Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh trung học phổ thông ngày càng được quan tâm. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh có khả năng vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và sự phát triển toàn diện của học sinh. Luận văn tập trung nghiên cứu việc dạy học trải nghiệm chương trình Oxi – Lưu Huỳnh lớp 10 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh trung học phổ thông tại hai trường THPT Đống Đa và THPT Xuân Mai, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội trong năm học 2019-2020.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể là xây dựng và áp dụng hoạt động trải nghiệm trong dạy học hóa học để phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn, đồng thời đánh giá hiệu quả của phương pháp này thông qua kết quả học tập và phản hồi của học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nội dung chương trình Oxi – Lưu Huỳnh lớp 10, với đối tượng là học sinh lớp 10 tại hai trường THPT nêu trên.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học hóa học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, phát triển năng lực thực hành và tư duy khoa học cho học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng dạy học trải nghiệm trong các môn khoa học tự nhiên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết dạy học trải nghiệm và lý thuyết phát triển năng lực vận dụng kiến thức. Lý thuyết dạy học trải nghiệm nhấn mạnh vai trò của hoạt động thực hành, khám phá và phản hồi trong quá trình học tập, giúp học sinh hình thành kiến thức thông qua trải nghiệm thực tế. Lý thuyết phát triển năng lực vận dụng kiến thức tập trung vào khả năng sử dụng kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn, bao gồm các khái niệm chính như năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề, và thái độ học tập tích cực.

Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên việc thiết kế hoạt động trải nghiệm phù hợp với nội dung chương trình Oxi – Lưu Huỳnh, nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học của học sinh. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: năng lực vận dụng kiến thức hóa học, hoạt động trải nghiệm, phương pháp dạy học tích cực, và đánh giá năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ hai trường THPT Đống Đa và THPT Xuân Mai, với cỡ mẫu khoảng 97 học sinh lớp 10 tham gia học chương trình Oxi – Lưu Huỳnh. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện dựa trên sự đồng ý của nhà trường và giáo viên chủ nhiệm.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích thống kê mô tả về điểm kiểm tra 15 phút và 45 phút của học sinh, phân tích tần suất và tần suất lũy tích các mức độ điểm, đồng thời sử dụng phiếu khảo sát và bảng đánh giá để thu thập ý kiến phản hồi của học sinh về hoạt động trải nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn thiết kế, triển khai và đánh giá hoạt động dạy học trải nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân bố điểm kiểm tra cải thiện rõ rệt: Tỷ lệ học sinh đạt điểm trên trung bình trong các bài kiểm tra 15 phút tăng từ khoảng 45% lên 68% sau khi áp dụng hoạt động trải nghiệm. Tương tự, điểm kiểm tra 45 phút có sự tăng trưởng từ 50% lên 72% học sinh đạt điểm khá trở lên.

  2. Phản hồi tích cực từ học sinh: Khoảng 85% học sinh cho biết hoạt động trải nghiệm giúp họ hiểu sâu hơn về kiến thức hóa học và dễ dàng vận dụng vào thực tiễn. Hơn 80% học sinh cảm thấy hứng thú và tích cực tham gia các hoạt động học tập.

  3. Phát triển năng lực vận dụng kiến thức: Qua khảo sát và đánh giá, năng lực vận dụng kiến thức hóa học của học sinh được cải thiện đáng kể, với mức tăng trung bình khoảng 20% so với trước khi áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm.

  4. Sự khác biệt giữa hai trường: Kết quả học tập và phản hồi của học sinh tại trường THPT Xuân Mai có phần tích cực hơn so với trường THPT Đống Đa, với tỷ lệ học sinh đạt điểm khá trở lên cao hơn khoảng 5-7%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự cải thiện này được giải thích bởi việc dạy học trải nghiệm tạo điều kiện cho học sinh chủ động khám phá, thực hành và liên hệ kiến thức với thực tế, từ đó nâng cao sự hiểu biết và kỹ năng vận dụng. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu gần đây về hiệu quả của phương pháp dạy học trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh.

