Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những mục tiêu chiến lược của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn. Theo Nghị quyết số 26-NQ/TƯ ngày 5/8/2008, chương trình xây dựng NTM đòi hỏi sự phát triển đồng bộ về kết cấu hạ tầng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển văn hóa, bảo vệ môi trường và giữ vững an ninh trật tự. Tại Việt Nam, khoảng 65,5% dân số sinh sống ở khu vực nông thôn, trong đó gần 60% lao động làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, cho thấy tầm quan trọng của chương trình đối với sự phát triển bền vững của đất nước.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và giải pháp xây dựng NTM tại xã Đồng Sơn, thành phố Bắc Giang trong giai đoạn 2015-2017. Xã Đồng Sơn có diện tích tự nhiên 827 ha, với điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, dịch vụ thương mại và du lịch sinh thái. Tuy nhiên, thu nhập chủ yếu từ nông nghiệp còn thấp, đời sống vật chất và tinh thần của người dân chưa được nâng cao tương xứng với tiềm năng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng xây dựng NTM tại địa phương, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng các tiêu chí xây dựng NTM, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các bên liên quan hoạch định chính sách, nâng cao hiệu quả triển khai chương trình xây dựng NTM, đồng thời đóng góp vào hệ thống lý luận về phát triển nông thôn mới tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về phát triển nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội, làm cơ sở cho xây dựng NTM toàn diện.
  • Lý thuyết quản lý nhà nước và phát triển kinh tế địa phương: Tập trung vào vai trò của chính quyền địa phương trong việc hoạch định chính sách, huy động nguồn lực và tổ chức thực hiện chương trình xây dựng NTM.
  • Mô hình xây dựng NTM theo Bộ tiêu chí quốc gia: Bao gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm chính: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Mô hình này được điều chỉnh phù hợp với đặc điểm vùng Trung du miền núi phía Bắc, nơi xã Đồng Sơn tọa lạc.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn mới, phát triển kinh tế nông thôn, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM, và quản lý nguồn lực xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận hệ thống, chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê chính thức của UBND xã Đồng Sơn và các cơ quan quản lý nhà nước giai đoạn 2015-2017; báo cáo, tài liệu liên quan đến xây dựng NTM; khảo sát thực tế tại địa phương.
  • Phương pháp thu thập số liệu: Điều tra, tổng hợp số liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu đã công bố; phỏng vấn cán bộ quản lý và người dân địa phương để thu thập thông tin định tính.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý và phân loại số liệu theo các chỉ tiêu phát triển kinh tế, xã hội, cơ sở hạ tầng và môi trường.
  • Phương pháp so sánh: So sánh định lượng giữa các năm 2015, 2016 và 2017 để đánh giá sự thay đổi trước và sau khi thực hiện chương trình xây dựng NTM; so sánh định tính các chỉ tiêu xã hội và môi trường.
  • Phương pháp thống kê kinh tế: Áp dụng các chỉ tiêu tổng hợp như số tuyệt đối, số tương đối, số bình quân để mô tả và phân tích thực trạng phát triển kinh tế - xã hội.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các số liệu thống kê và các cán bộ, người dân liên quan tại xã Đồng Sơn trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và khả năng thu thập thông tin chính xác, nhằm đảm bảo kết quả nghiên cứu có tính khách quan và khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ xây dựng NTM tại xã Đồng Sơn: Đến năm 2017, xã đã hoàn thành 14/19 tiêu chí xây dựng NTM theo Bộ tiêu chí quốc gia, đạt khoảng 74% mục tiêu. Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt khoảng 45 triệu đồng/người/năm, tăng 15,7% so với năm 2016. Tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 1,3%, giảm 0,4% so với năm trước.

  2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế: Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa, với thu nhập từ thương mại dịch vụ đạt 96 tỷ đồng năm 2017, tăng 15,7% so với năm 2016. Thu nhập từ nông nghiệp giảm nhẹ 8% do diện tích gieo cấy giảm 5 ha và năng suất lúa giảm nhẹ.

  3. Phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội: Hệ thống giao thông nông thôn được cải thiện đáng kể, với 100% đường giao thông liên xã, liên thôn được cứng hóa. Hệ thống điện đạt chuẩn, tỷ lệ hộ sử dụng điện thường xuyên đạt trên 98%. Các công trình văn hóa, giáo dục, y tế được đầu tư nâng cấp, 3/3 trường học đạt chuẩn quốc gia.

  4. Nguồn nhân lực và quản lý: Đội ngũ cán bộ xã có trình độ học vấn và chuyên môn được nâng cao, tuy nhiên tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học và năng lực quản lý còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai chương trình. Ban Quản lý xây dựng NTM xã hoạt động hiệu quả với 19 thành viên, phối hợp chặt chẽ với các tiểu ban thôn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy xã Đồng Sơn đã đạt được nhiều tiến bộ trong xây dựng NTM, đặc biệt là trong phát triển hạ tầng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Việc tăng thu nhập bình quân đầu người và giảm tỷ lệ hộ nghèo phản ánh hiệu quả của các chính sách phát triển kinh tế nông thôn và huy động nguồn lực địa phương. So sánh với các xã điểm xây dựng NTM khác như Tân Thịnh (Bắc Giang) và Tân Chi (Bắc Ninh), Đồng Sơn có tiến độ tương đối nhưng vẫn còn khoảng cách về chất lượng và đa dạng mô hình sản xuất.

