Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo sự ổn định và phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia. Trong đó, các khoản thu từ đất đai là nguồn thu quan trọng, góp phần không nhỏ vào ngân sách địa phương, đặc biệt tại các huyện miền núi như Văn Yên, tỉnh Yên Bái. Giai đoạn 2016-2018, huyện Văn Yên ghi nhận tỷ lệ doanh nghiệp không đăng ký, kê khai nộp thuế đất tăng từ 5,17% lên 7,4%, đồng thời tồn tại số nợ đọng thuế đất lên tới 1.352,5 triệu đồng. Những tồn tại này ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn lực tài chính phục vụ phát triển hạ tầng và kinh tế xã hội địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý các khoản thu NSNN từ đất đai trên địa bàn huyện Văn Yên trong giai đoạn 2016-2018, với số liệu sơ cấp thu thập đến tháng 9/2019. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách từ đất, đồng thời cung cấp các giải pháp khả thi giúp nâng cao hiệu quả quản lý nguồn thu này, góp phần ổn định tài chính địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và quản lý thuế, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán được cơ quan có thẩm quyền quyết định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước (Luật Ngân sách Nhà nước 2015).

  • Lý thuyết quản lý thuế: Quản lý các khoản thu NSNN từ đất là hoạt động sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý nhằm điều chỉnh hoạt động thu ngân sách, bao gồm các công cụ tài chính như thuế, phí, lệ phí.

Các khái niệm chính bao gồm: đất đai (tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá), các khoản thu từ đất (thuế, phí, lệ phí liên quan đến đất đai), quản lý các khoản thu NSNN từ đất (bao gồm công tác lập dự toán, thu, kiểm tra, giám sát, quyết toán), và các chủ thể quản lý, sử dụng đất đai.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo của UBND huyện Văn Yên, Cục Thuế, Chi cục Thuế, Phòng Tài nguyên và Môi trường tỉnh Yên Bái giai đoạn 2016-2018; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 80 mẫu gồm 30 cán bộ thuế và 50 cán bộ quản lý doanh nghiệp trên địa bàn trong tháng 9-10/2019.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phần mềm SPSS 18 để xử lý số liệu, sử dụng phương pháp thống kê mô tả nhằm phân tích các đặc điểm cơ bản của dữ liệu, phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động các khoản thu qua các năm, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý các khoản thu NSNN từ đất.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ 2016-2018, số liệu sơ cấp đến tháng 9/2019, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình đăng ký, kê khai và nộp thuế đất: Tỷ lệ doanh nghiệp không đăng ký, kê khai nộp thuế đất tăng từ 5,17% năm 2016 lên 7,4% năm 2018, cho thấy sự gia tăng khó khăn trong quản lý thuế đất.

  2. Nợ đọng các khoản thu NSNN từ đất: Số tiền nợ đọng lên tới 1.352,5 triệu đồng, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng thu ngân sách từ đất, ảnh hưởng đến nguồn lực tài chính địa phương.

  3. Hiệu quả sử dụng đất và công tác quản lý: Một số dự án sử dụng đất chưa hiệu quả, công tác quản lý đất đai còn bị buông lỏng, dẫn đến sai phạm và thất thu thuế.

  4. Công tác phối hợp và tham mưu: Việc phối hợp giữa các ngành chức năng chưa thường xuyên, công tác tham mưu và chỉ đạo chưa quyết liệt, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý các khoản thu từ đất.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của một số doanh nghiệp về nghĩa vụ tài chính, sự phức tạp trong thủ tục hành chính, và hạn chế về năng lực cán bộ quản lý. So sánh với kinh nghiệm quản lý các khoản thu từ đất tại tỉnh Tuyên Quang và huyện Văn Bàn (Lào Cai), các địa phương này đã áp dụng hiệu quả các biện pháp như tăng cường tuyên truyền, cải cách thủ tục hành chính, và nâng cao năng lực cán bộ, giúp thu ngân sách từ đất tăng trưởng ổn định.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ doanh nghiệp không kê khai thuế qua các năm, bảng tổng hợp số nợ đọng thuế đất theo từng năm, và biểu đồ so sánh hiệu quả thu ngân sách từ đất giữa các địa phương. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao hiệu quả quản lý các khoản thu NSNN từ đất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến công tác lập và chấp hành dự toán thu ngân sách từ đất: Xây dựng dự toán dựa trên cơ sở dữ liệu chính xác, cập nhật thường xuyên tình hình thực tế, đảm bảo tính khả thi và sát với điều kiện kinh tế xã hội địa phương. Thời gian thực hiện: hàng năm; Chủ thể: UBND huyện, Chi cục Thuế.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế: Triển khai các chương trình phổ biến chính sách thuế, hướng dẫn thủ tục hành chính, nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp và người dân. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Thuế, các cơ quan truyền thông địa phương.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý thuế và phối hợp liên ngành: Tổ chức đào tạo chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ cho cán bộ thuế; thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các ngành Tài nguyên Môi trường, Tài chính và Thuế để quản lý chặt chẽ nguồn thu từ đất. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: UBND huyện, Chi cục Thuế, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  4. Xử lý nghiêm các trường hợp chậm nộp, nợ đọng thuế đất: Áp dụng các biện pháp cưỡng chế thuế theo quy định, đồng thời xây dựng kế hoạch thu hồi nợ hiệu quả, giảm thiểu thất thu ngân sách. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND huyện.

