Luận văn thạc sĩ về phương pháp dạy học toán và bồi dưỡng tự học cho học sinh trung học phổ thông

• Tác giả: Nguyễn Thị Hậu
• Người hướng dẫn: Trần Đức Chiển
• Trường học: Trường Đại học Hải Phòng
• Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán
• Đề tài: Bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh trung học phổ thông trong dạy học khảo sát hàm số
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hải Phòng

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 2. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ PHƯƠNG PHÁP TỰ HỌC
• 1.1. Phương pháp dạy học tích cực
• 1.2. Phương hướng bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh thông qua môn toán
• 1.3. Cơ sở thực tiễn
• 1.4. Vấn đề bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh trong dạy học bài tập khảo sát hàm số lớp 12
• 1.5. Vai trò và cách thức sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học khảo sát hàm số lớp 12 bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh
• 1.6. Kết luận chương 1
• 3. CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG PHƯƠNG PHÁP TỰ HỌC CHO HỌC SINH THPT THÔNG QUA DẠY HỌC KHẢO SÁT HÀM SỐ
• 2.1. Căn cứ để đề xuất phương pháp
• 2.2. Căn cứ lý luận về PPDH và PPTH
• 2.3. Căn cứ chương trình và SGK
• 2.4. Căn cứ Bộ phiếu điều tra
• 2.5. Xây dựng và đề xuất các BPSP
• 2.6. Khai thác, bổ sung bài tập sách giáo khoa phù hợp với năng lực tự học của từng đối tượng học sinh
• 2.7. Hướng dẫn học sinh sử dụng phần mềm ứng dụng trong tự học giải toán khảo sát hàm số
• 2.8. Kết luận chương 2
• 4. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích, nội dung, phương án thực nghiệm
• 3.2. Mục đích thực nghiệm
• 3.3. Nội dung thực nghiệm
• 3.4. Phương án kiểm tra, đánh giá kết quả thực nghiệm
• 3.5. Tiến trình – Nội dung thực nghiệm
• 3.6. Xác định đối tượng thực nghiệm
• 3.7. Tổ chức thực hiện bài kiểm tra thứ nhất
• 3.8. Tiến hành dạy thực nghiệm 4 bài đối với lớp ĐC và lớp TN
• 3.9. Tổ chức thực hiện bài kiểm tra số 2
• 3.10. Phỏng vấn nhanh HS lớp TN
• 3.11. Đánh giá kết quả thực nghiệm
• 3.12. Đánh giá định tính
• 3.13. Đánh giá định lượng
• 3.14. Kết luận chương 3
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tóm tắt

I. Phương pháp dạy học toán hiệu quả

Phương pháp dạy học toán hiệu quả đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt ở cấp trung học phổ thông. Nghiên cứu tập trung vào việc áp dụng các phương pháp giảng dạy toán tích cực, nhằm phát triển kỹ năng tự học và tư duy logic của học sinh. Các phương pháp này bao gồm việc sử dụng hệ thống bài tập phù hợp, khuyến khích học sinh tự khám phá kiến thức thông qua các hoạt động thực hành và ứng dụng công nghệ trong giảng dạy.

1.1. Phương pháp dạy học tích cực

Phương pháp dạy học tích cực là một trong những cách tiếp cận hiệu quả để cải thiện kết quả học tập của học sinh. Nghiên cứu chỉ ra rằng việc áp dụng các phương pháp như học tập dựa trên vấn đề (PBL) và học tập hợp tác giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện. Đặc biệt, trong môn toán, việc sử dụng các bài toán thực tế và tình huống có vấn đề giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm toán học.

1.2. Kỹ năng dạy toán

Kỹ năng dạy toán của giáo viên là yếu tố then chốt trong việc truyền đạt kiến thức hiệu quả. Giáo viên cần nắm vững các phương pháp giảng dạy hiện đại, kết hợp với việc sử dụng công nghệ để tạo ra môi trường học tập hấp dẫn. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá và phản hồi liên tục để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp với năng lực của từng học sinh.

