Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chương trình mục tiêu quốc gia quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn. Tại Việt Nam, nông thôn chiếm khoảng 70% dân số, đóng vai trò then chốt trong sự phát triển bền vững của đất nước. Huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La, với đặc điểm địa lý và kinh tế xã hội đặc thù của vùng trung du miền núi phía Bắc, đã triển khai chương trình xây dựng NTM từ năm 2010 với nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, hạn chế trong công tác quản lý và thực hiện chương trình.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý xây dựng NTM tại huyện Mộc Châu trong giai đoạn 2019-2021, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 13 xã thực hiện xây dựng NTM trên địa bàn huyện, với số liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát 398 hộ dân và 30 cán bộ quản lý, cùng số liệu thứ cấp đến năm 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý xây dựng NTM, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn cho các cơ quan quản lý địa phương trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả triển khai chương trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển nông thôn mới và lý thuyết quản lý nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội.

  1. Lý thuyết phát triển nông thôn mới: Định nghĩa nông thôn mới là khu vực có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, sản xuất phát triển bền vững, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng cao, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và môi trường sinh thái được bảo vệ. Mô hình NTM bao gồm 5 nội dung chính: hạ tầng hiện đại, sản xuất hàng hóa, nâng cao đời sống, giữ gìn văn hóa và quản lý tốt, dân chủ cơ sở.

  2. Lý thuyết quản lý nhà nước: Tập trung vào vai trò của các cấp chính quyền trong việc hoạch định chính sách, tổ chức thực hiện, giám sát và đánh giá chương trình xây dựng NTM. Khung lý thuyết nhấn mạnh sự phối hợp giữa Nhà nước và cộng đồng dân cư, phân cấp quản lý và minh bạch trong sử dụng nguồn lực.

Các khái niệm chính bao gồm: Bộ tiêu chí quốc gia về NTM (19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị), vai trò của cộng đồng dân cư, quản lý nguồn vốn và giám sát thực hiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các báo cáo của UBND huyện Mộc Châu, các phòng ban chuyên môn như Phòng Nông nghiệp và PTNT, Chi cục Thống kê, Phòng Văn hóa và Thông tin, Phòng Y tế, cùng các văn bản pháp luật liên quan đến xây dựng NTM.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát điều tra với 398 hộ dân và 30 cán bộ quản lý tại 13 xã xây dựng NTM. Phương pháp thu thập gồm phỏng vấn trực tiếp, thảo luận nhóm, phỏng vấn chuyên sâu (KIP) và họp dân theo phương pháp đánh giá nhanh có sự tham gia (PRA).

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng công thức Slovin để xác định cỡ mẫu đại diện cho dân số 74.284 người thuộc 13 xã, phân bổ ngẫu nhiên theo mật độ dân số từng xã.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phần mềm Excel để xử lý số liệu, phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức. Phân tích định tính dựa trên ý kiến các bên liên quan và người dân.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong giai đoạn 2019-2021, số liệu thứ cấp cập nhật đến năm 2022, phân tích và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng NTM tại Mộc Châu: Đến năm 2021, 13 xã trong huyện đã đạt trung bình 15/19 tiêu chí NTM, trong đó tỷ lệ đường giao thông nông thôn được cứng hóa đạt 85%, tỷ lệ hộ sử dụng điện thường xuyên đạt 98%, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt khoảng 45 triệu đồng/năm, giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống còn 5,2%.

  2. Công tác quản lý và tổ chức bộ máy: Ban chỉ đạo và Văn phòng điều phối xây dựng NTM được thành lập đầy đủ, hoạt động theo quy chế. Tuy nhiên, 40% cán bộ quản lý được khảo sát đánh giá trình độ chuyên môn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả chỉ đạo và tổ chức thực hiện.

  3. Huy động và sử dụng nguồn vốn: Tổng nguồn vốn huy động trong giai đoạn 2019-2021 đạt khoảng 120 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 60%, xã hội hóa chiếm 25%, còn lại là đóng góp của nhân dân. Việc quản lý và sử dụng vốn cơ bản đảm bảo minh bạch, nhưng vẫn còn tồn tại một số khó khăn trong giám sát và kiểm tra.

