Tổng quan nghiên cứu

Chất lượng kiểm toán (CLKT) là một yếu tố then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của các nhà đầu tư, ngân hàng, nhà quản lý và các cơ quan chính sách trong nền kinh tế. Tại Việt Nam, hoạt động kiểm toán độc lập mới phát triển hơn 20 năm, còn non trẻ so với thế giới, nhưng đã có sự gia tăng nhanh chóng về số lượng công ty kiểm toán và kiểm toán viên (KTV). Theo báo cáo của Hiệp hội KTV công chứng Việt Nam (VACPA), tính đến cuối năm 2012, có hơn 10.000 nhân viên làm việc trong các công ty kiểm toán, trong đó khoảng 1.582 người có chứng chỉ KTV. Tuy nhiên, chất lượng dịch vụ kiểm toán vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở các công ty quy mô nhỏ chiếm khoảng 2/3 tổng số công ty kiểm toán độc lập, cung cấp dịch vụ cho hơn 70% khách hàng nhưng chỉ chiếm chưa đến 30% tổng doanh thu ngành.

Luận văn tập trung nghiên cứu tầm quan trọng của các thuộc tính cá nhân của KTV đối với chất lượng kiểm toán tại các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam, với phạm vi khảo sát tại TP. Hồ Chí Minh trong năm 2013. Mục tiêu chính là hệ thống hóa các thuộc tính cá nhân ảnh hưởng đến quyết định kiểm toán, từ đó tác động đến CLKT, đồng thời khảo sát thực nghiệm đánh giá mức độ quan trọng của các thuộc tính này qua ý kiến của các KTV có kinh nghiệm. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ KTV, góp phần cải thiện chất lượng dịch vụ kiểm toán, đồng thời hỗ trợ các công ty kiểm toán và tổ chức đào tạo xây dựng chính sách tuyển dụng, đào tạo và phát triển nhân lực hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về chất lượng kiểm toán và ảnh hưởng của thuộc tính cá nhân đến CLKT. Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (VSA220), CLKT được định nghĩa là mức độ thỏa mãn của người sử dụng kết quả kiểm toán về tính khách quan và độ tin cậy của ý kiến kiểm toán viên, đồng thời đáp ứng mong muốn nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh trong thời gian và chi phí hợp lý.

Francis (2011) đề xuất sáu nhân tố ảnh hưởng đến CLKT gồm: đầu vào kiểm toán (nhân sự và thủ tục), quy trình kiểm toán, công ty kiểm toán, ngành công nghiệp kiểm toán, thể chế pháp lý và tác động kinh tế của kết quả kiểm toán. Hội đồng Báo cáo Tài chính Vương quốc Anh (FRC) nhấn mạnh vai trò của kỹ năng và phẩm chất cá nhân của KTV trong việc quyết định CLKT.

Thuộc tính cá nhân được định nghĩa là các đặc điểm tâm lý ổn định của cá nhân về suy nghĩ, cảm xúc và hành vi (Funder, 2001). Các thuộc tính này bao gồm kiến thức, kinh nghiệm, tinh thần trách nhiệm, khả năng chịu áp lực, khả năng thích nghi, giao tiếp, quyết đoán, ham học hỏi, và nhiều yếu tố khác. Nghiên cứu của Mohammad J. Abdolmohammadi và James Shanteau (1992) phân loại 20 thuộc tính cá nhân quan trọng đối với KTV thành ba nhóm theo mức độ ảnh hưởng đến quyết định kiểm toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát thực nghiệm với bảng câu hỏi được thiết kế dựa trên 20 thuộc tính cá nhân từ nghiên cứu quốc tế, bổ sung thêm 3 thuộc tính mới (tham vọng nghề nghiệp, đam mê nghề nghiệp, tính cẩn thận) dựa trên khảo sát sơ bộ tại các công ty kiểm toán lớn ở TP. Hồ Chí Minh. Bảng hỏi gồm ba phần: thông tin nhân khẩu học, lựa chọn và bổ sung các thuộc tính cá nhân quan trọng, và đánh giá mức độ quan trọng của 23 thuộc tính đối với quyết định kiểm toán.

Mẫu nghiên cứu gồm 100 KTV từ các công ty kiểm toán tại TP. Hồ Chí Minh, chủ yếu là E&Y và KPMG, với đa số là trưởng nhóm kiểm toán (78%), trợ lý kiểm toán (12%), và các cấp quản lý khác. Số năm kinh nghiệm dao động từ 1 đến 8 năm, trong đó 42% có kinh nghiệm 3 năm. Có 64% người tham gia có chứng chỉ ACCA/CPA nước ngoài, nhưng chỉ 8% có chứng chỉ hành nghề KTV.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và đánh giá mức độ quan trọng của các thuộc tính dựa trên điểm trung bình và độ lệch chuẩn, nhằm xác định các thuộc tính cá nhân ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định kiểm toán và chất lượng kiểm toán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Top 5 thuộc tính cá nhân quan trọng nhất theo khảo sát mở: Khả năng chịu đựng áp lực (95%), tinh thần trách nhiệm (82%), tính cẩn thận (75%), tinh thần đồng đội (71%), và khả năng quản lý thời gian (66%). Điều này phản ánh môi trường làm việc kiểm toán tại Việt Nam đòi hỏi KTV phải có khả năng chịu áp lực cao và ý thức trách nhiệm rõ ràng.