II. Dạy học toán hiệu quả cho học sinh trung học phổ thông

Dạy học toán hiệu quả cho học sinh trung học phổ thông đòi hỏi sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng các biện pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm tâm lý và năng lực của học sinh. Các phương pháp như học tập dựa trên dự án và sử dụng phần mềm toán học được đề xuất để tăng cường hiệu quả học tập.

2.1. Cách dạy toán cho học sinh

Cách dạy toán cho học sinh cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng học sinh. Nghiên cứu đề xuất việc sử dụng các bài tập phân hóa, giúp học sinh có thể tự học và phát triển năng lực cá nhân. Đồng thời, giáo viên cần tạo ra các tình huống học tập thực tế để học sinh có thể áp dụng kiến thức vào thực tiễn.

2.2. Phương pháp học toán hiệu quả

Phương pháp học toán hiệu quả bao gồm việc rèn luyện kỹ năng tự học và sử dụng các công cụ hỗ trợ như phần mềm toán học. Nghiên cứu chỉ ra rằng việc học sinh tự khám phá kiến thức thông qua các hoạt động thực hành và thảo luận nhóm giúp nâng cao hiệu quả học tập. Đồng thời, việc áp dụng các phương pháp đánh giá liên tục giúp học sinh nhận thức được tiến bộ của bản thân.

III. Cải thiện kết quả học toán

Cải thiện kết quả học toán là mục tiêu chính của nghiên cứu. Các biện pháp được đề xuất bao gồm việc tăng cường kỹ năng tự học, sử dụng các phương pháp giảng dạy tích cực và ứng dụng công nghệ trong dạy học. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá và phản hồi liên tục để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp với nhu cầu của học sinh.

3.1. Kỹ thuật dạy toán

Kỹ thuật dạy toán hiệu quả bao gồm việc sử dụng các phương pháp giảng dạy đa dạng, từ truyền thống đến hiện đại. Nghiên cứu đề xuất việc kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, sử dụng các bài toán thực tế để giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm toán học. Đồng thời, việc sử dụng công nghệ trong giảng dạy cũng được coi là một yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả học tập.

3.2. Phương pháp dạy học tích cực

Phương pháp dạy học tích cực là một trong những cách tiếp cận hiệu quả để cải thiện kết quả học tập của học sinh. Nghiên cứu chỉ ra rằng việc áp dụng các phương pháp như học tập dựa trên vấn đề (PBL) và học tập hợp tác giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện. Đặc biệt, trong môn toán, việc sử dụng các bài toán thực tế và tình huống có vấn đề giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm toán học.

Nội dung chính

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông, việc bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Theo ước tính, trong kỳ thi trung học phổ thông quốc gia, bài tập khảo sát hàm số chiếm tỷ lệ lớn trong đề thi môn Toán, đặc biệt là lớp 12, cho thấy tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tự học trong lĩnh vực này. Nghiên cứu tập trung vào việc bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh THPT thông qua dạy học chương I – Ứng dụng đạo hàm để khảo sát và vẽ đồ thị hàm số (Giải tích 12, chương trình chuẩn) tại các trường THPT thuộc thành phố Hải Phòng trong giai đoạn từ tháng 01 đến tháng 09 năm 2018.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là xây dựng và áp dụng các biện pháp sư phạm nhằm nâng cao phương pháp tự học cho học sinh trong quá trình học tập nội dung khảo sát hàm số, qua đó giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học, tự nghiên cứu và vận dụng kiến thức toán học một cách hiệu quả. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học tập suốt đời trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: phương pháp dạy học tích cực và phương pháp tự học. Phương pháp dạy học tích cực nhấn mạnh việc tổ chức các hoạt động học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, bao gồm học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác, kết hợp đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh. Phương pháp này đặc biệt chú trọng rèn luyện kỹ năng tự học như một mục tiêu và biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học.

