Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam hiện có diện tích đất liền khoảng 33,1 triệu ha với dân số gần 98 triệu người, trong đó diện tích đất lâm nghiệp chiếm khoảng 16,345 triệu ha, tương đương gần 49% tổng diện tích đất liền. Tỷ lệ che phủ rừng đạt trên 42%, cao hơn mức trung bình toàn cầu là 29%. Tây Ninh, một tỉnh có vị trí chiến lược giáp biên giới Campuchia, sở hữu mật độ rừng cao nhất vùng Đông Nam Bộ. Giai đoạn 2018-2022, công tác bảo vệ rừng (BVR) tại Tây Ninh đã có nhiều chuyển biến tích cực với sự tham gia của cộng đồng dân cư, giảm thiểu tình trạng phá rừng và khai thác trái phép. Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều thách thức như năng lực quản lý còn hạn chế, vi phạm pháp luật về rừng, và sự thay đổi trong khái niệm đất lâm nghiệp gây khó khăn trong quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ rừng tại Tây Ninh, xác định những điểm mạnh, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn 2018-2022. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại tỉnh Tây Ninh và thời gian tập trung vào giai đoạn từ khi Luật Bảo vệ và Phát triển rừng (2004) và Luật Lâm nghiệp (2017) có hiệu lực. Kết quả nghiên cứu đóng góp vào việc hoàn thiện chính sách quản lý rừng, nâng cao nhận thức cộng đồng và cải thiện năng lực quản lý nhà nước, góp phần bảo tồn tài nguyên rừng bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý tài nguyên thiên nhiên, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc thiết lập chính sách, pháp luật và tổ chức thực thi nhằm điều hành xã hội và kinh tế, đảm bảo trật tự và phát triển bền vững. Quản lý nhà nước về bảo vệ rừng là một bộ phận chuyên ngành trong tổng thể quản lý nhà nước, tập trung vào xây dựng chính sách, kiểm soát và giám sát hoạt động bảo vệ rừng.

  • Lý thuyết phát triển bền vững: Đề cao sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và công bằng xã hội. Trong lĩnh vực bảo vệ rừng, nguyên tắc phát triển bền vững yêu cầu khai thác hợp lý, bảo tồn tài nguyên và duy trì chức năng sinh thái của rừng.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước, bảo vệ rừng, phát triển bền vững, xã hội hóa bảo vệ rừng, và phân loại rừng (rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất). Mô hình quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ rừng được xây dựng trên cơ sở pháp luật, tổ chức bộ máy quản lý, nguồn lực con người và sự tham gia của cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê diện tích rừng, số vụ vi phạm, thiệt hại do cháy rừng, số lượng cán bộ quản lý rừng, ngân sách bảo vệ rừng giai đoạn 2018-2022 tại Tây Ninh; các văn bản pháp luật liên quan; báo cáo của Sở NN&PTNT và Chi cục Kiểm lâm tỉnh Tây Ninh; phỏng vấn chuyên gia và cán bộ quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả để đánh giá hiện trạng và biến động tài nguyên rừng; phân tích nội dung các văn bản pháp luật và chính sách; phương pháp tổng hợp, so sánh để đánh giá hiệu quả quản lý và rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu thu thập từ toàn bộ các đơn vị quản lý rừng và các vụ vi phạm được ghi nhận trong giai đoạn nghiên cứu; phỏng vấn chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất nhằm lấy ý kiến chuyên gia và cán bộ chủ chốt.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng từ năm 2018 đến 2022, gắn liền với các mốc pháp luật quan trọng như Luật Lâm nghiệp 2017 và các chỉ thị của Ban Bí thư.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng diện tích và độ che phủ rừng: Diện tích rừng tại Tây Ninh duy trì ổn định với tỷ lệ che phủ rừng đạt khoảng 42% trong giai đoạn 2018-2022, cao hơn mức trung bình toàn quốc. Việc giao đất, giao rừng và khoán bảo vệ rừng cho người dân đã góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm cộng đồng trong bảo vệ rừng.

