Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và sự bùng nổ của thương mại điện tử (TMĐT) toàn cầu, ngành logistics tại Việt Nam đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ, đặc biệt từ năm 2015 đến 2021. Theo báo cáo Digital Vietnam 2021, tỷ lệ người dùng internet tại Việt Nam chiếm khoảng 70% tổng dân số, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của TMĐT. Tuy nhiên, chi phí logistics tại Việt Nam vẫn chiếm khoảng 16,8% giá trị hàng hóa, cao hơn mức trung bình toàn cầu là 10,6%, gây áp lực lớn cho doanh nghiệp (DN) và người tiêu dùng (NTD).

Luận văn tập trung nghiên cứu sự phát triển của ngành logistics trong TMĐT tại Việt Nam giai đoạn 2015-2021, nhằm phân tích các cơ hội và thách thức, đồng thời đề xuất giải pháp phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hoạt động kho vận trong ngành logistics tại Việt Nam, với mục tiêu cung cấp cái nhìn toàn diện về quy mô, chất lượng dịch vụ, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực và khung pháp lý liên quan. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ DN logistics nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm chi phí và cải thiện trải nghiệm khách hàng, góp phần thúc đẩy sự phát triển của TMĐT Việt Nam trong thời kỳ bình thường mới sau đại dịch Covid-19.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về thương mại điện tử và lý thuyết về logistics. TMĐT được định nghĩa là hoạt động trao đổi hàng hóa, dịch vụ qua mạng Internet, với các mô hình phổ biến như B2B, B2C, B2G, C2C, trong đó B2C chiếm tỷ trọng lớn nhất tại Việt Nam. Logistics được hiểu là quá trình quản lý dòng chảy hàng hóa từ nơi sản xuất đến người tiêu dùng cuối cùng, bao gồm các hoạt động như vận chuyển, lưu kho, đóng gói, và quản lý thông tin.

Ngoài ra, mô hình phân loại logistics theo cấp độ dịch vụ (1PL đến 5PL) được áp dụng để phân tích các mô hình vận hành trong TMĐT. Các khái niệm chính bao gồm: logistics trong TMĐT (E-logistics), chi phí logistics, chất lượng dịch vụ logistics, và chỉ số năng lực quốc gia về logistics (LPI). LPI được đánh giá dựa trên các tiêu chí như hạ tầng, năng lực dịch vụ, thời gian giao hàng, khả năng theo dõi và thủ tục thông quan.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ các báo cáo ngành, tài liệu pháp luật, khảo sát thực trạng hoạt động logistics của các DN TMĐT lớn như Giao hàng tiết kiệm, Tiki, và các báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA). Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các DN logistics quy mô vừa và nhỏ, cùng các chuyên gia trong ngành.

Phương pháp phân tích bao gồm hệ thống hóa lý thuyết, phân tích số liệu thống kê, so sánh các mô hình logistics, và đánh giá chất lượng dịch vụ dựa trên các tiêu chí như chi phí, thời gian giao hàng, và mức độ hài lòng của khách hàng. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2021, nhằm phản ánh sự phát triển và biến động của ngành trong bối cảnh đại dịch Covid-19 và sự chuyển đổi số mạnh mẽ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô ngành logistics trong TMĐT tại Việt Nam chủ yếu là các DN vừa và nhỏ, với một số DN lớn như Giao hàng tiết kiệm (GHTK), ViettelPost, VNPost cung cấp dịch vụ 3PL. Các DN này đang mở rộng phạm vi hoạt động toàn quốc nhằm phục vụ khách hàng ở mọi miền tổ quốc.

  2. Cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực được đầu tư nâng cấp đáng kể. Các DN logistics đã xây dựng hệ thống kho bãi hiện đại, áp dụng công nghệ tự động hóa trong phân loại và lưu kho. Nguồn nhân lực trẻ được đào tạo chuyên môn và kỹ năng sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ.

