Phép Lặp Từ Vựng và Lặp Ngữ Pháp trong Thơ Hữu Thỉnh

Phép lặp là một phương thức liên kết, thể hiện ở việc lặp lại trong kết ngôn những yếu tố đã có ở chủ ngôn. Theo Trần Ngọc Thêm, “phép lặp là một phương thức liên kết thể hiện ở việc lặp lại trong kết ngôn những yếu tố đã có ở chủ ngôn”. Hiện tượng lặp được gọi tên, phân loại và khu biệt ở từng tác giả. Diệp Quang Ban và Đỗ Hữu Châu gọi lặp từ ngữ là điệp ngữ, định nghĩa nó là “cách lặp từ ngữ trong câu hoặc trong cụm từ nhằm tạo ra sức biểu cảm hoặc làm tăng sức diễn đạt ý nghĩa của lời nói”. Các hình thức lặp bao gồm lặp nối tiếp, lặp cách quãng, lặp đầu cuối và lặp vòng tròn.

Phép lặp đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nhịp điệu, tăng cường tính biểu cảm và nhấn mạnh ý nghĩa trong thơ ca Việt Nam. Nó không chỉ là một thủ pháp tu từ mà còn là một phương tiện liên kết văn bản hiệu quả. Sự trùng điệp về âm thanh, từ ngữ, cấu trúc giúp người đọc dễ dàng ghi nhớ và cảm nhận sâu sắc hơn về thông điệp mà tác giả muốn truyền tải. Việc sử dụng điệp ngữ, điệp cấu trúc và điệp thanh tạo nên âm hưởng đặc trưng, làm tăng giá trị nghệ thuật cho tác phẩm. Điều này được thể hiện rõ nét trong các tác phẩm của Hữu Thỉnh.

Khái niệm phép lặp được hiểu theo nhiều cách khác nhau, từ lặp từ ngữ đơn thuần đến lặp cấu trúc ngữ pháp phức tạp. Điều này đòi hỏi người phân tích phải có một định nghĩa rõ ràng và thống nhất để đảm bảo tính chính xác và khách quan trong quá trình nghiên cứu. Ngoài ra, cần phân biệt phép lặp với các hiện tượng ngôn ngữ tương tự khác, như điệp ngữ, điệp cấu trúc, và song hành cú pháp, để tránh nhầm lẫn và sai sót trong phân tích.

Mặc dù Hữu Thỉnh là một nhà thơ nổi tiếng với nhiều tác phẩm có giá trị, nhưng chưa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu về việc ông sử dụng phép lặp như một phương thức liên kết văn bản. Các nghiên cứu hiện có thường tập trung vào nội dung, hình thức, đề tài, chủ đề và ngôn ngữ nói chung, chứ chưa đi sâu vào phân tích cụ thể cách thức và hiệu quả của phép lặp trong việc tạo nên phong cách thơ Hữu Thỉnh.

Bước đầu tiên trong quá trình phân tích là khảo sát và thống kê một cách chi tiết các trường hợp lặp từ vựng trong các bài thơ của Hữu Thỉnh. Cần xác định rõ từ ngữ nào được lặp lại, số lần lặp lại, vị trí của các từ ngữ lặp lại trong câu và trong bài thơ. Việc thống kê này giúp có một cái nhìn tổng quan về tần suất và mức độ sử dụng phép lặp từ vựng trong thơ Hữu Thỉnh.

Sau khi đã thống kê, cần phân loại các trường hợp lặp từ vựng theo các tiêu chí khác nhau. Theo cấu trúc, có thể phân loại thành lặp nối tiếp, lặp cách quãng, lặp vòng tròn và lặp đầu cuối. Theo loại, có thể phân loại thành lặp từ, lặp cụm từ, lặp hoàn toàn và lặp bộ phận. Việc phân loại này giúp hiểu rõ hơn về cách thức mà Hữu Thỉnh sử dụng phép lặp để tạo nên hiệu quả nghệ thuật.

Bước quan trọng là xác định rõ các cấu trúc ngữ pháp được lặp lại trong thơ Hữu Thỉnh. Các cấu trúc này có thể là câu đơn, câu phức, cụm danh từ, cụm động từ, hoặc các thành phần câu khác. Cần chú ý đến tần suất lặp lại của từng cấu trúc và vị trí của chúng trong bài thơ để có cái nhìn tổng quan về vai trò của phép lặp ngữ pháp.

Sau khi xác định được các cấu trúc ngữ pháp được lặp lại, cần phân loại chúng theo các kiểu lặp khác nhau: lặp đủ (toàn bộ cấu trúc được lặp lại), lặp thiếu (chỉ một phần cấu trúc được lặp lại), lặp thừa (có thêm thành phần so với cấu trúc gốc), và lặp khác (cấu trúc có sự biến đổi). Việc phân loại này giúp hiểu rõ hơn về cách thức Hữu Thỉnh sử dụng phép lặp ngữ pháp để tạo nên hiệu quả nghệ thuật.

Lặp từ vựng có khả năng tạo ra nhịp điệu và âm hưởng đặc trưng cho bài thơ. Việc lặp lại từ ngữ một cách có chủ ý giúp tạo ra sự cân đối, hài hòa về âm thanh, đồng thời tạo ra một giai điệu riêng, dễ đi vào lòng người. Nhịp điệu này có thể là nhịp điệu đều đặn, chậm rãi, hoặc nhịp điệu nhanh, dồn dập, tùy thuộc vào mục đích nghệ thuật của tác giả. Hữu Thỉnh đã sử dụng lặp từ vựng một cách tài tình để tạo nên những âm hưởng độc đáo trong thơ của mình.

Lặp từ vựng có tác dụng tăng cường giá trị biểu cảm và nhấn mạnh ý nghĩa của bài thơ. Việc lặp lại từ ngữ giúp tác giả thể hiện một cách sâu sắc hơn những cảm xúc, suy tư, trăn trở của mình, đồng thời giúp người đọc dễ dàng nắm bắt được thông điệp mà tác giả muốn truyền tải. Hữu Thỉnh thường sử dụng lặp từ vựng để nhấn mạnh những hình ảnh, cảm xúc quan trọng trong bài thơ, tạo ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc.

Trong bài thơ 'Sang Thu', có thể thấy rõ các trường hợp lặp từ vựng, như việc lặp lại các từ "se", "chậm", "còn". Những từ này được sử dụng một cách có chủ ý để tạo nên một nhịp điệu nhẹ nhàng, chậm rãi, phù hợp với không khí chuyển mùa từ hạ sang thu. Việc lặp lại này không chỉ tạo ra tính nhạc cho bài thơ mà còn giúp nhấn mạnh những cảm nhận tinh tế của nhà thơ về sự biến đổi của thiên nhiên.

Phép lặp đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên giá trị biểu cảm cho bài thơ 'Sang Thu'. Việc lặp lại các từ ngữ và cấu trúc giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn về sự chuyển giao giữa hai mùa, về những cảm xúc nhẹ nhàng, bâng khuâng của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên. Phép lặp cũng giúp tạo ra một không gian thơ mộng, trữ tình, khơi gợi những cảm xúc sâu lắng trong lòng người đọc.