  2. Đánh giá mức độ quan trọng của 23 thuộc tính: Nhóm 5 thuộc tính được đánh giá cao nhất gồm khả năng chịu đựng áp lực (4,77 điểm), tinh thần trách nhiệm (4,62), kiến thức chuyên môn (4,47), tính cẩn thận (4,44), và làm việc có phương pháp (4,28). Nhóm này thể hiện rõ vai trò của nhận thức và kiến thức trong quyết định kiểm toán.

  3. Sự khác biệt trong nhận thức về thuộc tính cá nhân: Kiến thức và kinh nghiệm, mặc dù được đánh giá cao trong các nghiên cứu quốc tế, lại không được nhắc đến nhiều trong khảo sát mở tại Việt Nam (kiến thức xếp thứ 10, kinh nghiệm thứ 20). Ngược lại, khả năng chịu áp lực và tinh thần trách nhiệm được ưu tiên hàng đầu, phản ánh đặc thù văn hóa và môi trường làm việc tại Việt Nam.

  4. Các thuộc tính về phong thái bên ngoài như sáng tạo, năng động, cầu toàn, thân thiện, quyết đoán được đánh giá thấp hơn, cho thấy KTV Việt Nam tập trung nhiều hơn vào kỹ năng quản lý, tính cẩn thận và khả năng phối hợp nhóm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các thuộc tính cá nhân ảnh hưởng mạnh mẽ đến chất lượng kiểm toán thông qua quyết định của KTV. Khả năng chịu đựng áp lực và tinh thần trách nhiệm là những yếu tố nền tảng giúp KTV duy trì hiệu suất làm việc trong môi trường kiểm toán có tính áp lực cao và yêu cầu nghiêm ngặt về thời gian. Tính cẩn thận và làm việc có phương pháp giúp đảm bảo các thủ tục kiểm toán được thực hiện chính xác, giảm thiểu sai sót.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, sự khác biệt trong thứ tự ưu tiên các thuộc tính phản ánh ảnh hưởng của văn hóa, môi trường giáo dục và điều kiện làm việc tại Việt Nam. Ví dụ, trong các nghiên cứu nước ngoài, kiến thức và kinh nghiệm thường được xem là quan trọng nhất, trong khi tại Việt Nam, khả năng chịu áp lực và tinh thần trách nhiệm được đặt lên hàng đầu do đặc thù thị trường và áp lực công việc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ quan trọng trung bình của từng thuộc tính, giúp minh họa rõ ràng sự phân bố ưu tiên của các thuộc tính cá nhân trong nhận thức của KTV. Bảng tổng hợp số lần nhắc đến các thuộc tính trong khảo sát mở cũng làm nổi bật sự khác biệt trong nhận thức giữa các nhóm thuộc tính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng chịu áp lực và quản lý thời gian cho KTV: Các công ty kiểm toán cần xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về kỹ năng quản lý áp lực và thời gian, nhằm giúp KTV nâng cao hiệu quả làm việc và giảm thiểu sai sót do áp lực công việc. Thời gian triển khai: 6-12 tháng; Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và đào tạo công ty kiểm toán.

  2. Xây dựng tiêu chuẩn đánh giá và tuyển dụng dựa trên thuộc tính cá nhân: Các công ty kiểm toán nên áp dụng các tiêu chí đánh giá thuộc tính cá nhân như tinh thần trách nhiệm, tính cẩn thận, khả năng làm việc nhóm trong quy trình tuyển dụng và đánh giá nhân viên để đảm bảo chất lượng đội ngũ. Thời gian: 3-6 tháng; Chủ thể: Ban tuyển dụng và quản lý nhân sự.

  3. Phát triển chương trình đào tạo chuyên môn kết hợp kỹ năng mềm: Các tổ chức đào tạo và trường đại học cần cập nhật chương trình đào tạo kế toán, kiểm toán, bổ sung các kỹ năng mềm như giao tiếp, thích nghi, làm việc nhóm, giúp sinh viên và KTV mới ra trường đáp ứng yêu cầu thực tế. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Trường đại học, tổ chức nghề nghiệp.

