Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là trụ cột của hệ thống an sinh xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo ổn định cuộc sống cho người lao động (NLĐ). Tại tỉnh Bắc Kạn, công tác quản lý chi BHXH bắt buộc đang đối mặt với nhiều thách thức do sự đa dạng và phức tạp của đối tượng tham gia, cũng như sự gia tăng nhanh chóng về số lượng người hưởng chế độ. Giai đoạn 2015-2019, số người tham gia BHXH bắt buộc tại Bắc Kạn đạt hơn 23.000 người, với số tiền thu BHXH tăng từ 487,4 tỷ đồng năm 2015 lên 656,9 tỷ đồng năm 2019, trong khi chi BHXH cũng tăng từ 408,5 tỷ đồng lên gần 593 tỷ đồng cùng kỳ. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng chi sai, trục lợi quỹ BHXH, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và quyền lợi người hưởng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi trả, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng quỹ BHXH, đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại tỉnh Bắc Kạn, sử dụng số liệu từ năm 2015 đến 2019, kết hợp khảo sát thực tế vào tháng 5/2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ BHXH tỉnh Bắc Kạn xây dựng kế hoạch quản lý chi BHXH đến năm 2025, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý và học thuật trong lĩnh vực quản lý BHXH.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, quản lý quỹ BHXH và các nguyên tắc quản lý chi BHXH bắt buộc. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh nguyên tắc cân bằng thu - chi, minh bạch và hiệu quả trong quản lý quỹ công, đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích và kịp thời.
  • Lý thuyết quản lý quỹ BHXH: Tập trung vào các nguyên tắc chi trả BHXH như đúng đối tượng, đúng chế độ, đầy đủ, kịp thời và an toàn tiền mặt.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý chi BHXH bắt buộc, lập dự toán chi trả, tổ chức chi trả, quyết toán chi trả, kiểm tra kiểm soát chi BHXH, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH (khách quan và chủ quan).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được khai thác từ báo cáo tài chính, báo cáo thường niên của BHXH tỉnh Bắc Kạn và các tài liệu pháp luật liên quan. Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 265 đối tượng gồm người lao động, người sử dụng lao động, người hưởng lương hưu, cán bộ BHXH và nhân viên đại lý chi trả.

Phương pháp chọn mẫu dựa trên công thức n=5*m, với m là số câu hỏi khảo sát, đảm bảo cỡ mẫu đủ lớn để phân tích. Thời gian khảo sát từ 10/05/2020 đến 30/05/2020. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tổ thống kê, kết hợp biểu đồ và bảng biểu để minh họa kết quả.

Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu gồm: số lượng người hưởng các chế độ BHXH, số tiền chi trả các chế độ, số dự toán và chi thực tế, số cuộc thanh tra kiểm tra và kết quả thu hồi chi sai. Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với mục tiêu đề tài.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người tham gia BHXH bắt buộc: Từ năm 2015 đến 2019, số người tham gia BHXH bắt buộc tại Bắc Kạn tăng từ khoảng 21.920 lên 23.785 người, tuy nhiên năm 2019 có sự giảm nhẹ do sáp nhập hành chính và tinh giản biên chế.

  2. Số tiền thu BHXH tăng ổn định: Số tiền thu BHXH bắt buộc tăng từ 487,4 tỷ đồng năm 2015 lên 656,9 tỷ đồng năm 2019, đạt tỷ lệ hoàn thành kế hoạch trên 100% mỗi năm, cao nhất là 103,6% năm 2017.

  3. Chi BHXH tăng nhanh, đảm bảo kịp thời: Tổng chi BHXH bắt buộc tăng từ 408,5 tỷ đồng năm 2015 lên gần 593 tỷ đồng năm 2019, trong đó chi lương hưu và trợ cấp hàng tháng chiếm tỷ trọng lớn nhất, tăng 166% trong giai đoạn này.

  4. Tồn tại chi sai và trục lợi quỹ BHXH: Mặc dù công tác chi trả được thực hiện kịp thời, vẫn còn tình trạng chi sai, phải thu hồi trợ cấp, ảnh hưởng đến uy tín và hiệu quả quản lý quỹ.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng số người tham gia và số tiền thu BHXH phản ánh hiệu quả trong công tác mở rộng đối tượng và quản lý thu tại tỉnh Bắc Kạn. Việc chi trả kịp thời, đầy đủ các chế độ BHXH góp phần ổn định đời sống người lao động, tạo niềm tin vào chính sách an sinh xã hội. Tuy nhiên, tình trạng chi sai và trục lợi quỹ cho thấy còn tồn tại hạn chế trong kiểm tra, kiểm soát và quản lý chi trả.

So sánh với các tỉnh miền núi như Cao Bằng và Lạng Sơn, Bắc Kạn có quy mô nhỏ hơn nhưng gặp nhiều khó khăn tương tự về điều kiện kinh tế xã hội và cơ cấu dân số già hóa nhanh. Các tỉnh này đã áp dụng thành công các giải pháp như cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin và đa dạng hóa hình thức chi trả, tạo bài học kinh nghiệm quý báu cho Bắc Kạn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia, bảng so sánh số tiền thu và chi BHXH qua các năm, cũng như bảng thống kê số vụ chi sai và thu hồi trợ cấp để minh họa rõ nét thực trạng và hiệu quả quản lý chi BHXH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Củng cố và hoàn thiện mô hình chi trả: Tăng cường phối hợp giữa BHXH tỉnh, huyện và các đại lý chi trả, áp dụng đồng bộ phương thức chi trả trực tiếp và gián tiếp, khuyến khích chi trả qua tài khoản ngân hàng nhằm nâng cao tính an toàn và minh bạch. Thời gian thực hiện: 2021-2023; Chủ thể: BHXH tỉnh và các đơn vị liên quan.

