trong pháp luật hôn nhân và gia đình. Tuy nhiên, việc chưa chú trọng giải quyết các tranh chấp về tài sản có thể ảnh hưởng đến quyền lợi lâu dài của con chưa thành niên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ các loại vụ việc ly hôn thuận tình, tranh chấp, hòa giải thành công và biểu đồ cột về sự tham gia của các chủ thể trong tố tụng để minh họa rõ hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền và lợi ích của con chưa thành niên

    • Chủ thể thực hiện: Sở Tư pháp, Hội Liên hiệp Phụ nữ, các tổ chức xã hội
    • Mục tiêu: Nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số tại Cao Bằng
    • Timeline: Triển khai trong 12 tháng tới

  2. Phát triển nguồn nhân lực pháp lý chuyên trách về hôn nhân và gia đình

    • Chủ thể thực hiện: Tòa án nhân dân tỉnh, Sở Tư pháp
    • Mục tiêu: Bổ sung, đào tạo thẩm phán, trợ giúp viên pháp lý có chuyên môn về bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên
    • Timeline: 18 tháng

  3. Khuyến khích và tạo điều kiện cho luật sư, trợ giúp viên pháp lý tham gia bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên trong tố tụng

    • Chủ thể thực hiện: Hội Luật gia, Trung tâm Trợ giúp pháp lý
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ tham gia bảo vệ độc lập cho con chưa thành niên trong các vụ việc hôn nhân và gia đình
    • Timeline: 12 tháng

  4. Hoàn thiện quy định pháp luật và hướng dẫn áp dụng liên quan đến bảo đảm quyền lợi con chưa thành niên

    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Ủy ban nhân dân tỉnh Cao Bằng
    • Mục tiêu: Sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao tính khả thi và hiệu quả thi hành
    • Timeline: 24 tháng

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, thẩm phán tòa án nhân dân các cấp

    • Lợi ích: Nâng cao hiểu biết về pháp luật và thực tiễn giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình liên quan đến con chưa thành niên, từ đó nâng cao chất lượng xét xử.

  2. Luật sư, trợ giúp viên pháp lý và các tổ chức bảo vệ quyền trẻ em

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để tham gia bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên hiệu quả hơn trong tố tụng.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình và trẻ em

    • Lợi ích: Định hướng xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ phù hợp với đặc thù địa phương nhằm bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh ngành Luật dân sự, Luật hôn nhân và gia đình

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về lý luận và thực tiễn bảo đảm quyền lợi con chưa thành niên trong các vụ việc hôn nhân và gia đình tại vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyền lợi hợp pháp của con chưa thành niên trong vụ việc ly hôn được bảo vệ như thế nào?
    Pháp luật ưu tiên quyền tự thỏa thuận của cha mẹ về người trực tiếp nuôi con và mức cấp dưỡng. Nếu không thỏa thuận được, tòa án sẽ quyết định dựa trên quyền lợi tốt nhất của con, đặc biệt ưu tiên mẹ nuôi con dưới 36 tháng tuổi và xem xét nguyện vọng của con từ 7 tuổi trở lên.

  2. Ai có quyền yêu cầu xác định cha, mẹ cho con chưa thành niên?
    Cha, mẹ, người giám hộ, cơ quan quản lý nhà nước về gia đình, hoặc chính con chưa thành niên có thể yêu cầu tòa án xác định cha, mẹ nhằm bảo vệ quyền lợi nhân thân và tài sản của con.

  3. Tại sao luật sư và trợ giúp viên pháp lý chưa tham gia nhiều trong việc bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên?
    Nguyên nhân chính là do nguồn nhân lực pháp lý chuyên trách còn thiếu, nhận thức của người dân về quyền lợi pháp lý chưa cao, và chưa có cơ chế khuyến khích, tạo điều kiện cho luật sư, trợ giúp viên pháp lý tham gia bảo vệ độc lập cho con chưa thành niên.

  4. Hòa giải có vai trò như thế nào trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình?
    Hòa giải được pháp luật khuyến khích nhằm giảm thiểu tranh chấp, bảo vệ tâm lý cho con chưa thành niên, đồng thời giúp các bên đạt được thỏa thuận nhanh chóng, tiết kiệm thời gian và chi phí tố tụng.

  5. Các khó khăn chính trong việc bảo đảm quyền lợi con chưa thành niên tại Cao Bằng là gì?
    Bao gồm điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ nhận thức pháp luật hạn chế của người dân, đặc thù vùng miền núi, thiếu nguồn nhân lực pháp lý chuyên môn cao và hạn chế trong việc áp dụng pháp luật đồng bộ, thống nhất.

Kết luận

  • Luật Hôn nhân và Gia đình cùng Bộ luật Tố tụng Dân sự đã quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con chưa thành niên, tạo cơ sở pháp lý bảo vệ quyền lợi của nhóm đối tượng này.
  • Thực tiễn tại tỉnh Cao Bằng cho thấy phần lớn các vụ việc về hôn nhân và gia đình liên quan đến con chưa thành niên được giải quyết trên cơ sở thỏa thuận, hòa giải, góp phần giảm thiểu tranh chấp và bảo vệ quyền lợi trẻ em.
  • Tuy nhiên, còn tồn tại hạn chế về nguồn nhân lực pháp lý chuyên trách, sự tham gia bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo đảm quyền lợi.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ về tuyên truyền, đào tạo, hoàn thiện pháp luật và khuyến khích sự tham gia của luật sư, trợ giúp viên pháp lý để nâng cao chất lượng bảo vệ quyền lợi con chưa thành niên.
  • Giai đoạn tiếp theo, nghiên cứu sẽ tập trung vào xây dựng các đề xuất chính sách cụ thể và mô hình phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ quyền lợi con trẻ – hãy cùng chung tay xây dựng môi trường pháp lý công bằng và nhân văn!