Quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử: Lý luận và thực tiễn tại Việt Nam

Luận văn này tập trung vào việc làm rõ khái niệm quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử, một vấn đề nhạy cảm và dễ bị lạm dụng. Việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam là biện pháp thường được áp dụng trong đấu tranh chống tội phạm. Câu hỏi đặt ra là những quy định của pháp luật về quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử đã thực sự rõ ràng nhằm đảm bảo quyền của họ hay chưa, việc bảo đảm quyền của những người bị tạm giam trước khi xét xử được thực hiện ra sao, yếu tố nào ảnh hưởng đến thực trạng pháp luật và thực tế thực thi quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử.

Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” khẳng định “Đòi hỏi của công dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp ngày càng cao, các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, đồng thời phải là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa” [2]. Trong văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI của Đảng cũng đã chỉ rõ quan điểm đẩy mạnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó đẩy mạnh việc thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người là một nhiệm vụ cấp thiết.

Luật cần phải bổ sung và hoàn thiện những gì để tối đa hóa việc thực hiện quyền và đảm bảo quyền cho người bị tạm giam trước khi xét xử. Do đó, để góp một phần bảo đảm hơn nữa về quyền con người nói chung, quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử nói riêng, tác giả chọn đề tài: “Quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử – Một số vấn đề lí luận và thực tiễn” làm đề tài luận văn. Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá toàn diện các quy định, văn kiện quốc tế về bảo vệ quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử cũng như việc nội luật hóa và áp dụng chúng vào thực tiễn Việt Nam, tác giả đưa ra một số phương hướng đề hoàn thiện pháp luật về quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử và giải pháp để thực thi một cách hiệu quả các quyền này trong thực tiễn.

Trong khoa học pháp lý Việt Nam và quốc tế, vấn đề bảo đảm quyền con người nói chung, quyền con người trong hoạt động tư pháp cũng như quyền con người trong TTHS đã được nhiều tác giả nghiên cứu từ các góc độ và với các mức độ khác nhau. Từ góc độ nghiên cứu về Quyền con người nói chung trong Nhà nước pháp quyền có các công trình sau: GS.TSKH Lê Cảm với bài viết về “Bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật tố tụng Hình sự Việt Nam: những vấn đề lý luận cơ bản” (Tạp chí Dân chủ và pháp luật số 7 năm 2010); GS.TS Trần Ngọc Đường với bài viết về “Bàn về thực trạng và nhu cầu pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước và pháp luật về quyền con người theo Nghị quyết 48 của Bộ chính trị” (Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội số 14 năm 2010 ); TS.Tường Duy Kiên với sách chuyên khảo về “Quốc hội Việt Nam với việc bảo đảm quyền con người” (Nhà xuất bản Tư pháp năm 2006).

Phân tích các quy định của Bộ luật Hình sự và các văn bản luật khác liên quan tới quy định về quyền của người bị tạm giam, những bất cập hạn chế về bảo đảm quyền của người bị tạm giam. Nghiên cứu kinh nghiệm của pháp luật quốc tế về bảo đảm quyền con người trong TTHS. Nghiên cứu và khảo sát tình hình thực tế về việc thực thi quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử. Đánh giá thực tiễn thực thi quyền và thực trạng tiếp cận quyền của người tạm giam trước khi xét xử.

Đưa ra các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định của TTHS Việt Nam và nâng cao việc bảo đảm quyền cho người bị tạm giam. Luận văn có đối tượng và phạm vi nghiên cứu là các văn bản pháp luật quốc tế và quốc gia về quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử và tình hình thực thi và bảo đảm quyền của người bị tam giam trong thực tiễn, nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế để kiến nghị những giải pháp hoàn thiện luật thực định và nâng cao hiệu quả việc bảo đảm quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử.

Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đó sử dụng các phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật Hình sự như: phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương pháp diễn dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê, điều tra xã hội học để tổng hợp các tri thức khoa học luật Hình sự và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. Luận văn đã đạt được một số kết quả: Đưa ra cái nhìn tổng quan về người bị tạm giam trước khi xét xử trong mối liên hệ giữa luật nhân quyền quốc tế và pháp luật quốc gia của Việt Nam.

Đặc biệt là với cách tiếp cận dựa trên quyền, luận văn khẳng định các quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử là tự nhiên, bẩm sinh và nhà nước chỉ có thể ghi nhận, bảo đảm chứ không có quyền ban phát các quyền đó. Các quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử được bảo đảm không chỉ bằng việc các quyên đó được ghi nhận trong pháp luật mà quan trọng còn ở cơ chế bảo đảm các quyền đó. Đánh giá tầm quan trọng, ý nghĩa của việc bảo đảm các quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử.

Phân tích một số hạn chế, đặc biệt là về mặt pháp luật trong việc bảo đảm các quyền của người bị tạm giam trước khi xét xử. Từ đó đưa ra một số biện pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả đảm bảo các quyền cho người bị tạm giam trước khi xét xử ở Việt Nam. Luận văn là một tài liệu tham khảo trong học tập và nghiên cứu về TTHS. Ý nghĩa của luận văn: Một...