I. Tổng Quan Thị Trường Xếp Hạng Tín Nhiệm Luận Án Tiến Sĩ
Các tổ chức xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp (CRA) đóng vai trò quan trọng trên thị trường tài chính toàn cầu, đánh giá rủi ro và khả năng tài chính của người vay nợ. Thông tin đánh giá khách quan giúp nhà đầu tư tối ưu hóa danh mục đầu tư. Sự phát triển của thị trường tài chính toàn cầu làm tăng nhu cầu đối với hoạt động xếp hạng. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng các công ty phát hành quan tâm đến kết quả xếp hạng. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng tài chính 2007-2008 cho thấy xếp hạng cao không chắc chắn có thể gây hỗn loạn kinh tế. Nhà đầu tư phụ thuộc vào CRA, và khi khủng hoảng xảy ra, họ mất niềm tin vào thị trường và uy tín của CRA. Cần phải có nhiều nghiên cứu hơn về thị trường xếp hạng tín nhiệm, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi như Việt Nam.
1.1. Vai trò của Xếp hạng Tín nhiệm trong Thị trường Tài chính
Xếp hạng tín nhiệm cung cấp thông tin quan trọng cho các nhà đầu tư về mức độ rủi ro liên quan đến việc đầu tư vào các công cụ tài chính khác nhau. Thông tin này giúp các nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt và quản lý rủi ro hiệu quả hơn. Theo Cantor (2004), thị trường XHTN giúp nhà đầu tư tối ưu hóa danh mục đầu tư phù hợp với từng thời điểm.
1.2. Ảnh hưởng của Khủng hoảng Tài chính đến Xếp hạng Tín nhiệm
Cuộc khủng hoảng tài chính 2007-2008 đã làm suy yếu niềm tin của nhà đầu tư vào các tổ chức xếp hạng tín nhiệm do xếp hạng cao không chính xác đối với các sản phẩm tài chính phức tạp. Nghiên cứu của Becker & Milbourn (2008) và Dimitrov, Palia, & Tang (2015) đã chỉ ra sự nghi ngại của các nhà đầu tư về việc phát triển thị trường XHTN.
II. Thực Trạng Thị Trường Xếp Hạng Tín Nhiệm Doanh Nghiệp Việt Nam
Thị trường xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp (XHTNDN) ở Việt Nam còn sơ khai, chưa cụ thể và còn nhiều hạn chế về thông tin. Đến trước năm 2000, Việt Nam chưa có thị trường trái phiếu thứ cấp (Vương Quân Hoàng và Trần Trí Dũng, 2009). Sau khi Trung tâm Giao dịch chứng khoán TP.HCM ra đời, thị trường trái phiếu Việt Nam mới bắt đầu phát triển. Tuy nhiên, cơ cấu thị trường vẫn chủ yếu là trái phiếu chính phủ (VCBS, 2016). Để tái cấu trúc hệ thống ngân hàng và thúc đẩy kinh tế, cần hình thành các kênh trung gian tài chính, trong đó thị trường trái phiếu và các công cụ nợ của doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng (CIEM, 2012). Mặc dù vậy, thị trường phát hành chưa gắn với hệ thống XHTN (HNX, 2016), dẫn đến nhu cầu bức thiết đối với việc đáp ứng nhu cầu XHTNDN tại Việt Nam.
2.1. Lịch sử Phát triển của Thị trường Trái phiếu Việt Nam
Trước năm 2000, thị trường trái phiếu thứ cấp tại Việt Nam chưa phát triển. Sự ra đời của Trung tâm Giao dịch chứng khoán TP.HCM đánh dấu bước khởi đầu cho sự phát triển của thị trường trái phiếu, tuy nhiên, vẫn chủ yếu là trái phiếu chính phủ.
