Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình mới năm 2018, việc quản lý hoạt động của tổ chuyên môn (TCM) Khoa học tự nhiên (KHTN) tại các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục. Huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, với quy mô 31 trường THCS và hơn 11.700 học sinh năm học 2019-2020, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý hoạt động TCM KHTN. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động TCM KHTN theo chương trình giáo dục phổ thông mới, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học trong các trường THCS trên địa bàn huyện.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 7 trường THCS tại huyện Lục Nam, khảo sát 44 cán bộ quản lý và 235 giáo viên, sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi và phân tích thống kê bằng phần mềm SPSS. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tổ chuyên môn, góp phần thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ của đội ngũ giáo viên KHTN, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời đại công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình quản lý tổ chức chuyên môn trong nhà trường. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý theo mục tiêu: Quản lý hoạt động TCM KHTN được hiểu là quá trình tác động có mục đích của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn nhằm phối hợp, điều chỉnh các hoạt động chuyên môn của giáo viên để đạt được mục tiêu giáo dục theo chương trình mới.

  2. Mô hình nghiên cứu bài học (NCBH): Đây là phương pháp sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu, giúp giáo viên trao đổi, rút kinh nghiệm qua các tiết dạy thực tế, từ đó nâng cao năng lực sư phạm và đổi mới phương pháp dạy học.

Các khái niệm chính bao gồm: tổ chuyên môn, quản lý hoạt động tổ chuyên môn, chương trình giáo dục phổ thông mới, năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, hoạt động sinh hoạt chuyên môn theo hướng đổi mới.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực tế tại 7 trường THCS huyện Lục Nam, với 44 cán bộ quản lý và 235 giáo viên tham gia trả lời phiếu khảo sát. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường và đối tượng nghiên cứu.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 18 với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tần suất, trung bình và đánh giá mức độ quan trọng, khả thi của các yếu tố quản lý. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2020, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả, đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động TCM KHTN: 99,3% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động TCM KHTN là quan trọng hoặc rất quan trọng, trong đó 66,3% đánh giá rất quan trọng. Điều này cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò của tổ chuyên môn trong việc nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Vai trò của tổ chuyên môn: Trên 97% ý kiến đồng thuận rằng TCM là bộ phận cấu thành của nhà trường, trực tiếp triển khai các hoạt động giáo dục và dạy học, đồng thời là nơi tập hợp, đoàn kết giáo viên, tạo cơ hội bồi dưỡng chuyên môn và phát huy sáng tạo. Tuy nhiên, chỉ 95% đánh giá TCM là đầu mối quản lý chính của hiệu trưởng, phản ánh sự phối hợp quản lý đa chiều trong nhà trường.

  3. Mức độ thực hiện các hình thức hoạt động TCM KHTN: Các hoạt động như xây dựng kế hoạch chung (82,8% thực hiện thường xuyên), hướng dẫn xây dựng kế hoạch cá nhân (84,6%), tổ chức bồi dưỡng chuyên môn (91,5%), duy trì sinh hoạt chuyên môn định kỳ (84,7%), đánh giá xếp loại thành viên (91,6%) và kiểm tra đánh giá thực hiện nhiệm vụ (87,5%) được thực hiện khá tốt. Trung bình mức độ thực hiện đạt 2,85 trên thang 4, xếp loại khá.

  4. Hạn chế trong quản lý: Tổ trưởng chuyên môn chưa được đào tạo bài bản về quản lý, còn vận dụng chủ yếu kinh nghiệm cá nhân. Sinh hoạt chuyên môn còn mang tính hình thức, nội dung chưa phong phú, chưa thực sự đổi mới theo hướng nghiên cứu bài học hay sinh hoạt trực tuyến. Cơ sở vật chất và kinh phí hỗ trợ hoạt động TCM còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò và tầm quan trọng của tổ chuyên môn KHTN là rất tích cực, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới. Mức độ thực hiện các hoạt động chuyên môn tương đối cao, thể hiện sự nỗ lực của các trường trong việc duy trì hoạt động TCM.

Tuy nhiên, hạn chế về năng lực quản lý của tổ trưởng chuyên môn và hình thức sinh hoạt chuyên môn còn mang tính truyền thống là những điểm cần cải thiện. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông khác, các vấn đề này là phổ biến và cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý.

