Vai Trò Của Triết Lý Đạo Đức và Chủ Nghĩa Vật Chất Trong Niềm Tin Đạo Đức Của Người Tiêu Dùng Việt Nam

Niềm tin đạo đức của người tiêu dùng được định nghĩa là các nguyên tắc và tiêu chuẩn đạo đức hướng dẫn hành vi của cá nhân hoặc nhóm trong việc mua, sử dụng và loại bỏ hàng hóa và dịch vụ. Nó liên quan đến sự đúng đắn hoặc sai trái của các hành động của người mua hoặc người mua tiềm năng trong các tình huống tiêu dùng. Các hành vi phi đạo đức bao gồm trộm cắp, không khai báo thiếu tiền trả lại, mua hàng giả và tải xuống các sản phẩm kỹ thuật số lậu. Theo Vitell và Muncy (1992), niềm tin đạo đức của người tiêu dùng là những nguyên tắc và tiêu chuẩn đạo đức hướng dẫn hành vi của cá nhân hoặc nhóm khi họ có được, sử dụng và vứt bỏ hàng hóa và dịch vụ.

Nghiên cứu về đạo đức tiêu dùng tại Việt Nam có tầm quan trọng đặc biệt do tỷ lệ vi phạm bản quyền phần mềm cao (81%) so với mức trung bình 60% ở các nước châu Á khác (IIPA, 2013). Ngoài ra, tình trạng hàng giả cũng là một vấn đề lớn, với hơn 8.000 vụ hàng giả và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ bị phát hiện vào năm 2012 (Amcham Vietnam, 2013). Nhận thức của người tiêu dùng Việt Nam về tác hại của hàng giả và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ còn thấp. Một phần lớn người tiêu dùng mua hàng giả chủ yếu vì giá rẻ (Amcham Vietnam, 2013). Hơn nữa, 62% người tiêu dùng mua hàng giả mà không biết rằng hành động của họ là bất hợp pháp và phi đạo đức (The Voice of Vietnam, 2010).

Việt Nam hiện là quốc gia có tỷ lệ vi phạm bản quyền phần mềm cao so với mức trung bình ở các nước châu Á khác. Theo IIPA (2013), tỷ lệ này ở Việt Nam là 81%, cao hơn nhiều so với mức trung bình 60% của khu vực. Điều này gây ra những tổn thất lớn cho các nhà sản xuất phần mềm và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của ngành công nghệ thông tin. Nguyên nhân chính của tình trạng này là do nhận thức của người tiêu dùng về tác hại của vi phạm bản quyền còn hạn chế và giá phần mềm bản quyền còn cao so với thu nhập bình quân.

Ngoài vi phạm bản quyền phần mềm, hàng giả cũng là một vấn đề nhức nhối tại Việt Nam. Theo Amcham Vietnam (2013), hơn 8.000 vụ hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đã bị phát hiện vào năm 2012, tăng 14% so với năm 2011. Chính phủ thừa nhận rằng hàng giả rất khó theo dõi và các sản phẩm giả ngày càng tinh vi, gây khó khăn cho các thanh tra chính phủ trong việc xác định (The Voice of Vietnam, 2010). Điều này đòi hỏi các biện pháp mạnh mẽ hơn để ngăn chặn và xử lý các hành vi sản xuất và buôn bán hàng giả.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng chủ nghĩa duy tâm có liên quan đến tính đạo đức cao hơn, trong khi chủ nghĩa tương đối có liên quan đến tính đạo đức thấp hơn. Ví dụ, Erffmeyer et al. (1999) nhận thấy rằng người tiêu dùng Nhật Bản duy tâm hơn có xu hướng cho rằng các tình huống tiêu dùng có vấn đề về đạo đức là sai trái hơn, trong khi người tiêu dùng tương đối có nhiều khả năng coi những tình huống này là ít sai trái hơn. Tương tự, Rawwas et al. (1995) nhận thấy rằng người tiêu dùng Hồng Kông có điểm số cao về chủ nghĩa duy tâm có nhiều khả năng từ chối các hành vi đáng ngờ hơn.

Những cá nhân duy tâm tin rằng có một giải pháp thay thế đúng đắn về mặt đạo đức mà không gây hại cho người khác. Họ có xu hướng xem xét tác động của hành động của mình đối với người khác và cố gắng đưa ra quyết định có lợi cho tất cả các bên liên quan. Ngược lại, những cá nhân ít duy tâm hơn có thể đưa ra quyết định bất kể tác động đến người khác. Điều này có thể dẫn đến các hành vi phi đạo đức như gian lận, lừa đảo và bóc lột.

Chủ nghĩa vật chất có thể dẫn đến hành vi phi đạo đức vì nó khuyến khích người tiêu dùng tập trung vào việc đạt được sự giàu có và địa vị hơn là tuân thủ các nguyên tắc đạo đức. Những người theo chủ nghĩa vật chất có thể cảm thấy áp lực phải mua những sản phẩm đắt tiền để thể hiện thành công của mình, ngay cả khi điều đó có nghĩa là phải tham gia vào các hành vi phi đạo đức như mua hàng giả hoặc trộm cắp. Họ cũng có thể ít quan tâm đến tác động của hành vi tiêu dùng của mình đối với môi trường và xã hội.

Chủ nghĩa vật chất có thể làm thay đổi nhận thức của người tiêu dùng về đạo đức bằng cách làm cho họ ít nhạy cảm hơn với các vấn đề đạo đức. Những người theo chủ nghĩa vật chất có thể coi các hành vi phi đạo đức là chấp nhận được nếu chúng giúp họ đạt được mục tiêu vật chất của mình. Họ cũng có thể ít có khả năng lên án các hành vi phi đạo đức của người khác nếu họ tin rằng những hành vi đó là cần thiết để thành công trong xã hội.

Giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhận thức và hành vi đạo đức của người tiêu dùng. Các chương trình giáo dục về đạo đức tiêu dùng nên được đưa vào chương trình học ở các cấp học khác nhau, từ tiểu học đến đại học. Các chương trình này nên tập trung vào việc trang bị cho học sinh, sinh viên kiến thức về các nguyên tắc đạo đức cơ bản, tác hại của hành vi tiêu dùng phi đạo đức và cách đưa ra quyết định tiêu dùng có trách nhiệm.

Chính phủ cần tăng cường kiểm soát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm đạo đức tiêu dùng như sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai sự thật và gian lận thương mại. Việc xử lý nghiêm các hành vi vi phạm sẽ tạo ra tính răn đe và góp phần xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh, công bằng.

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, việc nghiên cứu về đạo đức tiêu dùng càng trở nên quan trọng hơn. Việt Nam cần xây dựng một hệ thống các quy tắc và tiêu chuẩn đạo đức phù hợp với thông lệ quốc tế để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và tạo ra một môi trường kinh doanh cạnh tranh lành mạnh.

Các nghiên cứu tiếp theo về đạo đức tiêu dùng nên tập trung vào việc khám phá các yếu tố văn hóa và xã hội ảnh hưởng đến niềm tin đạo đức của người tiêu dùng Việt Nam. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu định lượng để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố này và đề xuất các giải pháp cụ thể để nâng cao đạo đức tiêu dùng.