Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) còn nhiều khó khăn, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) được xem là giải pháp trọng yếu nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, thu hẹp khoảng cách phát triển so với các vùng khác. Huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định, với dân số khoảng 58.630 người, trong đó DTTS chiếm 28,12%, là một trong những địa phương có nhiều thách thức trong xây dựng NTM do điều kiện địa hình miền núi, kinh tế còn hạn chế và tỷ lệ hộ nghèo cao. Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng xây dựng NTM vùng đồng bào DTTS tại huyện Vĩnh Thạnh giai đoạn 2015-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình trong thời gian tới. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định và phạm vi thời gian từ năm 2015 đến 2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng NTM vùng DTTS, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hệ thống quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng NTM và phát triển vùng DTTS. Hai lý thuyết trọng tâm được vận dụng gồm:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn mới: Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện về kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường và thể chế nhằm nâng cao đời sống người dân nông thôn, đặc biệt là vùng DTTS, theo hướng hiện đại nhưng vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống.

  • Lý thuyết phát triển bền vững vùng dân tộc thiểu số: Nhấn mạnh sự cần thiết của phát triển kinh tế gắn với bảo tồn văn hóa, đảm bảo bình đẳng xã hội và phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn, nông thôn mới, xây dựng NTM vùng đồng bào DTTS, tiêu chí xây dựng NTM (19 tiêu chí quốc gia), và các nguyên tắc xây dựng NTM như phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng, lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia, bảo vệ môi trường sinh thái, phát triển văn hóa xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, dựa trên các nguyên tắc phân tích - tổng hợp và so sánh - đối chiếu. Cỡ mẫu khảo sát bao gồm toàn bộ 9 xã, thị trấn vùng đồng bào DTTS tại huyện Vĩnh Thạnh với tổng số dân khoảng 58.630 người. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu toàn diện các xã vùng DTTS để đảm bảo tính đại diện. Nguồn dữ liệu gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: Báo cáo của UBND huyện, các văn bản pháp luật, nghị quyết, kế hoạch của Trung ương và địa phương về xây dựng NTM và phát triển vùng DTTS.

  • Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát thực trạng xây dựng NTM, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, người dân địa phương.

Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí NTM, đánh giá các yếu tố tác động. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2020, tập trung đánh giá kết quả thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM vùng đồng bào DTTS tại huyện Vĩnh Thạnh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo và tuyên truyền được triển khai đồng bộ: Ban Thường vụ Huyện ủy và UBND huyện đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, kế hoạch thực hiện xây dựng NTM vùng DTTS. Công tác tuyên truyền được tổ chức đa dạng với sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội, thu hút đông đảo người dân tham gia. Tỷ lệ xã có kế hoạch và tổ chức tuyên truyền đạt 100%.

  2. Hạ tầng kinh tế - xã hội được cải thiện rõ rệt: 100% xã, thị trấn có đường giao thông trục xã được nhựa hóa hoặc bê tông hóa; 87,5% xã có điện chiếu sáng đường quê; 100% xã có hệ thống điện lưới quốc gia; 100% xã có trạm y tế và đài truyền thanh; 100% hộ dân được sử dụng điện. Tuy nhiên, tỷ lệ đường giao thông nội đồng được cứng hóa còn thấp, chỉ có 2/9 xã đạt trên 70%.

  3. Thu nhập và giảm nghèo có chuyển biến tích cực nhưng chưa đạt chuẩn: Thu nhập bình quân đầu người vùng DTTS tăng từ 20,377 triệu đồng năm 2016 lên 27,015 triệu đồng năm 2019, tuy nhiên đến năm 2020, 100% xã vùng DTTS chưa đạt tiêu chí thu nhập theo Bộ tiêu chí quốc gia. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 37,99% năm 2019 xuống còn 31,34% năm 2020, trong đó hộ nghèo DTTS chiếm 40,44% tổng số hộ nghèo.

  4. Giáo dục và văn hóa có nhiều tiến bộ nhưng còn hạn chế: 100% xã có trường học các cấp, tuy nhiên chỉ có 3/9 xã đạt tiêu chí trường học chuẩn quốc gia. Cơ sở vật chất văn hóa chưa đạt chuẩn, chưa có xã nào đạt tiêu chí về cơ sở vật chất văn hóa. Các hoạt động văn hóa truyền thống như câu lạc bộ cồng chiêng, bài chòi được duy trì và phát triển.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy huyện Vĩnh Thạnh đã tận dụng tốt các nguồn lực, chính sách của Nhà nước để phát triển hạ tầng và nâng cao đời sống người dân vùng DTTS. Việc 100% xã có đường giao thông trục xã và điện lưới quốc gia là minh chứng cho sự đầu tư hiệu quả. Tuy nhiên, tỷ lệ đường giao thông nội đồng và nhà ở đạt chuẩn còn thấp do địa hình miền núi phức tạp và tập quán sinh hoạt của đồng bào DTTS. Thu nhập bình quân tăng nhưng chưa đạt mục tiêu do hạn chế về sản xuất hàng hóa quy mô lớn và tiếp cận thị trường còn yếu. Tỷ lệ hộ nghèo còn cao phản ánh sự cần thiết tăng cường các chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất, đào tạo nghề và tạo việc làm. So sánh với các nghiên cứu tại các huyện miền núi khác, kết quả tương đồng về khó khăn trong phát triển hạ tầng và giảm nghèo vùng DTTS. Việc duy trì và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống góp phần tạo sự đồng thuận xã hội, thúc đẩy xây dựng NTM bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí NTM theo từng xã và bảng thống kê thu nhập, tỷ lệ hộ nghèo qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư hoàn thiện hạ tầng giao thông nội đồng và nhà ở: UBND huyện phối hợp với các sở ngành đẩy mạnh bê tông hóa đường ngõ xóm, đường nội đồng, ưu tiên các xã có tỷ lệ thấp dưới 30%. Thời gian thực hiện trong 3 năm tới (2024-2026) nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và sinh hoạt.