  4. Sự tham gia của người dân: Khoảng 75% hộ dân tham gia đóng góp công sức, tiền của và đất đai cho các công trình xây dựng NTM. Tuy nhiên, mức độ nhận thức và chủ động tham gia của người dân còn chưa đồng đều giữa các xã, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng thực hiện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác xây dựng NTM tại huyện Mộc Châu đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tỷ lệ đường giao thông nông thôn được cứng hóa và tỷ lệ hộ sử dụng điện cao phản ánh sự cải thiện rõ rệt về hạ tầng kỹ thuật. Thu nhập bình quân đầu người tăng ước đạt 45 triệu đồng/năm, giảm tỷ lệ hộ nghèo còn 5,2%, cho thấy hiệu quả trong phát triển kinh tế nông thôn.

Tuy nhiên, hạn chế về trình độ cán bộ quản lý và sự tham gia chưa đồng đều của người dân là những nguyên nhân chính làm chậm tiến độ và giảm hiệu quả chương trình. So sánh với các huyện trong tỉnh và một số địa phương như Hưng Hà (Thái Bình) và Văn Yên (Yên Bái), Mộc Châu cần tăng cường đào tạo cán bộ và nâng cao công tác tuyên truyền vận động để phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí NTM theo từng xã, bảng tổng hợp nguồn vốn huy động và sử dụng, cùng biểu đồ tròn phân bố đóng góp của các nguồn lực. Bảng so sánh thu nhập và tỷ lệ hộ nghèo qua các năm cũng giúp minh họa rõ nét sự tiến bộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý và vận động cộng đồng cho cán bộ cấp huyện và xã trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo và Sở Nội vụ.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân: Xây dựng kế hoạch tuyên truyền đa dạng, sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng và hình thức sân khấu hóa, hội thi, hội diễn nhằm nâng cao nhận thức và sự tham gia của người dân trong 2 năm tới. Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện và các xã chịu trách nhiệm triển khai.

  3. Cải thiện công tác huy động và quản lý nguồn vốn: Thiết lập hệ thống giám sát, kiểm tra chặt chẽ hơn đối với việc sử dụng vốn, đảm bảo minh bạch và hiệu quả. Áp dụng phần mềm quản lý nguồn vốn trong 18 tháng tới. Chủ thể là Văn phòng điều phối NTM huyện phối hợp với các phòng ban liên quan.

  4. Phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa: Hỗ trợ các hợp tác xã, tổ hợp tác phát triển sản xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật, xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm trong vòng 3 năm tới. Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện chủ trì phối hợp với các tổ chức kinh tế địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước cấp huyện, xã: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng NTM, từ đó cải thiện công tác chỉ đạo và tổ chức thực hiện.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM tại vùng trung du miền núi, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong xây dựng NTM, từ đó tăng cường sự tham gia và phối hợp với chính quyền địa phương.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý cấp tỉnh, trung ương: Tham khảo kinh nghiệm thực tiễn và đề xuất giải pháp để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Sơn La và các vùng tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì và tại sao quan trọng?
    Xây dựng NTM là chương trình phát triển toàn diện nông thôn nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, phát triển kinh tế bền vững và bảo tồn văn hóa. Đây là yếu tố then chốt để phát triển kinh tế - xã hội, ổn định chính trị và an ninh quốc phòng.

  2. Các tiêu chí chính trong xây dựng NTM gồm những gì?
    Bộ tiêu chí quốc gia gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Ví dụ, tỷ lệ đường giao thông cứng hóa, thu nhập bình quân, tỷ lệ hộ nghèo, cơ sở vật chất văn hóa.

  3. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM như thế nào?
    Người dân là chủ thể chính, tham gia đóng góp công sức, tài sản, tiền của và giám sát thực hiện. Sự tham gia tích cực của người dân giúp nâng cao hiệu quả và tính bền vững của chương trình.

  4. Những khó khăn thường gặp trong quản lý xây dựng NTM?
    Bao gồm trình độ cán bộ quản lý hạn chế, sự tham gia chưa đồng đều của người dân, khó khăn trong huy động và quản lý nguồn vốn, cũng như thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả xây dựng NTM?
    Nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền vận động, cải thiện quản lý nguồn vốn, phát triển sản xuất hàng hóa và xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm là những giải pháp thiết thực đã được áp dụng thành công tại nhiều địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng quản lý xây dựng NTM tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La trong giai đoạn 2019-2021, chỉ ra những thành tựu và hạn chế cụ thể.
  • Phân tích các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến công tác quản lý, bao gồm cơ chế chính sách, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ và sự tham gia của người dân.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực quản lý, tăng cường tuyên truyền, cải thiện huy động và sử dụng nguồn vốn, phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý địa phương hoàn thiện công tác xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2021-2025, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn địa phương.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững tại Mộc Châu!