Tổng quan nghiên cứu

Hồ tiêu là cây công nghiệp có giá trị kinh tế cao, đóng góp quan trọng vào xuất khẩu nông sản của Việt Nam. Theo báo cáo của ngành, sản lượng hồ tiêu Việt Nam chiếm hơn 40% sản lượng thế giới và gần 60% thị phần xuất khẩu toàn cầu. Tuy nhiên, từ năm 2017 đến 2020, giá hồ tiêu giảm sâu, ảnh hưởng tiêu cực đến người trồng, khiến diện tích và sản lượng hồ tiêu tại nhiều địa phương, trong đó có Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang, giảm mạnh. Năm 2021, giá hồ tiêu đã tăng hơn 48% so với năm trước, đạt khoảng 80.000 đồng/kg tiêu đen, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển lại ngành hồ tiêu.

Tiêu Phú Quốc nổi bật với hương vị cay nồng đặc trưng, được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa chuộng, góp phần tạo nên thương hiệu đặc sản. Tuy nhiên, kỹ thuật nhân giống và chăm sóc cây con tiêu Phú Quốc còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong giai đoạn vườn ươm, ảnh hưởng đến tỷ lệ sống và tỷ lệ xuất vườn của cây giống. Việc sử dụng hom thân với số mắt phù hợp, phối trộn giá thể tối ưu cùng lượng phân bón đạm và lân hợp lý được xem là các yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng cây con và hiệu quả sản xuất.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định loại hom, tỷ lệ phối trộn giá thể, lượng phân đạm và phân lân thích hợp cho giống tiêu Phú Quốc trong giai đoạn vườn ươm tại xã Cửa Dương, thành phố Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang, từ tháng 5 đến tháng 12 năm 2021. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao tỷ lệ xuất vườn, chất lượng cây giống, đồng thời tăng lợi nhuận và hiệu quả kinh tế cho người trồng tiêu tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sinh trưởng cây trồng, đặc biệt là cây hồ tiêu, tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến giai đoạn vườn ươm như loại hom, giá thể và dinh dưỡng. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hom thân và số mắt trên hom: Hom thân là đoạn dây tiêu dùng để giâm hom, số mắt trên hom ảnh hưởng đến khả năng ra rễ và nảy chồi, từ đó ảnh hưởng đến tỷ lệ sống và sinh trưởng cây con.
  • Giá thể trồng cây: Hỗn hợp đất và các vật liệu hữu cơ như mụn dừa, phân bò hoai, phân hữu cơ vi sinh, có vai trò cung cấp dinh dưỡng, giữ ẩm và thoáng khí cho bộ rễ phát triển.
  • Phân bón đạm và lân: Đạm (N) và lân (P2O5) là các nguyên tố đa lượng quan trọng, ảnh hưởng đến sinh trưởng thân, lá, rễ và tỷ lệ sống của cây con.
  • Hệ số chất lượng Dickson (DQI): Chỉ số đánh giá chất lượng cây con dựa trên tỷ lệ giữa khối lượng chất khô và các chỉ tiêu sinh trưởng như chiều cao và đường kính chồi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu gồm hai thí nghiệm chính được tiến hành trong nhà lưới tại xã Cửa Dương, Phú Quốc, từ tháng 5 đến tháng 12 năm 2021.

  • Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của loại hom và tỷ lệ phối trộn giá thể đến sinh trưởng và tỷ lệ xuất vườn của giống tiêu Phú Quốc. Thiết kế thí nghiệm hoàn toàn ngẫu nhiên với 16 nghiệm thức (4 loại giá thể phối trộn đất và hỗn hợp độn bầu theo tỷ lệ 80:20, 70:30, 60:40, 50:50 và 4 loại hom thân có 2, 3, 4, 5 mắt), mỗi nghiệm thức lặp lại 3 lần, tổng cộng 960 bầu. Các chỉ tiêu theo dõi gồm tỷ lệ sống, tỷ lệ nảy chồi, chiều cao chồi, đường kính chồi, số lá thật, kích thước lá, chiều dài rễ, khối lượng tươi và khô của rễ, thân lá, DQI và tỷ lệ xuất vườn.

  • Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của lượng phân đạm và phân lân đến sinh trưởng và tỷ lệ xuất vườn. Thiết kế thí nghiệm lô phụ với 16 nghiệm thức (4 mức phân đạm: 2, 3, 4, 5 g N/bầu và 4 mức phân lân: 1,5; 3; 4,5; 6 g P2O5/bầu), mỗi nghiệm thức lặp lại 3 lần, tổng cộng 960 bầu. Phân đạm được tưới định kỳ, phân lân bón trước khi giâm hom. Các chỉ tiêu theo dõi tương tự thí nghiệm 1.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel và SAS 9 để phân tích ANOVA, kiểm định ý nghĩa thống kê các yếu tố và tương tác, với mức ý nghĩa a=0,05 và 0,01.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của loại hom và giá thể đến tỷ lệ sống và tỷ lệ nảy chồi:

    • Tỷ lệ sống hom tiêu dao động từ 64,2% (hom 2 mắt) đến 92,5% (hom 5 mắt).
    • Tỷ lệ nảy chồi từ 55,8% đến 87,9% tương ứng với hom 2 mắt và hom 5 mắt.
    • Giá thể phối trộn 50% đất + 50% hỗn hợp độn bầu cho tỷ lệ sống cao nhất 92,1% và tỷ lệ nảy chồi 90,8%, trong khi giá thể đối chứng (80% đất + 20% hỗn hợp) thấp nhất (66,3% và 59,2%).
    • Tương tác giữa loại hom và giá thể có ý nghĩa thống kê cao, giá thể càng giàu hỗn hợp độn bầu kết hợp hom có số mắt nhiều càng nâng cao tỷ lệ sống và nảy chồi.

  2. Ảnh hưởng đến chiều cao và đường kính chồi:

    • Chiều cao chồi tại 60 ngày sau giâm dao động từ 6,7 cm đến 10,1 cm, cao nhất ở hom 4 mắt trên giá thể 50% đất + 50% hỗn hợp độn bầu.
    • Đường kính chồi cũng tăng tương ứng, cho thấy hom 4 mắt và giá thể giàu hữu cơ thúc đẩy sinh trưởng thân lá hiệu quả.

  3. Ảnh hưởng của lượng phân đạm và phân lân đến sinh trưởng và tỷ lệ xuất vườn:

    • Lượng phân đạm 5 g N/bầu kết hợp với phân lân 6 g P2O5/bầu cho chiều cao chồi, đường kính chồi, chiều dài rễ và khối lượng sinh khối tươi, khô cao nhất.
    • Tỷ lệ xuất vườn tăng 5% so với đối chứng (2 g N + 3 g P2O5), đạt hiệu quả kinh tế cao nhất với lợi nhuận 10,72 triệu đồng/1000 bầu và tỷ suất lợi nhuận 0,29 lần.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc sử dụng hom thân có số mắt từ 4 đến 5 kết hợp với giá thể phối trộn 50% đất và 50% hỗn hợp độn bầu (bao gồm mụn dừa, phân bò hoai, phân hữu cơ vi sinh) tạo điều kiện tối ưu cho hom tiêu phát triển bộ rễ và chồi, nâng cao tỷ lệ sống và tỷ lệ nảy chồi. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của giá thể giàu hữu cơ và hom có số mắt phù hợp trong nhân giống cây trồng.

Việc bổ sung phân đạm và phân lân với liều lượng cao hơn đối chứng giúp cây con hấp thu dinh dưỡng đầy đủ, tăng sinh trưởng thân lá và rễ, từ đó nâng cao tỷ lệ xuất vườn. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu về nhu cầu dinh dưỡng đa lượng của cây hồ tiêu trong giai đoạn đầu phát triển.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sống và tỷ lệ nảy chồi theo từng loại hom và tỷ lệ phối trộn giá thể, cũng như biểu đồ đường thể hiện chiều cao chồi và đường kính chồi theo thời gian. Bảng tổng hợp hiệu quả kinh tế các nghiệm thức giúp minh họa rõ ràng lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Sử dụng hom thân 4 mắt cho nhân giống tiêu Phú Quốc nhằm tối ưu tỷ lệ sống và sinh trưởng cây con, nâng cao hiệu quả nhân giống trong giai đoạn vườn ươm. Thời gian áp dụng: ngay trong mùa vụ tiếp theo. Chủ thể thực hiện: các trung tâm giống và nông dân trồng tiêu.

  2. Phối trộn giá thể theo tỷ lệ 50% đất + 50% hỗn hợp độn bầu (mụn dừa, phân bò hoai, phân hữu cơ vi sinh) để tạo môi trường sinh trưởng tốt cho hom tiêu, tăng tỷ lệ xuất vườn và chất lượng cây giống. Thời gian áp dụng: trong các vườn ươm hiện tại và tương lai.

  3. Bón phân đạm 5 g N/bầu kết hợp phân lân 6 g P2O5/bầu trong giai đoạn vườn ươm để thúc đẩy sinh trưởng thân lá và rễ, nâng cao tỷ lệ xuất vườn và lợi nhuận kinh tế. Thời gian áp dụng: trong suốt quá trình chăm sóc cây con.