  2. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền: Đẩy mạnh truyền thông về quyền lợi và nghĩa vụ BHXH cho người lao động và người sử dụng lao động, nâng cao nhận thức và trách nhiệm tham gia BHXH đúng quy định. Thời gian: liên tục; Chủ thể: BHXH tỉnh phối hợp với các sở, ban ngành.

  3. Tăng cường kiểm tra, chống gian lận: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các trường hợp chi sai, trục lợi quỹ BHXH nhằm bảo vệ quỹ và quyền lợi người thụ hưởng. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: BHXH tỉnh, Thanh tra tỉnh.

  4. Đào tạo nâng cao trình độ cán bộ quản lý chi trả: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ, nâng cao tinh thần trách nhiệm và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ BHXH. Thời gian: 2021-2024; Chủ thể: BHXH Việt Nam, BHXH tỉnh.

  5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ: Rút ngắn quy trình chi trả, áp dụng giao dịch điện tử, kết nối dữ liệu liên thông nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm phiền hà cho người tham gia. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: BHXH tỉnh, Sở Thông tin và Truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện công tác chi trả.

  2. Người lao động và người sử dụng lao động: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình chi trả BHXH, từ đó chủ động tham gia và giám sát việc thực hiện chính sách.

  3. Các nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực quản lý kinh tế, an sinh xã hội: Tài liệu tham khảo bổ ích cho nghiên cứu chuyên sâu và giảng dạy về quản lý BHXH.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển BHXH phù hợp với đặc thù địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi BHXH bắt buộc là gì?
    Quản lý chi BHXH bắt buộc là quá trình tổ chức, điều chỉnh hoạt động chi trả các chế độ BHXH theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo chi đúng, đủ, kịp thời và an toàn cho người hưởng. Ví dụ, BHXH tỉnh Bắc Kạn thực hiện quản lý chi trả qua các bước lập dự toán, tổ chức chi trả, quyết toán và kiểm tra.

  2. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi BHXH bắt buộc?
    Bao gồm cân bằng thu - chi, đúng đối tượng, đúng chế độ, đầy đủ, kịp thời, an toàn tiền mặt và thủ tục đơn giản. Nguyên tắc này giúp bảo đảm quyền lợi người lao động và sự bền vững của quỹ BHXH.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH bắt buộc?
    Có hai nhóm chính: khách quan (kinh tế xã hội, pháp luật, cơ cấu dân số già hóa) và chủ quan (nhận thức của người lao động, người sử dụng lao động, trình độ cán bộ quản lý). Ví dụ, già hóa dân số làm tăng số người hưởng chế độ hưu trí, gây áp lực lên quỹ chi trả.

  4. Phương thức chi trả BHXH phổ biến hiện nay?
    Bao gồm chi trả trực tiếp (cán bộ BHXH chi trả trực tiếp cho người hưởng) và chi trả gián tiếp (qua đơn vị sử dụng lao động, đại lý chi trả hoặc qua tài khoản ngân hàng). Việc đa dạng hóa phương thức giúp nâng cao hiệu quả và an toàn chi trả.

  5. Giải pháp nào giúp hoàn thiện quản lý chi BHXH bắt buộc tại Bắc Kạn?
    Các giải pháp gồm củng cố mô hình chi trả, tăng cường tuyên truyền, kiểm tra chống gian lận, đào tạo cán bộ và cải cách thủ tục hành chính. Những giải pháp này đã được áp dụng thành công tại các tỉnh miền núi như Cao Bằng và Lạng Sơn.

Kết luận

  • Quản lý chi BHXH bắt buộc tại tỉnh Bắc Kạn đã đạt được nhiều kết quả tích cực với sự tăng trưởng số người tham gia và số tiền thu, chi BHXH qua các năm 2015-2019.
  • Công tác chi trả được thực hiện kịp thời, đảm bảo quyền lợi người lao động, tuy nhiên vẫn còn tồn tại tình trạng chi sai và trục lợi quỹ.
  • Các yếu tố khách quan như kinh tế xã hội, pháp luật và cơ cấu dân số cùng yếu tố chủ quan như nhận thức và trình độ cán bộ ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý chi BHXH.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH bắt buộc, bao gồm củng cố mô hình chi trả, tăng cường tuyên truyền, kiểm tra, đào tạo và cải cách thủ tục hành chính.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho BHXH tỉnh Bắc Kạn xây dựng kế hoạch quản lý chi BHXH đến năm 2025, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý và học thuật trong lĩnh vực BHXH.

Hành động tiếp theo: BHXH tỉnh Bắc Kạn cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tăng cường phối hợp với các sở, ban ngành và địa phương để nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH, góp phần đảm bảo an sinh xã hội bền vững.