Nguyên nhân của những hạn chế chủ yếu do năng lực quản lý của cán bộ cơ sở chưa đồng đều, nhận thức và sự tham gia của người dân chưa phát huy tối đa, cùng với những khó khăn về điều kiện tự nhiên như địa hình phức tạp, diện tích đất nông nghiệp chưa được khai thác hiệu quả. Các số liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu nhập, bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành tiêu chí NTM qua các năm, và biểu đồ cơ cấu kinh tế để minh họa rõ nét sự chuyển dịch.

Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về xây dựng NTM tại các địa phương miền núi phía Bắc, nhấn mạnh vai trò của sự phối hợp giữa chính quyền và cộng đồng dân cư, cũng như tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực cán bộ và phát huy vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở: Nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực quản lý và kỹ năng vận động quần chúng cho đội ngũ cán bộ xã và thôn, nhằm nâng cao hiệu quả chỉ đạo và tổ chức thực hiện chương trình xây dựng NTM. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND xã phối hợp với các cơ sở đào tạo tổ chức.

  2. Phát huy vai trò chủ thể của người dân: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động để người dân hiểu rõ mục tiêu, quyền lợi và nghĩa vụ trong xây dựng NTM; khuyến khích người dân tham gia đóng góp ý kiến, giám sát và thực hiện các công trình. Thực hiện liên tục trong toàn bộ quá trình xây dựng NTM, do Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội chủ trì.

  3. Đa dạng hóa mô hình phát triển kinh tế nông thôn: Khuyến khích phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp hàng hóa, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ thương mại và du lịch sinh thái phù hợp với điều kiện địa phương nhằm tăng thu nhập cho người dân. Thời gian triển khai từ 2019-2022, do UBND xã phối hợp với các doanh nghiệp và tổ chức khoa học kỹ thuật.

  4. Tăng cường huy động và quản lý nguồn lực tài chính: Huy động tối đa các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp, tín dụng và đóng góp của người dân; đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng nguồn vốn đảm bảo minh bạch và hiệu quả. Thực hiện thường xuyên, do Ban Quản lý xây dựng NTM xã và các cơ quan liên quan chịu trách nhiệm.

  5. Cải thiện cơ sở hạ tầng và bảo vệ môi trường: Tiếp tục đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, nước sạch và các công trình văn hóa, y tế; đồng thời tăng cường công tác bảo vệ môi trường, xử lý rác thải và phát triển cảnh quan xanh - sạch - đẹp. Thời gian thực hiện giai đoạn 2019-2023, do UBND xã phối hợp với các ngành chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước cấp xã, huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, tổ chức thực hiện chương trình xây dựng NTM, từ đó áp dụng các giải pháp phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM tại địa bàn miền núi, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong xây dựng NTM, từ đó tăng cường sự tham gia, giám sát và đóng góp vào quá trình phát triển địa phương.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý cấp tỉnh, thành phố: Tham khảo để điều chỉnh, bổ sung chính sách, cơ chế hỗ trợ xây dựng NTM phù hợp với đặc điểm vùng miền, nâng cao hiệu quả triển khai chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì và tại sao quan trọng?
    Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện nông thôn theo hướng hiện đại, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Đây là nhiệm vụ chiến lược giúp thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn và thành thị, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  2. Tiêu chí xây dựng nông thôn mới gồm những gì?
    Bộ tiêu chí quốc gia gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Các tiêu chí được điều chỉnh phù hợp với đặc điểm từng vùng miền.

  3. Những khó khăn chính trong xây dựng NTM tại xã Đồng Sơn là gì?
    Khó khăn gồm năng lực quản lý cán bộ cơ sở còn hạn chế, nhận thức và sự tham gia của người dân chưa cao, điều kiện tự nhiên phức tạp, hiệu quả sử dụng đất chưa tối ưu, và nguồn lực tài chính còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để huy động nguồn lực xây dựng NTM hiệu quả?
    Cần huy động đa dạng nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp, tín dụng và đóng góp của người dân; đồng thời quản lý minh bạch, công khai, phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư.

  5. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM như thế nào?
    Người dân là chủ thể quan trọng, tham gia đóng góp ý kiến, giám sát, thực hiện các công trình, phát triển sản xuất và giữ gìn môi trường. Sự đồng thuận và tích cực của người dân quyết định thành công của chương trình.

Kết luận

  • Xã Đồng Sơn đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong xây dựng NTM với 14/19 tiêu chí hoàn thành, thu nhập bình quân đầu người tăng 15,7% năm 2017.
  • Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa, thương mại dịch vụ phát triển mạnh, góp phần nâng cao đời sống người dân.
  • Năng lực quản lý cán bộ và sự tham gia của người dân là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả xây dựng NTM.
  • Cần tiếp tục đầu tư hạ tầng, đa dạng hóa mô hình sản xuất, tăng cường huy động và quản lý nguồn lực tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng các tiêu chí xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại xã Đồng Sơn trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo tiến độ và chất lượng xây dựng nông thôn mới.