## Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng ngập nước tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đã trở thành vấn đề nghiêm trọng trong hơn một thập kỷ qua, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và kinh tế của người dân. Thành phố đã đầu tư gần 29,000 tỷ đồng từ năm 2008 để xây dựng và cải tạo hệ thống thoát nước, nhưng số điểm ngập nước vẫn tăng từ 23 điểm năm 2015 lên 59 điểm năm 2016. Ước tính thiệt hại kinh tế do ngập nước tại Việt Nam đứng thứ 7 thế giới trong giai đoạn 1994-2013, với thiệt hại GDP hàng năm tăng dần. Nghiên cứu này tập trung vào ảnh hưởng của các giải pháp ứng phó của người dân đến thiệt hại do ngập nước tại TP.HCM trong giai đoạn 2010-2020, khảo sát 1000 hộ dân tại Quận 7, Quận 8, Quận Bình Thạnh và huyện Nhà Bè. Mục tiêu chính là phân tích thực trạng lựa chọn giải pháp ứng phó, đánh giá sự khác biệt thiệt hại giữa các nhóm hộ gia đình có và không thực hiện giải pháp, từ đó đề xuất các định hướng nâng cao nhận thức và khả năng ứng phó của người dân. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền xây dựng chính sách giảm thiểu thiệt hại do ngập nước, đồng thời giúp người dân chủ động hơn trong việc bảo vệ tài sản và sức khỏe.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Lý thuyết động cơ bảo vệ (Protection Motivation Theory - PMT) và khung nhận thức xã hội về thích ứng chủ động của cá nhân. PMT giải thích hành vi ứng phó dựa trên hai quá trình: phân tích đe dọa (nhận thức rủi ro về xác suất và mức độ nghiêm trọng) và phân tích đối phó (đánh giá khả năng và chi phí ứng phó). Khung nhận thức xã hội mở rộng PMT, nhấn mạnh vai trò của nhận thức rủi ro, khả năng thích ứng và quyết định lựa chọn hoặc không lựa chọn chiến lược ứng phó. Các khái niệm chính bao gồm: ứng phó (sự điều chỉnh hành vi để giảm thiểu thiệt hại), thiệt hại (mất mát về kinh tế, sức khỏe, tài sản), thiệt hại trực tiếp và gián tiếp, thiệt hại hữu hình và vô hình. Lý thuyết này giúp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định ứng phó của người dân trước rủi ro ngập nước.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu khảo sát từ dự án DECIDER năm 2020 với 1000 hộ dân tại bốn quận/huyện của TP.HCM. Phương pháp phân tích chính là hồi quy tuyến tính đa biến nhằm đánh giá tác động của các giải pháp ứng phó đến thiệt hại do ngập nước. Mô hình hồi quy bao gồm các biến độc lập như giới tính, học vấn, thu nhập, diện tích nhà, quyền sở hữu nhà, kinh nghiệm về ngập nước, nhận thức rủi ro và thông tin cảnh báo. Kiểm định T-test độc lập được sử dụng để so sánh mức độ thiệt hại giữa nhóm hộ có và không thực hiện giải pháp ứng phó. Các kiểm định kỹ thuật như kiểm định F, đa cộng tuyến và tự tương quan được áp dụng để đảm bảo tính phù hợp và độ tin cậy của mô hình. Phương pháp thống kê mô tả cũng được sử dụng để phân tích đặc điểm và lựa chọn giải pháp của người dân.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- 100% hộ dân khảo sát đã chịu thiệt hại do ngập nước từ năm 2010 đến nay, trong đó 60% hộ gặp ngập từ 51 lần trở lên, trung bình 5-10 lần/năm.
- 71.1% người dân nhận định tình trạng ngập nước ngày càng tăng, đặc biệt tại Quận 8 và huyện Nhà Bè với tỷ lệ tăng nhiều trên 60%.
- Độ sâu nước ngập trong nhà dao động từ 10 đến 150 cm, 21.9% hộ bị ngập sâu trên 50 cm, 13.6% hộ bị ngập kéo dài hơn 6 tiếng, có hộ ngập đến 4 ngày.
- Thiệt hại về nhà ở phổ biến gồm ẩm mốc (75.6%), nứt tường (31.6%), sụt lún nền nhà (27.1%), với chi phí sửa chữa phổ biến khoảng 50 triệu đồng/hộ.
- Tài sản trong nhà như đồ nội thất bị thiệt hại nhiều nhất (56.1%), chi phí sửa chữa/thay thế tài sản dao động từ 100 nghìn đến 200 triệu đồng.
- Các giải pháp ứng phó phổ biến gồm di chuyển nội thất (64%), bảo vệ giấy tờ (38.5%), dời phương tiện (34.3%), dùng túi cát (34.4%).