  3. Chi phí logistics vẫn là thách thức lớn, chiếm khoảng 16,8% giá trị hàng hóa, cao hơn mức trung bình toàn cầu 10,6%. Chi phí này bao gồm vận chuyển, kho bãi, nhân lực vận hành và các chi phí phát sinh khác, ảnh hưởng trực tiếp đến giá thành sản phẩm và trải nghiệm khách hàng.

  4. Chất lượng dịch vụ logistics được cải thiện rõ rệt, với tốc độ giao hàng nhanh và dịch vụ chăm sóc khách hàng tận tình. Khách hàng đánh giá cao trải nghiệm trên các nền tảng TMĐT như Tiki và GHTK, thể hiện qua các chỉ số hài lòng tăng trung bình 15% trong giai đoạn nghiên cứu.

  5. Khung pháp lý về logistics trong TMĐT còn nhiều khoảng trống, gây khó khăn cho DN và cơ quan quản lý khi xử lý các sự cố phát sinh. Mặc dù đã có một số văn bản pháp luật liên quan, nhưng chưa đủ bao quát và đồng bộ để hỗ trợ phát triển ngành.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của chi phí logistics cao là do cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, đặc biệt ở các vùng sâu, vùng xa, và thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. So với các nghiên cứu quốc tế, Việt Nam còn hạn chế trong việc áp dụng công nghệ thông tin và tự động hóa trong quản lý chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, sự đầu tư vào kho bãi hiện đại và phát triển nguồn nhân lực trẻ là tín hiệu tích cực, phù hợp với xu hướng toàn cầu.

Việc các DN logistics trong TMĐT chủ yếu là quy mô vừa và nhỏ tạo ra áp lực cạnh tranh với các nhà đầu tư nước ngoài có nguồn lực mạnh hơn như Shopee Express, TikiNow. Điều này đòi hỏi DN Việt Nam phải nâng cao năng lực quản lý, áp dụng công nghệ và tối ưu hóa chi phí để duy trì vị thế trên thị trường.

Khung pháp lý chưa hoàn thiện làm giảm tính minh bạch và hiệu quả quản lý, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành. So sánh với các quốc gia phát triển, việc xây dựng chính sách đồng bộ, hỗ trợ DN và tạo môi trường cạnh tranh là yếu tố then chốt để nâng cao chỉ số LPI và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu TMĐT, bảng so sánh chi phí logistics Việt Nam và thế giới, cùng biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng khách hàng theo thời gian, giúp minh họa rõ nét các phát hiện trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng logistics: Nhà nước cần ưu tiên đầu tư xây dựng và nâng cấp hệ thống kho bãi, cảng biển, đường bộ và công nghệ thông tin nhằm giảm chi phí vận chuyển và tăng hiệu quả lưu thông hàng hóa. Mục tiêu giảm chi phí logistics xuống dưới 14% giá trị hàng hóa trong vòng 3 năm tới.

  2. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: Các DN và cơ sở đào tạo cần phối hợp xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về logistics và quản lý chuỗi cung ứng, tập trung vào kỹ năng công nghệ và sáng tạo. Đào tạo ít nhất 500 nhân lực chất lượng cao mỗi năm để đáp ứng nhu cầu phát triển ngành.

  3. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ: Chính phủ cần rà soát, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến logistics trong TMĐT, tạo môi trường pháp lý minh bạch, thuận lợi cho DN hoạt động và đầu tư. Thời gian hoàn thiện dự kiến trong 2 năm, với sự tham gia của các bên liên quan.

  4. Khuyến khích áp dụng công nghệ và mô hình logistics hiện đại: DN cần đẩy mạnh ứng dụng tự động hóa, trí tuệ nhân tạo và các giải pháp 5PL để tối ưu hóa quy trình vận hành, giảm chi phí và nâng cao chất lượng dịch vụ. Mục tiêu tăng tỷ lệ DN áp dụng công nghệ mới lên 60% trong 5 năm tới.

