Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam hiện có khoảng 70% dân số sinh sống tại khu vực nông thôn, nơi phát triển kinh tế nông nghiệp vẫn là trọng tâm. Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới (MTQGXDNTM) được triển khai nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống, thu hẹp khoảng cách thành thị - nông thôn và phát triển toàn diện khu vực này. Tính đến tháng 6/2018, cả nước có trên 1.761 xã đạt chuẩn nông thôn mới, chiếm 19,7% tổng số xã, với bình quân tiêu chí đạt 12,9 tiêu chí/xã, tăng 2,9 tiêu chí so với đầu năm 2015. Mục tiêu đến năm 2020 là 50% số xã đạt chuẩn, mỗi tỉnh có ít nhất một huyện đạt chuẩn nông thôn mới, với bình quân tiêu chí đạt 15 tiêu chí/xã.

Tỉnh Cà Mau, trong đó có huyện Cái Nước, đã triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới với nhiều kết quả tích cực như phát triển hạ tầng giao thông, thủy lợi, trường học, trạm y tế và hệ thống điện. Tuy nhiên, sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới còn hạn chế, đặc biệt tỷ lệ đóng góp của người dân chỉ chiếm khoảng 1,2% tổng nguồn vốn đầu tư, thấp hơn nhiều so với yêu cầu 10% theo Quyết định 800/QĐ-TTg. Nhận thức của người dân về vai trò chủ thể trong chương trình còn chưa sâu sắc, nhiều người vẫn trông chờ vào nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao sự tham gia này. Nghiên cứu tập trung vào ba xã nông thôn mới: Phú Hưng, Hưng Mỹ và Hòa Mỹ, trong giai đoạn 2017-2018. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách phát triển nông thôn bền vững, góp phần nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng nông thôn mới tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sự tham gia của người dân trong phát triển cộng đồng và xây dựng nông thôn mới. Theo Florin Paul (1990), sự tham gia là quá trình cá nhân tham gia vào quyết định trong các tổ chức và môi trường ảnh hưởng đến họ. Pierre Andre (2012) nhấn mạnh sự tham gia là quá trình tự nguyện hoặc bắt buộc của người dân nhằm ảnh hưởng đến quyết định tác động đến cộng đồng. Harding và cộng sự (2009) phân tích sự tham gia cộng đồng gồm hai thành phần: “tự tham gia” và “cộng đồng”, trong đó sự tham gia là đối thoại giữa cộng đồng và người ra quyết định.

Các mức độ tham gia được phân loại theo Amstein (1969) và Wilcox (2003) gồm: không tham gia, tham gia thụ động, tham gia cung cấp thông tin, tham gia nghĩa vụ, tham gia định hướng từ bên ngoài và tham gia tự nguyện. Ngoài ra, Ngân hàng Thế giới (2000) phân biệt bốn mức độ tham gia: chia sẻ thông tin, tham vấn, hợp tác và ủy quyền.

Khái niệm xây dựng nông thôn mới được định nghĩa theo Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008) với mục tiêu phát triển kết cấu hạ tầng hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, xã hội ổn định, giàu bản sắc văn hóa và bảo vệ môi trường. Nội dung xây dựng nông thôn mới bao gồm đào tạo nâng cao năng lực cộng đồng, cải thiện điều kiện sống, phát triển sản xuất hàng hóa, xây dựng cơ sở hạ tầng, bảo vệ môi trường và phát huy văn hóa dân tộc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp khảo sát định lượng. Cỡ mẫu khảo sát gồm người dân tại 3 xã nông thôn mới của huyện Cái Nước: Phú Hưng, Hưng Mỹ và Hòa Mỹ. Phương pháp chọn mẫu là chọn điểm nghiên cứu theo tiêu chí xã đạt chuẩn nông thôn mới và đại diện cho đặc điểm địa phương. Thu thập dữ liệu sơ cấp qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu với người dân, cán bộ địa phương và chuyên gia. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật và tài liệu liên quan.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích mối tương quan giữa các yếu tố như độ tuổi, nghề nghiệp, trình độ dân trí với mức độ tham gia của người dân. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến cuối năm 2018, bao gồm giai đoạn khảo sát, xử lý dữ liệu và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia của người dân còn hạn chế: Khoảng 50% người dân chưa nhận thức đúng vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới, dẫn đến sự tham gia mang tính hình thức và thụ động. Tỷ lệ đóng góp kinh phí của người dân chỉ chiếm 1,2% tổng nguồn vốn đầu tư, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 10%.

  2. Ảnh hưởng của độ tuổi và nghề nghiệp: Người dân trong độ tuổi 35-55 có mức độ quan tâm và tham gia cao nhất, chiếm khoảng 60% số người tham gia tích cực. Cán bộ, công chức, viên chức và người làm nông nghiệp là nhóm có mức độ tham gia cao nhất, lần lượt chiếm khoảng 40% và 35% trong tổng số người tham gia.

  3. Nhận thức và trình độ dân trí: Người dân có trình độ học vấn cao hơn và thu nhập khá thường tham gia tích cực hơn. Khoảng 70% người có trình độ trung cấp trở lên tham gia các lớp tập huấn kỹ thuật và đóng góp ý kiến xây dựng nông thôn mới.

