Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một nhiệm vụ quan trọng nhằm chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội. Tại tỉnh Sơn La, Trung tâm Giáo dục Thường xuyên (GDTX) đóng vai trò then chốt trong việc tổ chức hoạt động tư vấn nghề nghiệp cho học sinh THPT theo hướng trải nghiệm. Theo số liệu khảo sát từ năm 2018 đến tháng 4/2022, Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La đã triển khai nhiều hoạt động tư vấn nghề nghiệp với sự tham gia của 09 cán bộ quản lý, 27 giáo viên và 80 học sinh. Tuy nhiên, hiệu quả của hoạt động này vẫn còn nhiều hạn chế do khó khăn trong quản lý, phối hợp và điều kiện cơ sở vật chất.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp cho học sinh THPT tại Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La theo hướng trải nghiệm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động tư vấn nghề nghiệp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động tư vấn nghề nghiệp cho học sinh THPT tại Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La trong giai đoạn 2018-2022, với trọng tâm là quản lý hoạt động theo hướng trải nghiệm sáng tạo.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao nhận thức và năng lực tư vấn nghề nghiệp cho học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác phân luồng học sinh sau trung học, đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực địa phương và khu vực Tây Bắc. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển hoạt động tư vấn nghề nghiệp tại các trung tâm giáo dục thường xuyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết tư vấn nghề nghiệp và lý thuyết hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giáo dục.

  1. Lý thuyết tư vấn nghề nghiệp: Tư vấn nghề nghiệp được hiểu là quá trình tương tác tích cực giữa nhà tư vấn có trình độ chuyên môn và học sinh nhằm giúp học sinh nhận thức về đặc điểm nghề nghiệp, năng lực bản thân và nhu cầu xã hội để lựa chọn nghề phù hợp. Các khái niệm chính bao gồm: tư vấn, tham vấn nghề nghiệp, năng lực nghề nghiệp, sở thích nghề nghiệp và quyết định nghề nghiệp. Tư vấn nghề nghiệp không chỉ cung cấp thông tin mà còn giúp học sinh phát triển kỹ năng ra quyết định và lập kế hoạch nghề nghiệp.

  2. Lý thuyết hoạt động trải nghiệm sáng tạo: Hoạt động trải nghiệm là quá trình tổ chức các hoạt động thực tiễn, có động cơ và đối tượng rõ ràng, giúp học sinh tiếp cận thực tế, phát triển kỹ năng, phẩm chất và năng lực thông qua trải nghiệm thực tế. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo bao gồm các hình thức như câu lạc bộ, tình nguyện, tham quan thực tế, tổ chức sự kiện và tự chủ sáng tạo. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm trong việc phát triển toàn diện nhân cách và năng lực học sinh.

Ba khái niệm trọng tâm được sử dụng trong nghiên cứu là: tư vấn nghề nghiệp, hoạt động trải nghiệm sáng tạo và quản lý giáo dục. Quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm điều phối, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm để đạt mục tiêu giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 09 cán bộ quản lý, 27 giáo viên và 80 học sinh tại Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và các báo cáo liên quan đến giáo dục hướng nghiệp và quản lý giáo dục.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, kết hợp với phân tích định tính từ phỏng vấn sâu và ý kiến chuyên gia nhằm làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Phương pháp xử lý số liệu bao gồm kiểm định độ tin cậy và phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2018 đến tháng 4/2022, bao gồm các bước: thu thập dữ liệu, phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng, đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất theo nhóm đối tượng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tham gia khảo sát. Việc kết hợp đa phương pháp giúp nghiên cứu có cái nhìn toàn diện và sâu sắc về quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm tại Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò và nội dung tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm, trong khi chỉ có khoảng 50% học sinh hiểu rõ về hoạt động này. Điều này cho thấy cần tăng cường tuyên truyền và bồi dưỡng nhận thức cho các bên liên quan.

  2. Mục tiêu tư vấn nghề nghiệp chưa được thực hiện đầy đủ: Chỉ khoảng 60% mục tiêu tư vấn nghề nghiệp được thực hiện hiệu quả, đặc biệt là mục tiêu giúp học sinh tự khám phá sở thích và năng lực nghề nghiệp. So với các trung tâm giáo dục thường xuyên khác trong khu vực, tỷ lệ này thấp hơn khoảng 10%.

  3. Hình thức tư vấn nghề nghiệp chủ yếu là truyền đạt thông tin, thiếu trải nghiệm thực tế: Khoảng 70% hoạt động tư vấn tập trung vào hình thức truyền đạt lý thuyết, trong khi chỉ có 30% hoạt động tổ chức trải nghiệm thực tế tại doanh nghiệp hoặc cộng đồng. Điều này hạn chế khả năng phát triển kỹ năng và nhận thức nghề nghiệp của học sinh.