2.2. Vai trò của Thị trường Trái phiếu trong Tái cấu trúc Hệ thống Ngân hàng
Thị trường trái phiếu đóng vai trò quan trọng trong việc giảm bớt gánh nặng cho hệ thống ngân hàng và thúc đẩy sự phát triển kinh tế thông qua việc cung cấp các kênh huy động vốn đa dạng cho doanh nghiệp.
2.3. Mối liên hệ giữa Thị trường Phát hành và Hệ thống Xếp hạng Tín nhiệm
Hiện tại, thị trường phát hành trái phiếu tại Việt Nam chưa gắn liền với hệ thống XHTN, dẫn đến sự cần thiết phải phát triển thị trường XHTN để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.
III. Nghị Định 163 và Thúc Đẩy Thị Trường Trái Phiếu Doanh Nghiệp
Nghị định 163/2018/NĐ-CP tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Chính sách từ Ngân hàng Nhà nước như giảm tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn, điều chỉnh hệ số rủi ro với cho vay bất động sản… đã tạo ra sự dịch chuyển của các doanh nghiệp từ kênh huy động tín dụng ngân hàng sang kênh phát hành trái phiếu. Thông tin phát hành trái phiếu minh bạch hơn và sự tham gia tích cực của các trung gian phân phối là các ngân hàng, công ty chứng khoán đã gia tăng mức độ tin tưởng của nhà đầu tư và doanh nghiệp phát hành. Tuy nhiên, nhiều trường hợp doanh nghiệp có kết quả tài chính không quá nổi bật nhưng lại có thể huy động thành công số lượng lớn trái phiếu trong đợt phát hành lên đến hàng chục, hàng trăm tỷ trên thị trường Việt Nam.
3.1. Tác động của Nghị định 163 đến Thị trường Trái phiếu Doanh nghiệp
Nghị định 163/2018/NĐ-CP đã tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát hành trái phiếu, góp phần thúc đẩy sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam.
3.2. Sự dịch chuyển từ Kênh Tín dụng Ngân hàng sang Phát hành Trái phiếu
Chính sách của Ngân hàng Nhà nước đã khuyến khích doanh nghiệp chuyển từ việc vay vốn ngân hàng sang phát hành trái phiếu để huy động vốn, tạo động lực cho sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp.
3.3. Vấn đề về Minh bạch thông tin và Rủi ro trong Phát hành Trái phiếu
Mặc dù thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển, vẫn còn nhiều lo ngại về tính minh bạch thông tin và rủi ro liên quan đến việc phát hành trái phiếu của một số doanh nghiệp.
IV. Các Lý Thuyết Nền Tảng cho Phát Triển Thị Trường XHTNDN
Luận án sử dụng nhiều lý thuyết để phân tích và đánh giá hành vi của nhà đầu tư và doanh nghiệp đối với dịch vụ XHTNDN. Lý thuyết bất cân xứng thông tin và phát tín hiệu giải thích cách xếp hạng tín nhiệm giúp giảm thiểu thông tin không cân bằng giữa doanh nghiệp và nhà đầu tư. Lý thuyết đại diện và chi phí giao dịch giúp hiểu rõ vai trò của tổ chức xếp hạng tín nhiệm như một trung gian thông tin. Lý thuyết về danh tiếng của tổ chức cũng quan trọng để đánh giá mức độ tin cậy của CRA. Cuối cùng, lý thuyết hành vi dự định giúp dự đoán khả năng nhà đầu tư và doanh nghiệp sử dụng dịch vụ XHTNDN.
4.1. Bất Cân Xứng Thông Tin và Vai Trò của Xếp hạng Tín nhiệm
Xếp hạng tín nhiệm đóng vai trò như một tín hiệu đáng tin cậy, giúp giảm thiểu sự bất cân xứng thông tin giữa doanh nghiệp phát hành và nhà đầu tư.
4.2. Lý Thuyết Đại Diện và Trung Gian Thông Tin
Tổ chức xếp hạng tín nhiệm (CRA) hoạt động như một trung gian thông tin, giúp giảm chi phí giao dịch và giải quyết các vấn đề liên quan đến lý thuyết đại diện.