### Thảo luận kết quả

Ngập nước tại TP.HCM ngày càng nghiêm trọng do sự kết hợp của yếu tố khách quan như mưa lớn, triều cường, địa hình thấp và yếu tố chủ quan như đô thị hóa nhanh, san lấp kênh rạch, hạ tầng thoát nước chưa đồng bộ. Kết quả khảo sát cho thấy người dân đã chủ động áp dụng nhiều giải pháp ứng phó nhằm giảm thiểu thiệt hại, tuy nhiên mức độ thiệt hại vẫn cao do tần suất và mức độ ngập nước ngày càng tăng. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc nhận thức rủi ro và khả năng thích ứng của người dân đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn giải pháp ứng phó. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tần suất ngập, độ sâu và thời gian ngập, cũng như bảng so sánh chi phí thiệt hại giữa các nhóm hộ gia đình. Kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao nhận thức và hỗ trợ kỹ thuật cho người dân trong công tác phòng chống ngập nước.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường truyền thông và giáo dục** về nhận thức rủi ro ngập nước nhằm nâng cao hiểu biết và khuyến khích người dân áp dụng các giải pháp ứng phó hiệu quả. Thực hiện trong vòng 1-2 năm, do Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các tổ chức xã hội.
- **Phát triển hệ thống cảnh báo sớm** và cung cấp thông tin kịp thời về ngập nước để người dân chủ động chuẩn bị. Triển khai trong 1 năm, do Trung tâm Điều hành Chương trình chống ngập nước TP.HCM đảm nhiệm.
- **Hỗ trợ kỹ thuật và tài chính** cho các hộ gia đình cải tạo nhà cửa, nâng cao khả năng chống chịu ngập nước, đặc biệt tại các khu vực trũng thấp. Thực hiện theo kế hoạch 3-5 năm, phối hợp giữa chính quyền địa phương và các tổ chức tài chính.
- **Xây dựng chính sách quản lý đô thị bền vững**, kiểm soát san lấp kênh rạch, nâng cao hiệu quả hệ thống thoát nước nhằm giảm thiểu nguyên nhân gây ngập. Thực hiện liên tục, do UBND TP.HCM và các sở ngành liên quan chủ trì.
- **Khuyến khích sự tham gia cộng đồng** trong việc giám sát và thực hiện các biện pháp ứng phó, tạo mạng lưới hỗ trợ lẫn nhau trong phòng chống ngập nước. Thời gian triển khai 1-3 năm, do các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý đô thị**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch và các chương trình giảm thiểu thiệt hại do ngập nước.
- **Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kinh tế và quản lý công**: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và dữ liệu thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
- **Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức xã hội**: Áp dụng các khuyến nghị để triển khai các chương trình nâng cao nhận thức và hỗ trợ cộng đồng ứng phó với ngập nước.
- **Người dân và cộng đồng tại TP.HCM**: Hiểu rõ về tác động của ngập nước và các giải pháp ứng phó hiệu quả, từ đó chủ động bảo vệ tài sản và sức khỏe gia đình.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Ngập nước tại TP.HCM ảnh hưởng như thế nào đến đời sống người dân?**  
Ngập nước gây thiệt hại về nhà cửa, tài sản, gián đoạn sinh hoạt và công việc, làm tăng nguy cơ bệnh tật và ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập.

2. **Người dân thường áp dụng những giải pháp ứng phó nào?**  
Các giải pháp phổ biến gồm di chuyển tài sản, bảo vệ giấy tờ, dời phương tiện, dùng túi cát và bơm nước ra ngoài để giảm thiểu thiệt hại.

3. **Mức độ thiệt hại giữa các hộ có và không áp dụng giải pháp ứng phó có khác biệt không?**  
Có sự khác biệt rõ rệt, nhóm hộ áp dụng giải pháp ứng phó thường chịu thiệt hại thấp hơn so với nhóm không áp dụng.

4. **Lý thuyết động cơ bảo vệ giúp hiểu gì về hành vi ứng phó của người dân?**  
Lý thuyết này giải thích cách người dân đánh giá rủi ro và khả năng ứng phó, từ đó quyết định lựa chọn hoặc không lựa chọn các biện pháp phòng ngừa.

5. **Chính quyền có thể làm gì để hỗ trợ người dân ứng phó với ngập nước?**  
Chính quyền cần tăng cường truyền thông, phát triển hệ thống cảnh báo, hỗ trợ tài chính kỹ thuật và xây dựng chính sách quản lý đô thị bền vững.

## Kết luận

- Nghiên cứu khẳng định ngập nước tại TP.HCM là vấn đề nghiêm trọng với tần suất và mức độ thiệt hại ngày càng tăng.  
- Người dân đã chủ động áp dụng nhiều giải pháp ứng phó, tuy nhiên vẫn cần nâng cao nhận thức và hỗ trợ kỹ thuật.  
- Mô hình hồi quy đa biến cho thấy các yếu tố cá nhân và kinh tế xã hội ảnh hưởng đến quyết định ứng phó và mức độ thiệt hại.  
- Đề xuất các giải pháp truyền thông, cảnh báo, hỗ trợ tài chính và quản lý đô thị nhằm giảm thiểu thiệt hại.  
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho chính quyền, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong công tác phòng chống ngập nước.  

**Hành động tiếp theo:** Khuyến khích các cơ quan chức năng triển khai các khuyến nghị và tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả ứng phó với ngập nước tại TP.HCM.