Trách Nhiệm Bồi Thường Nhà Nước Trong Hoạt Động Thi Hành Án Dân Sự Theo Pháp Luật Việt Nam Hiện Nay

Thi hành án dân sự là hoạt động do cơ quan THADS thực hiện nhằm đảm bảo cho bản án có hiệu lực pháp luật của TAND được thực thi trên thực tế. Hoạt động THADS được điều chỉnh bởi Luật THADS. Tuy nhiên, trong đạo Luật này lại không có sự giải thích chính thức thế nào là THADS. Khái niệm thi hành án (THA) nói chung và THADS nói riêng được giải thích trong các từ điển luật học hoặc công trình nghiên cứu chuyên khảo.

THADS là lĩnh vực phức tạp, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan. Trong quá trình THADS, khó tránh khỏi những sai sót, gây thiệt hại đến quyền lợi của đương sự, Nhà nước, tổ chức, cá nhân. Do đó, TNBTNN trong THADS là cần thiết để bảo vệ và khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp. Các quy định về TNBTNN trong THADS được ban hành nhằm xác lập cơ sở pháp lý để triển khai thi hành trên thực tế.

Các quy định về TNBTNN trong hoạt động THADS được ban hành ở nhiều văn bản khác nhau, do nhiều cơ quan có thẩm quyền ban hành, dẫn đến chồng chéo, mâu thuẫn. Điều này hạn chế hiệu quả thi hành. Cần có nghiên cứu toàn diện về lý luận và thực tiễn pháp luật về TNBTNN trong THADS để giải quyết vấn đề này. Học viên lựa chọn đề tài “Trách nhiệm bồi thường nhà nước trong hoạt động thi hành án dân sự theo pháp luật Việt Nam hiện nay” làm luận văn thạc sĩ luật học.

Hành vi trái pháp luật là yếu tố tiên quyết để xác định trách nhiệm bồi thường. Hành vi này có thể là hành động hoặc không hành động, vi phạm các quy định của pháp luật trong quá trình THADS. Ví dụ, chấp hành viên ra quyết định kê biên tài sản không đúng quy định, định giá tài sản sai lệch hoặc chậm trễ trong việc thi hành án.

Thiệt hại thực tế là những tổn thất về vật chất và tinh thần mà người bị thiệt hại phải gánh chịu do hành vi trái pháp luật gây ra. Thiệt hại vật chất bao gồm tài sản bị mất mát, hư hỏng, chi phí khắc phục hậu quả. Thiệt hại tinh thần là những tổn thất về danh dự, uy tín, sức khỏe, tinh thần. Theo Đào Thị Hải Yến (2017), cần tìm hiểu về thiệt hại được bồi thường theo quy định của Luật TNBTCNN năm 2017.

Mối quan hệ nhân quả là sự liên kết trực tiếp giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại xảy ra. Thiệt hại phải là kết quả tất yếu của hành vi trái pháp luật. Nếu không có hành vi trái pháp luật, thiệt hại sẽ không xảy ra. Việc chứng minh mối quan hệ nhân quả là trách nhiệm của người yêu cầu bồi thường.

Hồ sơ yêu cầu bồi thường bao gồm đơn yêu cầu, bản sao các giấy tờ liên quan đến vụ việc THADS, chứng cứ chứng minh thiệt hại và hành vi trái pháp luật. Đơn yêu cầu phải nêu rõ thông tin của người yêu cầu, nội dung yêu cầu, căn cứ yêu cầu và thiệt hại thực tế. Các giấy tờ, chứng cứ phải được công chứng, chứng thực hoặc có xác nhận của cơ quan có thẩm quyền.

Cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành xác minh thông tin trong hồ sơ, thu thập thêm chứng cứ và đánh giá thiệt hại thực tế. Việc xác minh có thể bao gồm việc lấy lời khai của các bên liên quan, trưng cầu giám định tài sản, giám định sức khỏe. Kết quả xác minh và đánh giá thiệt hại là cơ sở để thương lượng và giải quyết yêu cầu bồi thường.

Nếu không đồng ý với kết quả giải quyết yêu cầu bồi thường, người yêu cầu có quyền khiếu nại lên cơ quan cấp trên hoặc khởi kiện ra tòa án. Thời hiệu khiếu nại, khởi kiện được quy định tại Luật TNBTCNN. Tòa án sẽ giải quyết vụ việc theo thủ tục tố tụng hành chính hoặc tố tụng dân sự.

Giá trị tài sản bị thiệt hại là yếu tố quan trọng nhất để xác định mức bồi thường. Giá trị này được xác định theo giá thị trường tại thời điểm xảy ra thiệt hại. Chi phí khắc phục hậu quả bao gồm chi phí sửa chữa, thay thế tài sản, chi phí khám chữa bệnh, chi phí thuê luật sư. Thu nhập bị mất là khoản tiền mà người bị thiệt hại không kiếm được do bị mất việc làm, giảm thu nhập. Tổn thất về tinh thần được bồi thường dựa trên mức độ tổn hại về danh dự, uy tín, sức khỏe, tinh thần.

Luật TNBTCNN quy định cụ thể về cách tính mức bồi thường cho từng loại thiệt hại. Ví dụ, đối với thiệt hại về tài sản, mức bồi thường được tính bằng giá trị tài sản bị mất mát, hư hỏng. Đối với thiệt hại về sức khỏe, mức bồi thường được tính dựa trên chi phí khám chữa bệnh, thu nhập bị mất và tổn thất về tinh thần. Đối với thiệt hại về tính mạng, mức bồi thường được tính theo quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm.

Trong trường hợp có tranh chấp về mức bồi thường, tòa án sẽ quyết định. Tòa án sẽ xem xét các chứng cứ, tài liệu do các bên cung cấp và áp dụng các quy định của pháp luật để xác định mức bồi thường hợp lý. Quyết định của tòa án có hiệu lực pháp luật và phải được thi hành.

Việc xác định hành vi trái pháp luật của cán bộ THADS gặp nhiều khó khăn do tính chất phức tạp của hoạt động THADS. Nhiều hành vi có thể không rõ ràng là vi phạm pháp luật hoặc khó chứng minh. Ví dụ, việc chậm trễ trong thi hành án có thể do nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan khác nhau.

Việc chứng minh thiệt hại thực tế cũng gặp nhiều vướng mắc do người bị thiệt hại thường gặp khó khăn trong việc thu thập chứng cứ. Đặc biệt, việc chứng minh thiệt hại về tinh thần là rất khó khăn do tính chất chủ quan của loại thiệt hại này.

Thời gian giải quyết các vụ việc TNBTNN trong THADS thường kéo dài do thủ tục phức tạp, nhiều cấp xét xử. Mức bồi thường thường thấp so với thiệt hại thực tế do quy định pháp luật còn hạn chế, việc định giá tài sản còn nhiều bất cập.

Cần có quy định rõ ràng, cụ thể về các hành vi trái pháp luật của cán bộ THADS, đặc biệt là các hành vi có thể gây thiệt hại cho người dân. Cần có hướng dẫn chi tiết về việc xác định hành vi trái pháp luật trong từng trường hợp cụ thể.

Cần đơn giản hóa thủ tục yêu cầu bồi thường, giảm bớt các giấy tờ, thủ tục rườm rà. Cần có hướng dẫn cụ thể, dễ hiểu về thủ tục yêu cầu bồi thường để người dân dễ dàng thực hiện.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ THADS về kiến thức pháp luật, kỹ năng nghiệp vụ. Cần có cơ chế đánh giá, kiểm tra năng lực của cán bộ THADS để đảm bảo chất lượng công việc.