Tổng quan nghiên cứu

Già hóa dân số là một xu hướng toàn cầu với tỷ lệ người cao tuổi (NCT) ngày càng tăng nhanh, đặc biệt tại các nước đang phát triển như Việt Nam. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tuổi thọ trung bình của các nước đang phát triển dự kiến tăng từ 68 tuổi (2010-2015) lên 74 tuổi vào giai đoạn 2045-2050. Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 khi tỷ lệ NCT chiếm 10% tổng dân số, hiện nay con số này đã tăng lên 10,94% với khoảng 10,4 triệu người cao tuổi. Tuổi thọ trung bình cũng dự kiến tăng từ 72 tuổi năm 2011 lên 78 tuổi vào năm 2030.

Sự gia tăng nhanh chóng của NCT đặt ra nhiều thách thức trong chăm sóc sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe răng miệng (SKRM). Các bệnh lý phổ biến như sâu răng và viêm quanh răng (BQR) có tỷ lệ mắc cao, là nguyên nhân chính dẫn đến mất răng ở NCT. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chức năng ăn nhai mà còn tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe toàn thân. Tỉnh Đắk Lắk, với đặc điểm đa dân tộc và vị trí chiến lược, đang chứng kiến sự gia tăng nhu cầu chăm sóc SKRM cho NCT, đặc biệt tại thành phố Buôn Ma Thuột.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng bệnh răng miệng, nhu cầu điều trị và các yếu tố liên quan ở NCT tỉnh Đắk Lắk, đồng thời đánh giá hiệu quả can thiệp điều trị sâu răng, BQR và truyền thông giáo dục sức khỏe tại một nhóm NCT thành phố Buôn Ma Thuột. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chiến lược chăm sóc SKRM phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho NCT và giảm gánh nặng bệnh tật trong cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết lão hóa sinh học: Giải thích các biến đổi sinh lý, giải phẫu và chức năng của cơ thể nói chung và vùng răng miệng nói riêng theo tuổi tác, bao gồm sự giảm tiết nước bọt, thoái hóa mô liên kết lợi, tiêu xương ổ răng, ảnh hưởng đến khả năng chống lại bệnh tật.
  • Mô hình sinh bệnh học sâu răng và bệnh quanh răng: Sâu răng là bệnh nhiễm khuẩn do sự hủy khoáng men răng bởi vi khuẩn mảng bám kết hợp với yếu tố môi trường và hành vi. BQR là bệnh nhiễm khuẩn mạn tính phá hủy cấu trúc nâng đỡ răng, do sự tích tụ vi khuẩn và đáp ứng miễn dịch quá mức của vật chủ.
  • Khái niệm sức khỏe răng miệng toàn diện: SKRM không chỉ là tình trạng răng miệng không bệnh mà còn bao gồm khả năng ăn nhai, phát âm, thẩm mỹ và ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân.
  • Khung lý thuyết can thiệp y tế công cộng: Tập trung vào các biện pháp phòng ngừa cấp I, II, III, giáo dục sức khỏe, điều trị và duy trì nhằm cải thiện tình trạng SKRM cho NCT.

Các khái niệm chính bao gồm: người cao tuổi (≥60 tuổi theo Luật Người cao tuổi Việt Nam 2009), sâu răng, bệnh quanh răng, mất răng, nhu cầu điều trị, can thiệp chăm sóc răng miệng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu gồm hai phần chính:

  1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang: Mục tiêu mô tả thực trạng bệnh răng miệng, nhu cầu điều trị và các yếu tố liên quan ở NCT tỉnh Đắk Lắk. Thời gian thực hiện từ tháng 07/2014 đến 07/2017. Cỡ mẫu 1350 NCT được chọn theo kỹ thuật chọn mẫu 30 chùm ngẫu nhiên, mỗi chùm 45 người, đảm bảo đại diện cho toàn tỉnh. Dữ liệu thu thập qua phỏng vấn và khám lâm sàng theo bộ công cụ của WHO năm 1997 và các cuộc điều tra SKRM toàn quốc. Các biến số thu thập gồm: đặc điểm nhân khẩu, tình trạng sâu răng, mất răng, bệnh quanh răng, nhu cầu điều trị.

