Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn 2015-2020, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai hơn 40 dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm và vỉa hè có sự tham gia đóng góp của người dân, bao gồm cả việc hiến đất mở rộng hẻm tại 12 vị trí. Những dự án này góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, chỉnh trang đô thị và đảm bảo an toàn giao thông, phòng cháy chữa cháy. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 35 dự án chưa hoàn thành do nhiều nguyên nhân, trong đó có sự tham gia của người dân chưa thực sự hiệu quả và đồng bộ.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu thực trạng các dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè có sự tham gia của người dân trên địa bàn Quận 3; phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân; từ đó đề xuất các giải pháp thu hút sự tham gia nhằm nâng cao hiệu quả các dự án. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi không gian Quận 3 và thời gian từ 2015 đến 2020, có tham khảo các tồn tại giai đoạn 2010-2015.
Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc giúp các cơ quan quản lý Quận 3 nhận diện rõ các nhân tố tác động đến sự tham gia của người dân, đo lường mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố, từ đó xây dựng các chính sách, giải pháp quản trị phù hợp nhằm tăng cường sự phối hợp giữa chính quyền và cộng đồng dân cư, góp phần phát triển đô thị bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên Thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior - TPB) của Ajzen (1991, 2006), trong đó hành vi của cá nhân được điều khiển bởi ý định hành vi, chịu ảnh hưởng bởi ba yếu tố chính: thái độ đối với hành vi, chuẩn mực chủ quan (áp lực xã hội) và kiểm soát hành vi nhận thức.
Ngoài ra, các nghiên cứu trước đây về sự tham gia của người dân trong các dự án công cộng, như nghiên cứu của Heesup Hana và cộng sự (2010), Rebecca Cameron và cộng sự (2012), Nguyễn Xuân Cường và cộng sự (2014), Chih-Hsuan Huang và cộng sự (2015), Hà Ngọc Thắng và Nguyễn Thành Độ (2016), Hoàng Thu Thủy và Bùi Hoàng Minh Thư (2018), Ngô Đức Tuấn (2018) cũng được tổng hợp để làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến ý định và hành vi tham gia.
Các khái niệm chính bao gồm:
- Thái độ đối với hành vi: Đánh giá tích cực hoặc tiêu cực của cá nhân về việc tham gia dự án.
- Niềm tin hành vi: Sự tin tưởng vào kết quả tích cực của hành vi tham gia.
- Áp lực xã hội (chuẩn mực chủ quan): Nhận thức về kỳ vọng và áp lực từ người thân, cộng đồng.
- Nhận thức (Perception): Ý thức về quyền tự do hoạt động, sự giám sát, và sự thoải mái khi tham gia.
- Ý định hành vi: Mức độ quyết tâm và kế hoạch thực hiện hành vi tham gia.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp định tính. Dữ liệu chính được thu thập qua 207 phiếu khảo sát hợp lệ từ người dân trên địa bàn Quận 3, được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các bước:
- Kiểm định độ tin cậy thang đo qua hệ số Cronbach’s alpha (các thang đo đều đạt trên 0.7, đảm bảo độ tin cậy cao).
- Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các nhân tố ảnh hưởng.
- Phân tích hồi quy tuyến tính bội để đánh giá mức độ tác động của từng yếu tố đến ý định hành vi tham gia của người dân.
Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2019, bao gồm khảo sát sơ bộ, hiệu chỉnh bảng hỏi, thu thập dữ liệu chính thức và phân tích kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
- Thái độ đối với hành vi tham gia có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất đến ý định tham gia của người dân, với hệ số hồi quy beta khoảng 0.42 (p < 0.01). Khoảng 85% người dân có thái độ tích cực về lợi ích của việc tham gia dự án.
- Niềm tin hành vi cũng đóng vai trò quan trọng, với hệ số beta 0.31 (p < 0.01), thể hiện người dân tin rằng sự tham gia sẽ mang lại kết quả thiết thực như nâng cao chất lượng hẻm, vỉa hè và cải thiện môi trường sống.
- Áp lực xã hội (chuẩn mực chủ quan) có tác động đáng kể với hệ số beta 0.25 (p < 0.05), cho thấy sự kỳ vọng và động viên từ gia đình, hàng xóm và cộng đồng thúc đẩy người dân tham gia.
- Nhận thức về quyền tự do hoạt động và sự giám sát có ảnh hưởng tích cực với hệ số beta 0.22 (p < 0.05), phản ánh người dân cảm thấy thoải mái và được tôn trọng khi tham gia vào quá trình xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè.
Kết quả phân tích hồi quy cho thấy mô hình giải thích được khoảng 68% phương sai của ý định hành vi tham gia, minh chứng cho tính phù hợp và sức mạnh dự báo của các yếu tố nghiên cứu.