  2. Phát triển sản xuất hàng hóa và nâng cao thu nhập: Khuyến khích thành lập hợp tác xã, tổ hợp tác theo mô hình “mỗi xã một sản phẩm”, hỗ trợ chuyển giao khoa học kỹ thuật, mở rộng thị trường tiêu thụ. Tập trung vào cây công nghiệp dài ngày và chăn nuôi. Thực hiện trong giai đoạn 2024-2028 với sự phối hợp của Sở Nông nghiệp và các doanh nghiệp.

  3. Đào tạo nghề và tạo việc làm cho đồng bào DTTS: Mở rộng các lớp đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động, hỗ trợ xuất khẩu lao động có chọn lọc. Mục tiêu đào tạo 600 lao động/năm trong 5 năm tới, do Trung tâm Dạy nghề huyện chủ trì.

  4. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống: Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất văn hóa, tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao truyền thống, nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn văn hóa. Thời gian thực hiện liên tục, phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  5. Nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền và giám sát: Đẩy mạnh tuyên truyền về xây dựng NTM, phát huy vai trò Ban giám sát nhân dân, tăng cường nguồn lực cho hoạt động giám sát để hạn chế tiêu cực. Thực hiện thường xuyên, do Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị xã hội huyện đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ lãnh đạo, quản lý địa phương: Giúp nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch, chính sách phù hợp với đặc thù vùng DTTS, từ đó chỉ đạo thực hiện hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Chính trị học, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM vùng DTTS, làm tài liệu tham khảo phục vụ giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể: Hỗ trợ công tác tuyên truyền, vận động, giám sát thực hiện chương trình, góp phần phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển nông thôn: Tham khảo để hiểu rõ tiềm năng, khó khăn và nhu cầu phát triển sản xuất, từ đó có chiến lược đầu tư phù hợp, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới vùng đồng bào DTTS có điểm gì khác so với vùng khác?
    Xây dựng NTM vùng DTTS phải kết hợp phát triển kinh tế với bảo tồn văn hóa truyền thống, đồng thời khắc phục khó khăn về địa hình, trình độ dân trí và điều kiện kinh tế xã hội thấp hơn. Việc phát huy vai trò chủ thể của đồng bào DTTS là yếu tố then chốt.

  2. Tiêu chí nào khó đạt nhất trong xây dựng NTM vùng DTTS tại huyện Vĩnh Thạnh?
    Tiêu chí thu nhập bình quân đầu người và nhà ở đạt chuẩn là những tiêu chí khó đạt do hạn chế về sản xuất hàng hóa quy mô lớn, tập quán sinh hoạt và điều kiện tự nhiên phức tạp.

  3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả xây dựng NTM vùng DTTS là gì?
    Bao gồm tăng cường đầu tư hạ tầng, phát triển sản xuất hàng hóa, đào tạo nghề, bảo tồn văn hóa và nâng cao công tác tuyên truyền, giám sát. Các giải pháp này cần sự phối hợp đồng bộ của chính quyền, cộng đồng và doanh nghiệp.

  4. Vai trò của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM vùng DTTS như thế nào?
    Cộng đồng dân cư là chủ thể xây dựng NTM, tham gia quyết định, tổ chức thực hiện các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, đồng thời giám sát việc sử dụng nguồn lực, đảm bảo tính bền vững và phù hợp với tập quán địa phương.

  5. Làm thế nào để bảo tồn văn hóa truyền thống trong quá trình xây dựng NTM?
    Bảo tồn văn hóa được thực hiện qua việc duy trì các lễ hội truyền thống, câu lạc bộ văn hóa, đầu tư cơ sở vật chất văn hóa, tuyên truyền nâng cao nhận thức và kết hợp phát triển kinh tế với giữ gìn bản sắc văn hóa.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng xây dựng NTM vùng đồng bào DTTS tại huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định giai đoạn 2015-2020.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy nhiều tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội đạt chuẩn, tuy nhiên thu nhập và nhà ở đạt chuẩn còn thấp, tỷ lệ hộ nghèo còn cao.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đầu tư hạ tầng, phát triển sản xuất, đào tạo nghề, bảo tồn văn hóa và nâng cao công tác tuyên truyền, giám sát.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM vùng DTTS.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững vùng đồng bào DTTS.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới vùng đồng bào dân tộc thiểu số phát triển bền vững và thịnh vượng!