  2. Nghiên cứu can thiệp có đối chứng: Mục tiêu đánh giá hiệu quả can thiệp điều trị sâu răng, BQR và truyền thông giáo dục sức khỏe ở nhóm NCT tại hai phường Thành Công (can thiệp) và Tân Tiến (đối chứng) thuộc thành phố Buôn Ma Thuột. Thời gian nghiên cứu từ tháng 01/2016 đến 07/2017. Cỡ mẫu tối thiểu 140 người mỗi nhóm, được chọn ngẫu nhiên từ danh sách NCT có mặt ít nhất một vùng lục phân. Can thiệp bao gồm điều trị sâu răng, lấy cao răng, hướng dẫn vệ sinh răng miệng và truyền thông giáo dục sức khỏe.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ, trung bình giữa nhóm can thiệp và đối chứng, đánh giá hiệu quả can thiệp qua các chỉ số sâu răng, BQR và nhu cầu điều trị trước và sau can thiệp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ sâu răng và bệnh quanh răng cao ở NCT Đắk Lắk: Tỷ lệ sâu răng ở nhóm nghiên cứu cắt ngang khoảng 78%, phù hợp với số liệu toàn quốc và quốc tế. Chỉ số SMT trung bình đạt khoảng 8,9 răng, trong đó số răng sâu chưa được điều trị chiếm phần lớn. Tỷ lệ mắc BQR lên đến 95%, với mức độ viêm lợi và túi lợi sâu phổ biến, chỉ số CPI cho thấy hơn 60% NCT có túi lợi ≥4mm.

  2. Mất răng phổ biến và nhu cầu phục hình lớn: Tỷ lệ mất răng trung bình là 9,6 răng/người, trong đó mất răng toàn bộ chiếm khoảng 6,9%. Tuy nhiên, tỷ lệ NCT sử dụng hàm giả còn rất thấp, chỉ khoảng 12,5%, phản ánh nhu cầu phục hình răng giả rất lớn nhưng chưa được đáp ứng đầy đủ.

  3. Hiệu quả can thiệp chăm sóc răng miệng rõ rệt: Sau 18 tháng can thiệp tại phường Thành Công, tỷ lệ NCT có vùng quanh răng lành mạnh tăng lên 1209% so với nhóm đối chứng. Tỷ lệ túi lợi nông tăng 68,96%, tỷ lệ cao răng giảm 39,58%, đồng thời nhu cầu điều trị sâu răng và BQR giảm đáng kể. Các chỉ số vệ sinh răng miệng cải thiện rõ rệt, tỷ lệ NCT tuân thủ vệ sinh răng miệng tăng trên 80%.

  4. Các yếu tố liên quan đến tình trạng SKRM: Trình độ học vấn thấp, thu nhập thấp, thói quen hút thuốc, uống rượu và tập quán ăn uống không hợp lý là những yếu tố làm tăng nguy cơ sâu răng và BQR. NCT sống ở vùng nông thôn có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn so với thành thị do hạn chế tiếp cận dịch vụ nha khoa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo trong nước và quốc tế, khẳng định sâu răng và BQR là hai bệnh lý phổ biến nhất ở NCT, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Việc can thiệp điều trị kết hợp với truyền thông giáo dục sức khỏe đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong cải thiện tình trạng SKRM, giảm nhu cầu điều trị cấp cứu và nâng cao nhận thức tự chăm sóc của NCT.

Sự khác biệt tỷ lệ mắc bệnh giữa các vùng địa lý và nhóm dân tộc phản ánh ảnh hưởng của điều kiện kinh tế, văn hóa và mức độ tiếp cận dịch vụ y tế. Việc duy trì các chương trình can thiệp lâu dài, mở rộng mạng lưới dịch vụ nha khoa lưu động và tăng cường đào tạo nhân lực chuyên ngành là cần thiết để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của NCT.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sâu răng, BQR và nhu cầu điều trị trước và sau can thiệp giữa hai nhóm, bảng phân tích các yếu tố liên quan và biểu đồ phân bố số răng mất theo độ tuổi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe răng miệng cho NCT: Triển khai các chương trình giáo dục tại cộng đồng, nhà dưỡng lão, sử dụng đa dạng phương tiện truyền thông nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng tự chăm sóc răng miệng. Mục tiêu tăng tỷ lệ NCT thực hiện vệ sinh răng miệng đúng cách lên trên 80% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, các trung tâm y tế dự phòng, tổ chức xã hội.

  2. Phát triển dịch vụ chăm sóc răng miệng lưu động và tại nhà: Thiết lập các đội ngũ nha sĩ và trợ thủ nha khoa thực hiện khám, điều trị và lấy cao răng tại nhà cho NCT không thể đến cơ sở y tế. Mục tiêu giảm tỷ lệ sâu răng chưa điều trị xuống dưới 50% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Bệnh viện Răng Hàm Mặt, trung tâm y tế địa phương.

  3. Đào tạo và nâng cao năng lực nhân lực chuyên ngành lão khoa răng miệng: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về chăm sóc SKRM cho NCT cho bác sĩ, kỹ thuật viên và nhân viên y tế. Mục tiêu 100% nhân viên y tế tuyến cơ sở được đào tạo trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Trường Đại học Y, Sở Y tế.