Việc đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và kinh phí hỗ trợ cũng là yếu tố khách quan ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động TCM. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các hoạt động TCM và biểu đồ tròn về nhận thức tầm quan trọng của hoạt động TCM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng quản lý, lập kế hoạch, tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng đổi mới trong vòng 6 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Đổi mới hình thức sinh hoạt chuyên môn: Khuyến khích áp dụng phương pháp nghiên cứu bài học, sinh hoạt chuyên môn trực tuyến, tăng cường trao đổi kinh nghiệm thực tế, nâng cao chất lượng nội dung sinh hoạt trong năm học tiếp theo, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn phối hợp triển khai.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội huy động nguồn lực để cải thiện phòng họp, trang thiết bị công nghệ thông tin phục vụ sinh hoạt chuyên môn trong vòng 1 năm.

  4. Xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động TCM khoa học, minh bạch: Hiệu trưởng chỉ đạo tổ trưởng xây dựng kế hoạch hoạt động TCM chi tiết, có sự tham gia đóng góp của giáo viên, kiểm tra, đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời, thực hiện liên tục trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Nắm bắt thực trạng và giải pháp quản lý tổ chuyên môn KHTN, áp dụng vào công tác chỉ đạo chuyên môn nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn.

  2. Tổ trưởng chuyên môn KHTN: Tham khảo các biện pháp quản lý, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

  3. Giáo viên KHTN tại các trường THCS: Hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ của tổ chuyên môn, tham gia tích cực vào các hoạt động sinh hoạt chuyên môn, nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo về quản lý tổ chức chuyên môn trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, cung cấp dữ liệu thực tiễn và phương pháp nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý hoạt động tổ chuyên môn KHTN lại quan trọng trong trường THCS?
    Quản lý hoạt động TCM KHTN giúp phối hợp, điều chỉnh các hoạt động chuyên môn của giáo viên, nâng cao chất lượng dạy và học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. Ví dụ, tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học giúp giáo viên cải tiến phương pháp dạy học.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động TCM KHTN hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm năng lực quản lý của tổ trưởng chưa bài bản, sinh hoạt chuyên môn còn hình thức, cơ sở vật chất và kinh phí hạn chế. Điều này làm giảm hiệu quả hoạt động chuyên môn và sự phát triển năng lực giáo viên.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn?
    Thông qua các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý, lập kế hoạch, tổ chức sinh hoạt chuyên môn đổi mới, đồng thời tạo điều kiện cho tổ trưởng học hỏi kinh nghiệm thực tế và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  4. Các hình thức sinh hoạt chuyên môn nào được khuyến khích áp dụng?
    Sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, sinh hoạt chuyên môn trực tuyến qua mạng “Trường học kết nối”, tổ chức chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, giúp giáo viên trao đổi, học hỏi hiệu quả hơn.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động TCM KHTN là gì?
    Hiệu trưởng là người chỉ đạo, phê duyệt kế hoạch hoạt động TCM, phân công nhiệm vụ, kiểm tra đánh giá, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và kinh phí, đồng thời bồi dưỡng năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn để đảm bảo hoạt động TCM hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn KHTN tại các trường THCS huyện Lục Nam được đánh giá là rất quan trọng, với 99,3% cán bộ quản lý và giáo viên đồng thuận.
  • Các hoạt động chuyên môn như xây dựng kế hoạch, bồi dưỡng chuyên môn, sinh hoạt tổ chuyên môn được thực hiện khá tốt nhưng còn tồn tại hạn chế về năng lực quản lý và hình thức sinh hoạt.
  • Yếu tố chủ quan như năng lực tổ trưởng chuyên môn và hiệu trưởng, cùng điều kiện khách quan về cơ sở vật chất, kinh phí ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp đào tạo, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng kế hoạch quản lý khoa học nhằm nâng cao chất lượng hoạt động TCM KHTN.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo nghiệm các biện pháp quản lý trong thực tiễn để hoàn thiện mô hình quản lý tổ chuyên môn phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS tại huyện Lục Nam nên triển khai ngay các biện pháp đào tạo tổ trưởng chuyên môn và đổi mới sinh hoạt chuyên môn trong năm học tới để nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục. Các nhà quản lý giáo dục và tổ trưởng chuyên môn có thể liên hệ với Sở GD&ĐT Bắc Giang để tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn và quản lý.