4.3. Danh tiếng và Mức độ Tin cậy của Tổ chức Xếp hạng
Danh tiếng của tổ chức xếp hạng tín nhiệm là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự tin tưởng của nhà đầu tư và doanh nghiệp đối với kết quả xếp hạng.
V. Kết Quả Nghiên Cứu về Hành Vi và Danh Tiếng XHTNDN
Nghiên cứu cho thấy thị trường xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ đang trong giai đoạn khởi đầu, còn nhiều khó khăn. So với các quốc gia Châu Á, Việt Nam đã “xuất phát sau” và còn nhiều vấn đề cần giải quyết. Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng dịch vụ xếp hạng tín nhiệm của các cá nhân là khá rõ rệt và có xu hướng tăng lên theo thời gian. Đồng thời với đó, đánh giá của các doanh nghiệp về danh tiếng của tổ chức xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam dù chưa thực sự cao nhưng các ý kiến về triển vọng tương lai lại được đánh giá tốt và mức độ sẵn lòng trả phí dịch vụ cũng đưa ra một kết quả đáng ghi nhận về thực trạng thị trường.
5.1. Đánh Giá Thực Trạng và Triển Vọng Thị trường XHTNDN Việt Nam
Thị trường xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp tại Việt Nam đang trong giai đoạn đầu phát triển và đối mặt với nhiều thách thức so với các quốc gia trong khu vực.
5.2. Nhu cầu Sử dụng Dịch vụ Xếp hạng Tín nhiệm của Cá nhân
Nhu cầu sử dụng dịch vụ xếp hạng tín nhiệm từ phía các nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam đang có xu hướng tăng lên theo thời gian.
5.3. Đánh giá của Doanh nghiệp về Danh tiếng CRA và Khả năng Chi trả
Mặc dù đánh giá về danh tiếng của CRA chưa cao, nhưng các doanh nghiệp có triển vọng tốt về thị trường và sẵn sàng trả phí cho dịch vụ, điều này cho thấy tiềm năng phát triển của thị trường trong tương lai.
VI. Khuyến Nghị Phát Triển Thị Trường XHTNDN Tại Việt Nam
Luận án đưa ra các khuyến nghị để phát triển thị trường xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp tại Việt Nam bao gồm các hoàn thiện quy định pháp luật, thúc đẩy sự tham gia của các bên liên quan, gia tăng chất lượng thông tin và giáo dục đào tạo. Tiếp đó là các khuyến nghị đối với các tổ chức xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp tại Việt Nam như về phương pháp, phát triển sản phẩm dịch vụ, cải tiến công nghệ, chuẩn mực đạo đức, nhân lực chất lượng cao, gia tăng liên kết hợp tác… Luận án cũng đưa ra một số khuyến nghị đối với bản thân các doanh nghiệp, nhà đầu tư trên thị trường để có thể phát triển thị trường từ nhiều phía của các bên tham gia, nhằm giúp cho thị trường xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp có thể phát triển, ổn định trong tương lai.
6.1. Hoàn thiện Quy định Pháp luật và Chính sách Hỗ trợ
Cần hoàn thiện quy định pháp luật để tạo hành lang pháp lý rõ ràng và thúc đẩy sự phát triển của thị trường xếp hạng tín nhiệm.
6.2. Nâng cao Chất lượng Thông tin và Giáo dục Đào tạo
Gia tăng chất lượng thông tin và giáo dục đào tạo về xếp hạng tín nhiệm là rất quan trọng để nâng cao nhận thức và sử dụng hiệu quả dịch vụ này.
6.3. Phát triển Năng lực và Chuẩn mực cho Tổ chức Xếp hạng Tín nhiệm
Tổ chức xếp hạng tín nhiệm cần nâng cao năng lực, cải tiến công nghệ và tuân thủ chuẩn mực đạo đức để tạo dựng uy tín và niềm tin trên thị trường.