  4. Chính sách hỗ trợ tài chính và bảo hiểm y tế cho NCT trong chăm sóc răng miệng: Xây dựng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ chi phí điều trị phục hình răng giả và điều trị bệnh răng miệng cho NCT có hoàn cảnh khó khăn. Mục tiêu tăng tỷ lệ NCT sử dụng dịch vụ phục hình răng lên 30% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, Bảo hiểm xã hội, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách y tế và xã hội: Để xây dựng và điều chỉnh các chương trình chăm sóc sức khỏe răng miệng phù hợp với đặc điểm dân số già hóa, đồng thời phát triển chính sách hỗ trợ tài chính cho NCT.

  2. Bác sĩ, nha sĩ và nhân viên y tế chuyên ngành lão khoa: Nâng cao kiến thức về đặc điểm sinh lý, bệnh lý răng miệng ở NCT, áp dụng các biện pháp can thiệp hiệu quả và phù hợp với từng nhóm đối tượng.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, nha khoa: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về chăm sóc sức khỏe răng miệng cho NCT.

  4. Các tổ chức xã hội, nhà dưỡng lão và cộng đồng chăm sóc NCT: Áp dụng các kiến thức và giải pháp trong việc tổ chức chăm sóc, giáo dục và hỗ trợ NCT trong việc duy trì sức khỏe răng miệng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sức khỏe răng miệng lại quan trọng đối với người cao tuổi?
    SKRM ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ăn nhai, dinh dưỡng và sức khỏe toàn thân. Mất răng và bệnh lý răng miệng có thể dẫn đến suy dinh dưỡng, bệnh tiêu hóa và giảm chất lượng cuộc sống.

  2. Nguyên nhân chính gây sâu răng và bệnh quanh răng ở người cao tuổi là gì?
    Nguyên nhân bao gồm sự tích tụ mảng bám vi khuẩn, giảm tiết nước bọt, thay đổi sinh lý vùng răng miệng do lão hóa, thói quen vệ sinh kém và các yếu tố xã hội như thu nhập thấp, hạn chế tiếp cận dịch vụ nha khoa.

  3. Các biện pháp can thiệp nào hiệu quả trong chăm sóc răng miệng cho người cao tuổi?
    Điều trị sâu răng, lấy cao răng, hướng dẫn vệ sinh răng miệng đúng cách, sử dụng fluor tại chỗ, truyền thông giáo dục sức khỏe và phát triển dịch vụ nha khoa lưu động là các biện pháp hiệu quả.

  4. Làm thế nào để người cao tuổi có thể tự chăm sóc răng miệng tốt hơn?
    Hướng dẫn sử dụng bàn chải phù hợp, chải răng đúng kỹ thuật, dùng chỉ nha khoa, kiểm soát chế độ ăn uống, hạn chế đường và thói quen có hại như hút thuốc, đồng thời khám răng định kỳ.

  5. Chính sách nào hỗ trợ người cao tuổi trong chăm sóc sức khỏe răng miệng?
    Các chính sách hỗ trợ tài chính, bảo hiểm y tế chi trả dịch vụ nha khoa, chương trình đào tạo nhân lực chuyên ngành và phát triển mạng lưới dịch vụ nha khoa lưu động giúp người cao tuổi tiếp cận chăm sóc dễ dàng hơn.

Kết luận

  • Già hóa dân số tại Việt Nam và tỉnh Đắk Lắk đang diễn ra nhanh chóng, đặt ra nhu cầu cấp thiết về chăm sóc sức khỏe răng miệng cho người cao tuổi.
  • Sâu răng và bệnh quanh răng là hai bệnh lý phổ biến nhất, với tỷ lệ mắc cao và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của NCT.
  • Can thiệp điều trị kết hợp truyền thông giáo dục sức khỏe đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong cải thiện tình trạng răng miệng và giảm nhu cầu điều trị cấp cứu.
  • Cần phát triển các chương trình chăm sóc răng miệng toàn diện, bao gồm đào tạo nhân lực, dịch vụ lưu động và chính sách hỗ trợ tài chính phù hợp.
  • Khuyến khích các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia y tế và cộng đồng cùng phối hợp để nâng cao sức khỏe răng miệng, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi trong giai đoạn già hóa dân số hiện nay.

Hành động tiếp theo: Triển khai mở rộng các chương trình can thiệp và giáo dục sức khỏe răng miệng tại các địa phương khác, đồng thời tăng cường nghiên cứu để cập nhật và hoàn thiện các giải pháp chăm sóc phù hợp.