Biểu đồ phân bố điểm kiểm tra trước và sau khi áp dụng hoạt động trải nghiệm có thể minh họa rõ sự dịch chuyển về phía điểm cao hơn, đồng thời bảng tổng hợp phản hồi học sinh cho thấy mức độ hài lòng và sự phát triển năng lực rõ ràng. Sự khác biệt giữa hai trường có thể do điều kiện cơ sở vật chất, sự chuẩn bị của giáo viên và mức độ tham gia của học sinh khác nhau.

Kết quả nghiên cứu khẳng định ý nghĩa của việc đổi mới phương pháp dạy học hóa học theo hướng trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên về dạy học trải nghiệm: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực thiết kế và triển khai hoạt động trải nghiệm, đảm bảo giáo viên có đủ kỹ năng và kiến thức để áp dụng hiệu quả. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn dạy học trải nghiệm: Soạn thảo và phát hành tài liệu chi tiết về hoạt động trải nghiệm trong chương trình hóa học lớp 10, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và học sinh tiếp cận kiến thức một cách sinh động. Dự kiến hoàn thành trong 6 tháng.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Trang bị đầy đủ dụng cụ thí nghiệm, mô hình và thiết bị hỗ trợ để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động trải nghiệm, nâng cao chất lượng dạy và học. Chủ thể thực hiện là nhà trường và các cấp quản lý giáo dục, ưu tiên trong kế hoạch ngân sách hàng năm.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến hóa học: Khuyến khích học sinh tham gia các câu lạc bộ khoa học, cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức ngoài giờ học chính khóa. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên hóa học trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và mô hình dạy học trải nghiệm cụ thể, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

  3. Sinh viên sư phạm hóa học: Là tài liệu tham khảo quý giá trong quá trình học tập và thực tập sư phạm, giúp sinh viên hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học trải nghiệm và cách phát triển năng lực vận dụng kiến thức.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về hiệu quả của dạy học trải nghiệm trong môn hóa học, mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học tự nhiên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm là gì và có vai trò thế nào trong giáo dục hóa học?
    Dạy học trải nghiệm là phương pháp giúp học sinh học qua thực hành, khám phá và phản hồi trực tiếp, từ đó phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức. Trong hóa học, phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu kiến thức và áp dụng vào thực tế, tăng hứng thú học tập.

  2. Hoạt động trải nghiệm trong chương trình Oxi – Lưu Huỳnh được thiết kế như thế nào?
    Hoạt động bao gồm các thí nghiệm, quan sát, thảo luận nhóm và giải quyết vấn đề liên quan đến tính chất và ứng dụng của Oxi và Lưu Huỳnh, giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của dạy học trải nghiệm?
    Hiệu quả được đánh giá qua kết quả kiểm tra kiến thức, khảo sát ý kiến học sinh, quan sát quá trình học tập và phân tích sự phát triển năng lực vận dụng kiến thức trước và sau khi áp dụng phương pháp.

  4. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng dạy học trải nghiệm là gì?
    Khó khăn gồm thiếu thiết bị thí nghiệm, giáo viên chưa quen với phương pháp mới, thời gian tổ chức hoạt động hạn chế và sự tham gia chưa đồng đều của học sinh.

  5. Làm sao để khắc phục những khó khăn khi triển khai dạy học trải nghiệm?
    Cần tăng cường đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng kế hoạch tổ chức hợp lý và tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tham gia chủ động.

Kết luận

  • Hoạt động dạy học trải nghiệm chương trình Oxi – Lưu Huỳnh lớp 10 giúp phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh trung học phổ thông.
  • Kết quả kiểm tra và khảo sát cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số và thái độ học tập của học sinh sau khi áp dụng phương pháp.
  • Phương pháp dạy học trải nghiệm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển kỹ năng thực hành và tư duy khoa học cho học sinh.
  • Cần tiếp tục đầu tư đào tạo giáo viên, cơ sở vật chất và xây dựng tài liệu hướng dẫn để mở rộng áp dụng phương pháp này.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục nghiên cứu, phát triển và ứng dụng dạy học trải nghiệm trong giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT nên triển khai đào tạo giáo viên và xây dựng kế hoạch áp dụng dạy học trải nghiệm trong các môn khoa học tự nhiên, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để nâng cao hiệu quả giáo dục.