Thảo luận kết quả
Thái độ tích cực của người dân là nhân tố chủ đạo thúc đẩy sự tham gia, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về hành vi xã hội (Ajzen, 1991; Heesup Hana et al., 2010). Niềm tin vào hiệu quả dự án cũng là động lực quan trọng, thể hiện sự kỳ vọng vào lợi ích thiết thực. Áp lực xã hội đóng vai trò như một yếu tố thúc đẩy hành vi thông qua sự tác động của các mối quan hệ xã hội, tương đồng với nghiên cứu của Rebecca Cameron và cộng sự (2012).
Nhận thức về quyền tự do và sự giám sát cho thấy sự tham gia không chỉ là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi, tạo điều kiện cho người dân cảm thấy được tôn trọng và có trách nhiệm. Các biểu đồ phân phối thái độ và niềm tin có thể minh họa rõ sự đồng thuận cao trong cộng đồng về các yếu tố này.
So với các nghiên cứu về bảo hiểm xã hội tự nguyện và phân loại rác thải sinh hoạt, kết quả nghiên cứu này cũng khẳng định vai trò của các yếu tố tâm lý xã hội trong việc thúc đẩy hành vi tham gia cộng đồng.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức về lợi ích và tầm quan trọng của việc tham gia xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè nhằm cải thiện thái độ tích cực của người dân. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: UBND Quận 3 phối hợp với các tổ dân phố.
Xây dựng cơ chế khuyến khích và ghi nhận sự đóng góp của người dân, như công nhận danh hiệu, khen thưởng, tạo động lực xã hội tích cực. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Ban quản lý dự án và các tổ chức chính quyền địa phương.
Tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong các giai đoạn dự án, từ khảo sát, thiết kế đến giám sát và nghiệm thu, đảm bảo quyền tự do và sự thoải mái khi tham gia. Thời gian: liên tục trong quá trình dự án. Chủ thể: Ban quản lý dự án, tổ dân phố, các tổ chức xã hội.
Xây dựng kênh thông tin minh bạch, dễ tiếp cận để người dân có thể phản hồi, giám sát và đóng góp ý kiến kịp thời, nâng cao niềm tin và sự tin tưởng vào quá trình thực hiện dự án. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: UBND Quận 3, Trung tâm thông tin và truyền thông.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
- Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân, từ đó xây dựng chính sách quản lý dự án hiệu quả hơn.
- Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý công, Kinh tế đô thị: Tài liệu tham khảo về ứng dụng lý thuyết hành vi dự định trong nghiên cứu sự tham gia cộng đồng.
- Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò và các yếu tố thúc đẩy sự tham gia, từ đó tổ chức các hoạt động vận động, tuyên truyền phù hợp.
- Ban quản lý dự án xây dựng đô thị: Áp dụng các giải pháp quản trị dự án có sự tham gia của người dân nhằm nâng cao hiệu quả và tính bền vững của dự án.
Câu hỏi thường gặp
1. Tại sao sự tham gia của người dân lại quan trọng trong các dự án xây dựng hẻm, vỉa hè?
Sự tham gia giúp huy động nguồn lực tài chính, vật chất và công sức lao động, đồng thời tăng tính giám sát, minh bạch, đảm bảo dự án phù hợp với nhu cầu thực tế của cộng đồng, nâng cao hiệu quả và bền vững.
2. Những yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định tham gia của người dân?
Thái độ tích cực về lợi ích dự án, niềm tin vào kết quả thực hiện, áp lực xã hội từ gia đình và cộng đồng, cùng nhận thức về quyền tự do và sự giám sát là các yếu tố chính.
3. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của người dân?
Thông qua tuyên truyền nâng cao nhận thức, xây dựng cơ chế khuyến khích, đảm bảo quyền tham gia trong mọi giai đoạn dự án và minh bạch thông tin để tạo niềm tin.
4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng?
Nghiên cứu sử dụng khảo sát định lượng với 207 phiếu hợp lệ, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính bội để xác định mức độ tác động của các yếu tố.
5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Quận 3, các yếu tố tâm lý xã hội và mô hình TPB có tính phổ quát, do đó có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các địa phương khác.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong các dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè tại Quận 3: thái độ, niềm tin, áp lực xã hội và nhận thức.
- Mô hình nghiên cứu giải thích được khoảng 68% sự biến thiên của ý định hành vi tham gia, cho thấy tính phù hợp và sức mạnh dự báo cao.
- Kết quả góp phần làm rõ vai trò của người dân trong quản lý dự án công cộng, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp quản trị dự án có sự tham gia cộng đồng.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, tạo động lực và đảm bảo quyền tham gia của người dân trong các dự án xây dựng đô thị.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các quận, huyện khác.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao sự tham gia của cộng đồng trong phát triển đô thị bền vững tại Quận 3!