  4. Tăng cường giám sát và nâng cao ý thức đạo đức nghề nghiệp: Các tổ chức nghề nghiệp và cơ quan quản lý cần xây dựng các quy định, chế tài nghiêm khắc hơn đối với vi phạm đạo đức nghề nghiệp, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao nhận thức về trách nhiệm nghề nghiệp cho KTV. Thời gian: liên tục; Chủ thể: VACPA, cơ quan quản lý nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kiểm toán viên và nhân viên kiểm toán: Giúp nhận thức rõ các thuộc tính cá nhân cần thiết để nâng cao chất lượng công việc, từ đó phát triển bản thân phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp.

  2. Các công ty kiểm toán: Hỗ trợ xây dựng chính sách tuyển dụng, đào tạo và đánh giá nhân sự dựa trên các thuộc tính cá nhân quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán.

  3. Tổ chức đào tạo và trường đại học chuyên ngành kế toán, kiểm toán: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chương trình đào tạo, bổ sung kỹ năng mềm và kiến thức thực tiễn phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp.

  4. Cơ quan quản lý và tổ chức nghề nghiệp: Làm cơ sở để xây dựng các chuẩn mực, quy định và chính sách phát triển nghề nghiệp, nâng cao đạo đức và chất lượng kiểm toán viên trong ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao khả năng chịu đựng áp lực lại quan trọng đối với kiểm toán viên?
    Kiểm toán là công việc có tính áp lực cao do yêu cầu thời gian gấp rút và khối lượng công việc lớn. Khả năng chịu đựng áp lực giúp KTV duy trì hiệu suất làm việc, tránh sai sót và đảm bảo chất lượng kiểm toán. Ví dụ, trong khảo sát, 95% KTV đánh giá đây là thuộc tính quan trọng nhất.

  2. Kiến thức chuyên môn có ảnh hưởng thế nào đến chất lượng kiểm toán?
    Kiến thức chuyên môn giúp KTV hiểu rõ các chuẩn mực, quy trình và phân tích số liệu chính xác, từ đó đưa ra quyết định đúng đắn. Mặc dù trong khảo sát mở kiến thức được nhắc đến ít hơn, nhưng trong phần đánh giá chính thức, kiến thức được xếp thứ ba với điểm trung bình 4,47/5.

  3. Tinh thần trách nhiệm ảnh hưởng ra sao đến công việc kiểm toán?
    Tinh thần trách nhiệm giúp KTV nhận thức rõ vai trò và hậu quả của quyết định kiểm toán, từ đó làm việc cẩn trọng và trung thực. Đây là thuộc tính được đánh giá cao thứ hai trong nghiên cứu với 82% KTV nhắc đến và điểm trung bình 4,62.

  4. Làm thế nào để các công ty kiểm toán nâng cao chất lượng đội ngũ KTV?
    Các công ty cần xây dựng chương trình đào tạo kỹ năng mềm, áp dụng tiêu chuẩn đánh giá thuộc tính cá nhân trong tuyển dụng, đồng thời tăng cường giám sát và nâng cao đạo đức nghề nghiệp. Ví dụ, việc đào tạo kỹ năng quản lý áp lực và thời gian giúp giảm sai sót do căng thẳng.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác ngoài TP. Hồ Chí Minh không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại TP. Hồ Chí Minh, các thuộc tính cá nhân và kết quả khảo sát có tính đại diện cao và có thể áp dụng tham khảo cho các công ty kiểm toán ở các địa phương khác, đặc biệt trong bối cảnh thị trường kiểm toán Việt Nam có nhiều điểm tương đồng.

Kết luận

  • Chất lượng kiểm toán tại Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các thuộc tính cá nhân của kiểm toán viên, trong đó khả năng chịu đựng áp lực và tinh thần trách nhiệm là quan trọng nhất.
  • Kiến thức chuyên môn, tính cẩn thận và làm việc có phương pháp cũng là những thuộc tính nền tảng giúp nâng cao chất lượng quyết định kiểm toán.
  • Nhận thức về thuộc tính cá nhân của KTV tại Việt Nam có sự khác biệt so với các nghiên cứu quốc tế, phản ánh đặc thù văn hóa và môi trường làm việc.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các công ty kiểm toán, tổ chức đào tạo và cơ quan quản lý trong việc xây dựng chính sách phát triển nhân lực và nâng cao chất lượng kiểm toán.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng mềm, xây dựng tiêu chuẩn đánh giá nhân sự dựa trên thuộc tính cá nhân, và tăng cường giám sát đạo đức nghề nghiệp nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán tại Việt Nam.

Call to action: Các công ty kiểm toán và tổ chức đào tạo cần nhanh chóng áp dụng các kết quả nghiên cứu này để phát triển đội ngũ kiểm toán viên chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường và góp phần nâng cao uy tín ngành kiểm toán Việt Nam.