  4. Các hình thức tham gia đa dạng: Người dân tham gia chủ yếu qua các hình thức đóng góp ý kiến (45%), đóng góp lao động (30%), đóng góp tiền mặt (15%) và hiến đất, vật liệu (10%). Tuy nhiên, sự tham gia giám sát và quản lý công trình còn hạn chế, chỉ khoảng 20% người dân tham gia.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế sự tham gia của người dân chủ yếu do nhận thức chưa đầy đủ về vai trò chủ thể, tâm lý trông chờ, ỷ lại vào nhà nước và năng lực cán bộ cơ sở còn yếu. So sánh với mô hình xây dựng nông thôn mới ở Hàn Quốc và Trung Quốc, nơi người dân được trao quyền tự quyết và đóng góp lớn về công sức, tài chính (tỷ lệ đóng góp của người dân lên đến 50% tổng đầu tư), cho thấy sự khác biệt rõ rệt về mức độ huy động nguồn lực cộng đồng.

Biểu đồ phân tích mối quan hệ giữa độ tuổi và mức độ quan tâm cho thấy nhóm tuổi trung niên là lực lượng nòng cốt, phù hợp với kinh nghiệm quốc tế về vai trò của lực lượng lao động chính trong phát triển nông thôn. Bảng so sánh mức độ tham gia theo nghề nghiệp cũng phản ánh sự ảnh hưởng của trình độ và nhận thức đến sự tham gia.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng và phát huy vai trò chủ thể của người dân để đảm bảo tính bền vững của chương trình xây dựng nông thôn mới. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tham gia theo hình thức và bảng phân tích mối tương quan giữa các yếu tố nhân khẩu học với mức độ tham gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình truyền thông đa dạng, tập trung vào nhóm tuổi trung niên và người dân có trình độ thấp nhằm nâng cao nhận thức về vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do UBND xã phối hợp với các tổ chức đoàn thể thực hiện.

  2. Đào tạo, tập huấn kỹ năng cho người dân và cán bộ cơ sở: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật, quản lý dự án và giám sát cộng đồng nhằm nâng cao năng lực tham gia của người dân. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân tham gia tập huấn lên 50% trong 2 năm tới, do Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới huyện chủ trì.

  3. Khuyến khích đóng góp nguồn lực của người dân: Xây dựng cơ chế khuyến khích đóng góp tài chính, vật chất và ngày công của người dân thông qua các chính sách ưu đãi, minh bạch trong quản lý nguồn vốn. Mục tiêu tăng tỷ lệ đóng góp của người dân lên 5% tổng nguồn vốn trong 3 năm, do UBND huyện và các xã phối hợp thực hiện.

  4. Thúc đẩy sự tham gia giám sát và quản lý công trình: Thành lập các Ban giám sát cộng đồng có sự tín nhiệm cao, đào tạo kỹ năng giám sát và quản lý công trình để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do UBND xã và các tổ chức xã hội dân sự đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước địa phương: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và nâng cao hiệu quả quản lý chương trình xây dựng nông thôn mới.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để nghiên cứu sâu hơn về sự tham gia cộng đồng và phát triển bền vững.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức xã hội dân sự: Hỗ trợ thiết kế các chương trình nâng cao năng lực và thúc đẩy sự tham gia của người dân trong phát triển cộng đồng.

  4. Người dân và cộng đồng địa phương: Nâng cao nhận thức về vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới, từ đó chủ động tham gia và đóng góp vào sự phát triển bền vững của địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của người dân lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Sự tham gia của người dân giúp huy động nguồn lực tại chỗ, đảm bảo tính thiết thực và bền vững của các dự án, đồng thời nâng cao trách nhiệm và quyền làm chủ của cộng đồng. Ví dụ, tại Hàn Quốc, phong trào “Saemaulundong” thành công nhờ sự tham gia tích cực của người dân.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân?
    Bao gồm nhận thức, trình độ dân trí, độ tuổi, nghề nghiệp, thu nhập và năng lực cán bộ cơ sở. Người dân có trình độ học vấn cao và thu nhập khá thường tham gia tích cực hơn.

  3. Hình thức tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới gồm những gì?
    Bao gồm đóng góp ý kiến, đóng góp lao động, đóng góp tiền mặt, hiến đất, cung cấp vật liệu, tham gia tập huấn và giám sát công trình. Mỗi hình thức phù hợp với điều kiện và khả năng của từng cá nhân.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo kỹ năng, xây dựng cơ chế khuyến khích đóng góp và phát huy vai trò giám sát của cộng đồng. Việc này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền và các tổ chức xã hội.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho Việt Nam?
    Mô hình xây dựng nông thôn mới ở Hàn Quốc và Trung Quốc nhấn mạnh vai trò chủ thể của người dân, huy động nguồn lực lớn từ cộng đồng và phát huy dân chủ cơ sở, giúp chương trình đạt hiệu quả cao và bền vững.

Kết luận

  • Sự tham gia của người dân là nhân tố quyết định thành công và bền vững của chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau.
  • Mức độ tham gia hiện còn hạn chế do nhận thức chưa đầy đủ và năng lực cán bộ cơ sở còn yếu.
  • Độ tuổi, nghề nghiệp và trình độ dân trí ảnh hưởng rõ rệt đến mức độ tham gia của người dân.
  • Cần triển khai các giải pháp đồng bộ như tuyên truyền, đào tạo, khuyến khích đóng góp và phát huy vai trò giám sát cộng đồng.
  • Nghiên cứu đề xuất các chính sách và giải pháp cụ thể nhằm nâng cao sự tham gia của người dân trong giai đoạn tiếp theo của chương trình xây dựng nông thôn mới.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả chương trình, các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần hành động ngay từ bây giờ nhằm tạo sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động của người dân. Hãy cùng chung tay xây dựng nông thôn mới bền vững, phát triển toàn diện!