Phương pháp tự học được định nghĩa là quá trình người học chủ động, tự giác, tích cực và độc lập chiếm lĩnh tri thức. Các thành phần chính của phương pháp tự học bao gồm mục tiêu tự học, nội dung tự học, phương pháp tự học và kết quả tự học. Trong bối cảnh môn Toán, đặc biệt là chương khảo sát hàm số, các hoạt động tự học bao gồm nhận dạng và thể hiện khái niệm, quy tắc, định lý; thực hành giải bài tập; phân tích, tổng hợp và vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát thực trạng phương pháp tự học của học sinh THPT tại các trường ở Hải Phòng, phân tích chương trình và sách giáo khoa môn Toán lớp 12, đặc biệt là nội dung khảo sát hàm số.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm tổng hợp, phân tích, so sánh và hệ thống hóa các kết quả khảo sát, đồng thời áp dụng phương pháp thực nghiệm với cỡ mẫu khoảng vài lớp học sinh lớp 12 được chọn mẫu ngẫu nhiên. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 01 đến tháng 09 năm 2018, bao gồm các giai đoạn xây dựng biện pháp, thực hiện dạy học thử nghiệm, thu thập và đánh giá kết quả định tính và định lượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ý thức tự học của học sinh: Khoảng 60% học sinh đã có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của tự học, tuy nhiên còn khoảng 40% vẫn thụ động, phụ thuộc nhiều vào giáo viên và bạn bè trong quá trình học tập.

2. Hiệu quả của biện pháp bồi dưỡng phương pháp tự học: Sau khi áp dụng các biện pháp sư phạm trong dạy học khảo sát hàm số, tỷ lệ học sinh có kỹ năng tự học tích cực tăng lên khoảng 35% so với trước thực nghiệm. Cụ thể, điểm trung bình môn Toán của lớp thực nghiệm tăng 1,2 điểm (từ 6,5 lên 7,7), trong khi lớp đối chứng chỉ tăng 0,3 điểm.

3. Phân loại bài tập phù hợp với năng lực học sinh: Việc phân chia hệ thống bài tập theo mức độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao giúp học sinh trung bình và yếu cải thiện điểm số trung bình lên khoảng 15%, trong khi học sinh khá giỏi có cơ hội phát triển tư duy sáng tạo và đạt điểm cao hơn.

4. Vai trò của phần mềm ứng dụng trong tự học: Hướng dẫn học sinh sử dụng phần mềm hỗ trợ giải toán khảo sát hàm số giúp tăng cường khả năng tự học và tự kiểm tra kết quả, với khoảng 70% học sinh đánh giá phần mềm hỗ trợ hiệu quả trong việc củng cố kiến thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc bồi dưỡng phương pháp tự học thông qua dạy học khảo sát hàm số có tác động tích cực đến năng lực tự học và kết quả học tập của học sinh THPT. Nguyên nhân chính là do biện pháp sư phạm được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận vững chắc về phương pháp dạy học tích cực và tự học, đồng thời phù hợp với đặc thù môn Toán và năng lực học sinh từng nhóm.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với quan điểm của các nhà giáo dục về vai trò của tự học trong phát triển năng lực học sinh. Việc phân loại bài tập và sử dụng phần mềm ứng dụng cũng góp phần tạo môi trường học tập thân thiện, kích thích sự chủ động và sáng tạo của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, bảng phân loại bài tập theo mức độ khó và tỷ lệ học sinh sử dụng phần mềm hỗ trợ tự học.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tổ chức các hoạt động hướng dẫn tự học theo quy trình 5 bước: Giáo viên cần xây dựng tình huống học tập, giao nhiệm vụ tự học, hướng dẫn phát biểu và trình bày kiến thức, củng cố vận dụng và hệ thống hóa kiến thức cho học sinh. Thời gian thực hiện liên tục trong mỗi tiết học và xuyên suốt chương trình.

2. Phân loại và đa dạng hóa hệ thống bài tập: Căn cứ vào năng lực học sinh, giáo viên nên thiết kế bài tập từ cơ bản đến nâng cao, phù hợp với từng nhóm học lực nhằm phát huy tối đa khả năng tự học và phát triển tư duy. Thời gian áp dụng trong suốt năm học, đặc biệt chú trọng lớp 12.

3. Ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ tự học: Khuyến khích sử dụng phần mềm giải toán và các công cụ trực tuyến để học sinh tự luyện tập, tự kiểm tra và tự đánh giá kết quả học tập. Chủ thể thực hiện là giáo viên bộ môn và nhà trường, triển khai trong vòng 1 năm học.

4. Tổ chức các buổi tập huấn nâng cao năng lực tự học cho giáo viên: Đào tạo giáo viên về phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh, nhằm nâng cao chất lượng hướng dẫn tự học. Thời gian tập huấn định kỳ hàng năm do phòng giáo dục và nhà trường phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên Toán THPT: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể để bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục: Thông tin về thực trạng và giải pháp bồi dưỡng tự học giúp xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, phát triển phương pháp dạy học tích cực và tự học trong môn Toán.

4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và cách thức hỗ trợ con em trong việc phát triển kỹ năng tự học, từ đó đồng hành cùng nhà trường trong quá trình giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

1. Tự học là gì và tại sao quan trọng đối với học sinh THPT?
   Tự học là quá trình học sinh chủ động, tự giác, tích cực và độc lập tiếp thu kiến thức. Nó giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy, nâng cao hiệu quả học tập và chuẩn bị cho học tập suốt đời. Ví dụ, học sinh lớp 12 tự học khảo sát hàm số sẽ hiểu sâu hơn và vận dụng tốt hơn kiến thức trong kỳ thi.

2. Làm thế nào để giáo viên bồi dưỡng phương pháp tự học hiệu quả?
   Giáo viên cần tổ chức các hoạt động học tập tích cực, phân loại bài tập phù hợp năng lực học sinh, hướng dẫn sử dụng công nghệ hỗ trợ và đánh giá kết quả tự học thường xuyên. Thực nghiệm cho thấy phương pháp này giúp điểm số học sinh tăng trung bình 1,2 điểm.

3. Phân loại bài tập như thế nào để phù hợp với từng nhóm học sinh?
   Bài tập được chia thành các mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao. Học sinh yếu tập trung vào bài tập cơ bản, học sinh khá giỏi được giao bài tập nâng cao để phát triển tư duy sáng tạo.

4. Vai trò của phần mềm ứng dụng trong tự học khảo sát hàm số là gì?
   Phần mềm giúp học sinh luyện tập, tự kiểm tra và củng cố kiến thức một cách sinh động, tăng tính tương tác và hứng thú học tập. Khoảng 70% học sinh đánh giá phần mềm hỗ trợ hiệu quả trong việc tự học.

5. Làm sao để duy trì thói quen tự học lâu dài cho học sinh?
   Cần có kế hoạch bồi dưỡng phương pháp tự học liên tục, phù hợp với từng đối tượng học sinh, kết hợp giữa học trên lớp và tự học tại nhà, đồng thời giáo viên và phụ huynh cần phối hợp tạo môi trường học tập tích cực, khích lệ và hỗ trợ học sinh.

Kết luận

• Tự học là yếu tố quyết định chất lượng học tập và phát triển năng lực học sinh THPT, đặc biệt trong môn Toán chương khảo sát hàm số.
• Biện pháp bồi dưỡng phương pháp tự học qua quy trình 5 bước và phân loại bài tập phù hợp đã nâng cao hiệu quả học tập, điểm số trung bình tăng 1,2 điểm sau thực nghiệm.
• Việc ứng dụng phần mềm hỗ trợ tự học góp phần tăng cường khả năng tự học và tự đánh giá của học sinh.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi cho giáo viên và nhà trường nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm, đào tạo giáo viên và triển khai ứng dụng công nghệ trong dạy học tự học.

Kêu gọi hành động: Các trường THPT và giáo viên bộ môn Toán nên áp dụng các biện pháp bồi dưỡng phương pháp tự học được đề xuất để nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời phối hợp với phụ huynh tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.