  2. Giảm số vụ vi phạm và thiệt hại do cháy rừng: Số vụ vi phạm pháp luật về rừng giảm đáng kể, từ khoảng 400 vụ năm 2018 xuống còn khoảng 250 vụ năm 2022, tương ứng giảm gần 38%. Thiệt hại do cháy rừng cũng giảm khoảng 30% so với giai đoạn trước đó nhờ công tác thanh tra, kiểm tra và tuyên truyền hiệu quả.

  3. Năng lực quản lý còn hạn chế: Số lượng cán bộ chuyên trách bảo vệ rừng tại Tây Ninh chỉ đạt khoảng 150 người, chưa đáp ứng đủ yêu cầu quản lý diện tích rừng lớn. Năng lực nghiệp vụ và kỹ thuật của đội ngũ cán bộ còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát và xử lý vi phạm.

  4. Chính sách và pháp luật được hoàn thiện nhưng chưa đồng bộ: Luật Lâm nghiệp 2017 và các văn bản hướng dẫn đã tạo khung pháp lý rõ ràng, tuy nhiên việc triển khai còn gặp khó khăn do sự thay đổi trong khái niệm đất lâm nghiệp và đất nông nghiệp, gây khó khăn trong xác định ranh giới và quản lý đất rừng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý nhà nước về bảo vệ rừng tại Tây Ninh đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng và giảm thiểu vi phạm pháp luật. Việc giao rừng cho cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội hóa bảo vệ rừng là điểm sáng, phù hợp với xu hướng quản lý bền vững và phát huy vai trò của người dân.

Tuy nhiên, hạn chế về nguồn nhân lực và năng lực quản lý là nguyên nhân chính khiến công tác bảo vệ rừng chưa đạt hiệu quả tối ưu. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Hà Giang hay Kon Tum, Tây Ninh cũng gặp phải những thách thức tương tự về quản lý nguồn lực và xử lý vi phạm. Việc thay đổi khái niệm đất lâm nghiệp theo Luật Đất đai 2013 tạo ra sự chồng chéo, khó khăn trong quản lý và kiểm soát.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng giảm số vụ vi phạm và thiệt hại do cháy rừng, bảng thống kê số lượng cán bộ quản lý và ngân sách bảo vệ rừng qua các năm, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và hạn chế trong công tác quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ quản lý rừng: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ, kỹ thuật giám sát và xử lý vi phạm cho cán bộ chuyên trách. Mục tiêu nâng số lượng cán bộ lên ít nhất 200 người trong vòng 2 năm tới, do Sở NN&PTNT phối hợp với các trường đại học đào tạo.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy hoạch rừng: Rà soát, điều chỉnh các quy định pháp luật liên quan đến đất lâm nghiệp và đất nông nghiệp để đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng. Xác lập lại ranh giới các loại rừng theo tiêu chuẩn khoa học trong vòng 3 năm, do UBND tỉnh chủ trì phối hợp với các cơ quan chức năng.

  3. Đẩy mạnh xã hội hóa và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật và lợi ích bảo vệ rừng đến từng hộ dân, tổ chức xã hội. Khuyến khích người dân tham gia giám sát và bảo vệ rừng thông qua các chương trình khoán bảo vệ rừng, dự kiến triển khai rộng rãi trong 1-2 năm tới.

  4. Ứng dụng khoa học công nghệ trong quản lý rừng: Sử dụng công nghệ GIS, viễn thám để theo dõi diễn biến rừng, phát hiện sớm các hành vi vi phạm. Đầu tư hệ thống giám sát và cảnh báo cháy rừng hiện đại trong vòng 3 năm, do Sở NN&PTNT và Chi cục Kiểm lâm thực hiện.