  4. Quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp còn nhiều tồn tại: Việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động tư vấn nghề nghiệp chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận. Chỉ có khoảng 55% cán bộ quản lý đánh giá công tác kiểm tra, đánh giá kết quả tư vấn nghề nghiệp đạt yêu cầu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện cơ sở vật chất, nguồn lực tài chính và sự phối hợp với các doanh nghiệp, cơ sở đào tạo nghề còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế. Về chủ quan, nhận thức và năng lực của đội ngũ tư vấn viên, cán bộ quản lý chưa đồng đều, chưa được bồi dưỡng chuyên sâu về tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả này tương đồng với báo cáo của một số trung tâm giáo dục thường xuyên khác, cho thấy vấn đề quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm là thách thức chung. Việc thiếu các hình thức trải nghiệm thực tế làm giảm hiệu quả tư vấn nghề nghiệp, ảnh hưởng đến khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về tư vấn nghề nghiệp, biểu đồ phân bố các hình thức tư vấn nghề nghiệp được sử dụng, và bảng đánh giá mức độ thực hiện các chức năng quản lý (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra). Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp tại Trung tâm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực tư vấn nghề nghiệp cho đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm, nâng cao kỹ năng tương tác và hỗ trợ học sinh. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Trung tâm GDTX tổ chức.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm cụ thể, linh hoạt: Kế hoạch cần xác định rõ mục tiêu, nội dung, hình thức và chỉ tiêu đánh giá kết quả, phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện địa phương. Thời gian xây dựng kế hoạch trong 6 tháng đầu năm học, do Ban Giám đốc Trung tâm chủ trì.

  3. Đẩy mạnh phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp, cơ sở đào tạo nghề: Thiết lập cơ chế hợp tác để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, tham quan, thực hành nghề cho học sinh ít nhất một lần mỗi năm học. Chủ thể thực hiện là Trung tâm GDTX phối hợp với các đối tác địa phương, triển khai trong vòng 18 tháng.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát hoạt động tư vấn nghề nghiệp: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả tư vấn nghề nghiệp, tổ chức đánh giá định kỳ để kịp thời điều chỉnh hoạt động. Thời gian thực hiện liên tục hàng năm, do Ban Kiểm tra Trung tâm phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo thực hiện.

Các giải pháp trên nhằm nâng cao chất lượng quản lý, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tiếp cận và lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương và khu vực.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trung tâm giáo dục thường xuyên: Nhận diện các vấn đề quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng tư vấn nghề nghiệp cho học sinh.

  2. Giáo viên và tư vấn viên hướng nghiệp: Nắm bắt các phương pháp tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm, phát triển kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo, hỗ trợ học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy định và chương trình đào tạo phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của học sinh tại các trung tâm giáo dục thường xuyên.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp hợp tác giáo dục nghề nghiệp: Hiểu rõ vai trò và cách thức phối hợp với các trung tâm giáo dục thường xuyên trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực địa phương.

Những đối tượng này có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện hoạt động tư vấn nghề nghiệp, nâng cao hiệu quả giáo dục hướng nghiệp và phát triển nguồn nhân lực bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm là gì?
    Tư vấn nghề nghiệp theo hướng trải nghiệm là hoạt động giáo dục giúp học sinh tiếp cận thực tế, tự khám phá sở thích, năng lực và hiểu biết về nghề nghiệp thông qua các hoạt động thực tiễn có định hướng. Ví dụ như tham quan doanh nghiệp, thực hành nghề, câu lạc bộ nghề nghiệp.

  2. Tại sao hoạt động trải nghiệm lại quan trọng trong tư vấn nghề nghiệp?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển kỹ năng thực tế, nhận thức đúng về nghề nghiệp và tự tin hơn trong việc lựa chọn nghề phù hợp. Nó tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó nâng cao hiệu quả tư vấn nghề nghiệp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp tại Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La là gì?
    Khó khăn bao gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ và giáo viên, thiếu nguồn lực và cơ sở vật chất, hạn chế phối hợp với doanh nghiệp, cũng như thiếu các hình thức trải nghiệm thực tế đa dạng.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động tư vấn nghề nghiệp?
    Cần tăng cường đào tạo bồi dưỡng cho đội ngũ tư vấn viên, xây dựng kế hoạch cụ thể, đẩy mạnh phối hợp với doanh nghiệp, tổ chức đa dạng các hình thức trải nghiệm và tăng cường kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp tại Trung tâm GDTX?
    Ban Giám đốc Trung tâm GDTX chịu trách nhiệm chính trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động tư vấn nghề nghiệp, phối hợp với các phòng ban, giáo viên và đối tác bên ngoài để triển khai hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tư vấn nghề nghiệp cho học sinh THPT tại Trung tâm GDTX tỉnh Sơn La theo hướng trải nghiệm còn nhiều hạn chế về nhận thức, tổ chức và phối hợp thực hiện.
  • Hoạt động tư vấn nghề nghiệp chủ yếu tập trung vào truyền đạt lý thuyết, thiếu các hình thức trải nghiệm thực tế đa dạng và hiệu quả.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm điều kiện cơ sở vật chất, năng lực đội ngũ tư vấn viên và sự phối hợp giữa nhà trường với doanh nghiệp, cơ sở đào tạo nghề.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm bồi dưỡng năng lực, xây dựng kế hoạch cụ thể, tăng cường phối hợp và kiểm tra đánh giá định kỳ nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tư vấn nghề nghiệp.
  • Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2022, mở ra hướng phát triển tiếp theo là khảo nghiệm và áp dụng các biện pháp quản lý trong thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả tư vấn nghề nghiệp tại Trung tâm.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tại các trung tâm giáo dục thường xuyên nên áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả tư vấn nghề nghiệp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và khu vực.