  5. Tăng cường hợp tác quốc tế và phát triển chuỗi cung ứng xuyên biên giới: Việt Nam cần thúc đẩy hợp tác với các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á để khai thông chuỗi logistics, giảm thiểu rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh và biến động kinh tế toàn cầu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp logistics và TMĐT: Giúp DN hiểu rõ thực trạng ngành, từ đó lựa chọn mô hình vận hành phù hợp, tối ưu chi phí và nâng cao chất lượng dịch vụ nhằm tăng sức cạnh tranh trên thị trường.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích để xây dựng chính sách phát triển ngành logistics, hoàn thiện khung pháp lý và hỗ trợ DN trong việc phát triển bền vững.

  3. Các tổ chức đào tạo và nghiên cứu: Là tài liệu tham khảo để phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu chuyên sâu về logistics và TMĐT, đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao cho ngành.

  4. Nhà đầu tư và đối tác quốc tế: Giúp đánh giá tiềm năng thị trường logistics trong TMĐT tại Việt Nam, từ đó đưa ra quyết định đầu tư, hợp tác chiến lược phù hợp với xu hướng phát triển ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Logistics trong thương mại điện tử là gì?
    Logistics trong TMĐT là toàn bộ các hoạt động quản lý dòng chảy hàng hóa từ nơi cung ứng đến tay người tiêu dùng thông qua các giao dịch điện tử, bao gồm vận chuyển, lưu kho, đóng gói và theo dõi đơn hàng. Ví dụ, các DN như GHTK và Tiki áp dụng công nghệ tự động hóa trong kho để nâng cao hiệu quả.

  2. Tại sao chi phí logistics tại Việt Nam cao hơn mức trung bình thế giới?
    Nguyên nhân chính là do cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, chi phí vận chuyển và kho bãi cao, cùng với thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Chi phí logistics chiếm khoảng 16,8% giá trị hàng hóa, trong khi mức trung bình toàn cầu là 10,6%.

  3. Các mô hình logistics phổ biến trong TMĐT là gì?
    Bao gồm logistics nội bộ (In-house) và logistics thuê ngoài (Outsourced) với các cấp độ 1PL đến 5PL. Mô hình 3PL và 5PL được nhiều DN vừa và nhỏ lựa chọn để tối ưu chi phí và nâng cao chất lượng dịch vụ.

  4. Vai trò của công nghệ trong phát triển logistics TMĐT?
    Công nghệ giúp tự động hóa quy trình kho bãi, tối ưu hóa tuyến đường giao hàng, theo dõi đơn hàng và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Ví dụ, hệ thống chia chọn tự động Cross belt tại kho GHTK giúp tăng tốc độ xử lý đơn hàng.

  5. Những thách thức lớn nhất của ngành logistics trong TMĐT tại Việt Nam?
    Bao gồm chi phí cao, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, thiếu hụt nhân lực chất lượng, và khung pháp lý chưa hoàn thiện. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả giao hàng và sự hài lòng của khách hàng.

Kết luận

  • Ngành logistics trong TMĐT tại Việt Nam đã có bước phát triển vững chắc về quy mô và chất lượng dịch vụ trong giai đoạn 2015-2021.
  • Chi phí logistics vẫn là thách thức lớn, ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm và trải nghiệm khách hàng.
  • Cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực được đầu tư nâng cấp, góp phần cải thiện hiệu quả hoạt động.
  • Khung pháp lý còn nhiều khoảng trống cần hoàn thiện để hỗ trợ phát triển ngành bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp tập trung vào đầu tư hạ tầng, phát triển nhân lực, hoàn thiện pháp luật và ứng dụng công nghệ nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành trong thời gian tới.

Luận văn mong muốn trở thành tài liệu tham khảo hữu ích cho DN, cơ quan quản lý và các nhà nghiên cứu trong việc phát triển ngành logistics trong TMĐT tại Việt Nam. Để tiếp tục phát triển, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3-5 năm tới, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế và đổi mới sáng tạo trong quản lý chuỗi cung ứng. Hành động ngay hôm nay để không bỏ lỡ cơ hội phát triển bền vững trong kỷ nguyên số!