  5. Hoàn thiện chính sách và cơ chế quản lý đất đai: Đề xuất điều chỉnh bảng giá đất phù hợp với biến động thị trường, minh bạch trong đấu giá quyền sử dụng đất, tăng cường công khai, giám sát các khoản thu từ đất. Thời gian: trung hạn (3-5 năm); Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và tài chính địa phương: Nâng cao hiểu biết về quản lý các khoản thu NSNN từ đất, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

  2. Lãnh đạo UBND các cấp: Tham khảo để xây dựng chính sách, chỉ đạo công tác quản lý thu ngân sách từ đất phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Doanh nghiệp và người sử dụng đất: Hiểu rõ nghĩa vụ tài chính, thủ tục kê khai, nộp thuế đất, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật.

  4. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo về cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu quản lý thu ngân sách từ đất đai.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao các khoản thu từ đất lại quan trọng đối với ngân sách địa phương?
    Các khoản thu từ đất là nguồn thu ổn định, bền vững, giúp địa phương có nguồn lực tài chính để đầu tư phát triển hạ tầng và các chương trình kinh tế xã hội. Ví dụ, tại huyện Văn Yên, nguồn thu này góp phần quan trọng trong việc thực hiện các dự án phát triển địa phương.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý các khoản thu từ đất là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đầy đủ của người nộp thuế, thủ tục hành chính phức tạp, năng lực cán bộ hạn chế, và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan liên quan. Điều này dẫn đến tình trạng chậm nộp, nợ đọng thuế và thất thu ngân sách.

  3. Làm thế nào để giảm thiểu nợ đọng thuế đất?
    Cần áp dụng các biện pháp cưỡng chế thuế, tăng cường đôn đốc, kiểm tra, đồng thời hỗ trợ người nộp thuế hiểu rõ nghĩa vụ và thủ tục. Ví dụ, huyện Văn Yên đã đề xuất xử lý nghiêm các trường hợp nợ đọng để bảo đảm nguồn thu.

  4. Vai trò của công tác tuyên truyền trong quản lý thuế đất?
    Tuyên truyền giúp nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của người nộp thuế, giảm thiểu vi phạm và tăng cường hiệu quả thu ngân sách. Các chương trình phổ biến chính sách thuế đã được triển khai tại nhiều địa phương như Tuyên Quang.

  5. Phương pháp lập dự toán thu ngân sách từ đất như thế nào?
    Dự toán được lập dựa trên số liệu thực tế năm trước, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, dự báo tăng trưởng và các chính sách thuế hiện hành. Phương pháp kết hợp từ trên xuống và từ dưới lên giúp đảm bảo tính khả thi và sát thực tế.

Kết luận

  • Quản lý các khoản thu NSNN từ đất đai tại huyện Văn Yên còn nhiều tồn tại như tỷ lệ doanh nghiệp không kê khai thuế tăng, nợ đọng thuế lớn và công tác phối hợp chưa hiệu quả.
  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách từ đất đai trên địa bàn huyện.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm cải tiến lập dự toán, tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, xử lý nợ đọng và hoàn thiện chính sách quản lý đất đai.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các cơ quan quản lý địa phương trong việc nâng cao hiệu quả thu ngân sách từ đất, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp trong giai đoạn 2021-2025.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý các khoản thu ngân sách từ đất đai, góp phần phát triển bền vững địa phương!