  5. Tăng cường nguồn lực tài chính cho công tác bảo vệ rừng: Tăng ngân sách địa phương cho hoạt động bảo vệ và phát triển rừng, đồng thời huy động nguồn lực từ các tổ chức quốc tế và xã hội hóa. Mục tiêu tăng ngân sách ít nhất 20% trong 3 năm tới, do UBND tỉnh và các cơ quan liên quan phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lâm nghiệp và bảo vệ rừng: Sở NN&PTNT, Chi cục Kiểm lâm các tỉnh, đặc biệt là Tây Ninh, có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và luật pháp: Bộ ngành liên quan như Bộ NN&PTNT, Bộ Tài nguyên và Môi trường có thể tham khảo để điều chỉnh, bổ sung các văn bản pháp luật, quy định phù hợp với thực tiễn và xu hướng phát triển bền vững.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư ven rừng: Các tổ chức tham gia bảo vệ rừng, phát triển sinh kế bền vững có thể áp dụng các giải pháp xã hội hóa, nâng cao nhận thức và phối hợp với chính quyền địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, quản lý nhà nước, lâm nghiệp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú, giúp hiểu rõ hơn về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ rừng, đặc biệt tại các tỉnh có đặc thù tương tự Tây Ninh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về bảo vệ rừng là gì?
    Quản lý nhà nước về bảo vệ rừng là hoạt động của nhà nước trong việc xây dựng chính sách, pháp luật, tổ chức thực thi và giám sát nhằm bảo vệ, duy trì và phát triển tài nguyên rừng một cách bền vững. Ví dụ, Luật Lâm nghiệp 2017 quy định rõ trách nhiệm của các cấp chính quyền trong lĩnh vực này.

  2. Tại sao bảo vệ rừng lại quan trọng đối với Tây Ninh?
    Tây Ninh có mật độ rừng cao nhất vùng Đông Nam Bộ, đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường, phòng hộ đầu nguồn và phát triển kinh tế địa phương. Việc bảo vệ rừng giúp giảm thiểu thiên tai, duy trì đa dạng sinh học và tạo sinh kế cho người dân ven rừng.

  3. Những thách thức chính trong quản lý bảo vệ rừng tại Tây Ninh là gì?
    Bao gồm năng lực quản lý còn hạn chế, thiếu nhân lực chuyên trách, vi phạm pháp luật về rừng như khai thác trái phép, cháy rừng, và sự thay đổi trong khái niệm đất lâm nghiệp gây khó khăn trong quản lý. Ví dụ, số vụ vi phạm giảm nhưng vẫn còn khoảng 250 vụ mỗi năm.

  4. Xã hội hóa bảo vệ rừng có ý nghĩa như thế nào?
    Xã hội hóa bảo vệ rừng là việc huy động sự tham gia của cộng đồng dân cư, tổ chức xã hội và các chủ thể ngoài nhà nước trong công tác bảo vệ và phát triển rừng. Điều này giúp tăng cường hiệu quả quản lý, nâng cao nhận thức và giảm áp lực cho cơ quan nhà nước.

  5. Các giải pháp công nghệ nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý rừng?
    Ứng dụng công nghệ GIS, viễn thám để theo dõi diễn biến rừng, hệ thống cảnh báo cháy rừng tự động, và phần mềm quản lý dữ liệu rừng giúp giám sát chặt chẽ, phát hiện sớm vi phạm và hỗ trợ ra quyết định kịp thời.

Kết luận

  • Quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ rừng tại Tây Ninh đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong giai đoạn 2018-2022, đặc biệt là nâng cao nhận thức cộng đồng và giảm thiểu vi phạm pháp luật.
  • Hệ thống pháp luật và chính sách đã được hoàn thiện, tuy nhiên còn tồn tại khó khăn trong việc đồng bộ và triển khai thực tế do thay đổi khái niệm đất lâm nghiệp.
  • Năng lực quản lý và nguồn nhân lực chuyên trách bảo vệ rừng còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát và xử lý vi phạm.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện pháp luật, đẩy mạnh xã hội hóa, ứng dụng công nghệ và tăng cường nguồn lực tài chính.
  • Nghiên cứu là cơ sở tham khảo quan trọng cho các cơ quan quản lý, nhà hoạch định chính sách, tổ chức xã hội và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực bảo vệ rừng tại Tây Ninh và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần bảo vệ và phát triển rừng bền vững tại Tây Ninh.