  4. Tăng cường quản lý kỹ thuật vườn ươm, bao gồm tưới nước hợp lý, điều chỉnh ánh sáng 50-80%, phòng trừ sâu bệnh bằng các chế phẩm sinh học và hóa học phù hợp nhằm bảo vệ cây con khỏe mạnh. Chủ thể thực hiện: nông dân và cán bộ kỹ thuật.

  5. Đào tạo và chuyển giao kỹ thuật nhân giống hom thân và phối trộn giá thể cho người trồng tiêu tại Phú Quốc nhằm nâng cao năng lực sản xuất giống chất lượng, góp phần phát triển bền vững ngành hồ tiêu địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nông dân trồng tiêu Phú Quốc và các vùng lân cận: Áp dụng kỹ thuật nhân giống hom thân 4 mắt, phối trộn giá thể và bón phân hợp lý để nâng cao tỷ lệ sống và chất lượng cây giống, từ đó tăng năng suất và thu nhập.

  2. Các trung tâm nghiên cứu và sản xuất giống cây trồng: Tham khảo kết quả để cải tiến quy trình nhân giống tiêu, phát triển các sản phẩm giống chất lượng cao, phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Cán bộ kỹ thuật và khuyến nông: Sử dụng luận văn làm tài liệu hướng dẫn kỹ thuật cho nông dân, tổ chức các lớp tập huấn và chuyển giao công nghệ nhân giống tiêu hiệu quả.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp nông nghiệp: Đánh giá hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của các biện pháp nhân giống tiêu để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển ngành hồ tiêu bền vững, đồng thời đầu tư phát triển vùng nguyên liệu chất lượng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nên chọn hom thân 4 mắt thay vì hom 2 hoặc 5 mắt?
    Hom thân 4 mắt cho tỷ lệ sống và tỷ lệ nảy chồi cao hơn hom 2 mắt, đồng thời sinh trưởng cây con ổn định hơn hom 5 mắt, giúp cân bằng giữa chi phí và hiệu quả nhân giống.

  2. Giá thể phối trộn 50% đất và 50% hỗn hợp độn bầu có ưu điểm gì?
    Giá thể này cung cấp độ tơi xốp, giữ ẩm và dinh dưỡng tốt, tạo môi trường thuận lợi cho rễ phát triển, giảm tỷ lệ bệnh hại và tăng tỷ lệ sống cây con.

  3. Lượng phân đạm và phân lân tối ưu cho giai đoạn vườn ươm là bao nhiêu?
    Lượng phân đạm 5 g N/bầu kết hợp phân lân 6 g P2O5/bầu được chứng minh là tối ưu, giúp cây con phát triển chiều cao, đường kính chồi và bộ rễ khỏe mạnh, tăng tỷ lệ xuất vườn.

  4. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này cho các giống tiêu khác không?
    Kết quả chủ yếu áp dụng cho giống tiêu Phú Quốc, tuy nhiên các nguyên tắc về hom thân, giá thể và dinh dưỡng có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp cho các giống tiêu khác.

  5. Làm thế nào để kiểm soát sâu bệnh trong giai đoạn vườn ươm?
    Áp dụng tưới nước hợp lý, duy trì độ ẩm và thông thoáng, sử dụng chế phẩm sinh học như Trichoderma spp., phun thuốc phòng trừ nấm bệnh theo hướng dẫn kỹ thuật để bảo vệ cây con khỏe mạnh.

Kết luận

  • Hom thân 4 mắt kết hợp giá thể phối trộn 50% đất + 50% hỗn hợp độn bầu cho tỷ lệ sống và tỷ lệ nảy chồi cao nhất, đạt 92,5% và 90,8%.
  • Lượng phân đạm 5 g N/bầu và phân lân 6 g P2O5/bầu thúc đẩy sinh trưởng cây con, tăng tỷ lệ xuất vườn lên 5% so với đối chứng.
  • Hiệu quả kinh tế cao nhất đạt lợi nhuận 10,72 triệu đồng/1000 bầu và tỷ suất lợi nhuận 0,29 lần.
  • Kết quả nghiên cứu có thể ứng dụng ngay trong sản xuất giống tiêu Phú Quốc tại Phú Quốc và các vùng trồng tiêu tương tự.
  • Đề xuất triển khai đào tạo kỹ thuật nhân giống và phối trộn giá thể cho nông dân, đồng thời áp dụng quy trình bón phân hợp lý để nâng cao năng suất và chất lượng cây giống.

Hành động tiếp theo: Các trung tâm giống và nông dân nên áp dụng ngay các biện pháp kỹ thuật được đề xuất để nâng cao hiệu quả sản xuất giống tiêu Phú Quốc, góp phần phát triển ngành hồ tiêu bền vững.