Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu ngày càng sâu rộng, lĩnh vực tài chính - ngân hàng đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt, đòi hỏi các ngân hàng thương mại Việt Nam không chỉ nâng cao chất lượng dịch vụ mà còn đa dạng hóa các hình thức thanh toán nhằm giảm thiểu rủi ro và tăng lợi nhuận. Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) đã trở thành xu hướng phát triển tất yếu trên thế giới, đặc biệt tại các nền kinh tế phát triển, nơi việc sử dụng tiền mặt trong giao dịch ngày càng hạn chế. Tại Việt Nam, theo ước tính, tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán vẫn dao động từ 11% đến 14% trong giai đoạn 2010-2019, cho thấy thói quen sử dụng tiền mặt vẫn còn phổ biến. Chính phủ Việt Nam đã phê duyệt Đề án phát triển TTKDTM giai đoạn 2016-2020 với mục tiêu giảm tỷ trọng tiền mặt xuống dưới 10% vào cuối năm 2020, đồng thời định hướng đến năm 2025 tỷ lệ này còn 8%.

Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công Thương Việt Nam (VietinBank) - Chi nhánh Cao Bằng, một tỉnh miền núi phía Bắc với nhiều hạn chế về trình độ dân trí và điều kiện kinh tế. Qua đó, luận văn nhằm đánh giá thực trạng phát triển dịch vụ TTKDTM tại chi nhánh trong giai đoạn 2016-2020, xác định các hạn chế, nguyên nhân và đề xuất giải pháp phát triển đến năm 2025. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể bao gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận về TTKDTM, phân tích thực trạng hoạt động và đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh dịch vụ này tại chi nhánh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động TTKDTM tại VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng trong giai đoạn 2016-2020, với định hướng phát triển đến năm 2025. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện chính sách, nâng cao chất lượng dịch vụ, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và tăng cường khả năng cạnh tranh của ngân hàng trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển thanh toán điện tử.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng khung lý thuyết dựa trên hai nhóm lý thuyết chính:

  1. Lý thuyết về dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM):

    • Định nghĩa TTKDTM là hình thức thanh toán hàng hóa, dịch vụ không sử dụng tiền mặt mà thực hiện qua tài khoản ngân hàng hoặc các phương tiện thanh toán điện tử.
    • Đặc điểm của dịch vụ TTKDTM bao gồm tính vô hình, sự vận động độc lập của tiền tệ so với hàng hóa, yêu cầu mở tài khoản thanh toán và vai trò trung gian của ngân hàng thương mại.
    • Phân loại các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt như ủy nhiệm chi (UNC), ủy nhiệm thu (UNT), séc, thẻ ngân hàng và các hình thức thanh toán điện tử hiện đại.

  2. Lý thuyết phát triển dịch vụ ngân hàng:

    • Mô hình phát triển dịch vụ dựa trên việc mở rộng danh mục sản phẩm, nâng cao chất lượng dịch vụ, phát triển kênh phân phối và ứng dụng công nghệ thông tin.
    • Các chỉ tiêu đánh giá phát triển dịch vụ bao gồm số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ, doanh số thanh toán, thu nhập từ dịch vụ và mức độ hài lòng của khách hàng.
    • Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển dịch vụ gồm yếu tố thuộc ngân hàng (chính sách, công nghệ, nguồn nhân lực), môi trường kinh doanh (cạnh tranh, pháp luật) và khách hàng (nhu cầu, thói quen).

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, séc, thẻ ngân hàng, ngân hàng điện tử, phát triển dịch vụ ngân hàng, chỉ tiêu đánh giá phát triển dịch vụ, nhân tố ảnh hưởng.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa luận duy vật biện chứng và luận duy vật lịch sử, kết hợp phân tích tổng hợp, thống kê và so sánh nhằm hệ thống hóa lý thuyết và đánh giá thực trạng.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tổng kết năm của VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng giai đoạn 2016-2020, các văn bản pháp luật liên quan như Nghị định số 101/2012/NĐ-CP, Thông tư 46/2014/TT-NHNN, Thông tư 22/2015/TT-NHNN.
    • Các tài liệu nghiên cứu, sách báo, công trình khoa học và thông tin từ website các tổ chức liên quan.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính để hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá chính sách và quy trình cung ứng dịch vụ.
    • Phân tích định lượng dựa trên số liệu thống kê mô tả, so sánh tuyệt đối, tương đối, tỷ lệ phần trăm và tỷ lệ bình quân nhằm làm nổi bật thực trạng phát triển dịch vụ TTKDTM tại chi nhánh.
    • So sánh kết quả với các nghiên cứu và báo cáo ngành để làm rõ điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu:

    • Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ hoạt động dịch vụ TTKDTM của VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng trong giai đoạn 2016-2020, không sử dụng mẫu chọn riêng biệt do dữ liệu thu thập là tổng hợp từ báo cáo chính thức.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Giai đoạn nghiên cứu thực trạng: 2016-2020.
    • Định hướng và đề xuất giải pháp phát triển đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng dịch vụ TTKDTM:
    Trong giai đoạn 2016-2020, số lượng các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng tăng trưởng ổn định. Ví dụ, số lượng khách hàng mở tài khoản thanh toán tăng trung bình khoảng 12% mỗi năm, khách hàng sử dụng thẻ ngân hàng tăng 15% và khách hàng sử dụng dịch vụ ngân hàng điện tử tăng 20%. Điều này cho thấy sự mở rộng về quy mô khách hàng sử dụng dịch vụ TTKDTM.

  2. Doanh số thanh toán và thu nhập từ dịch vụ tăng:
    Doanh số thanh toán qua các hình thức UNC, UNT, séc và thẻ ngân hàng liên tục tăng qua các năm, với tỷ trọng dịch vụ TTKDTM trong tổng doanh thu dịch vụ của chi nhánh tăng từ 51,6% năm 2016 lên 66,3% năm 2020. Thu nhập từ dịch vụ TTKDTM cũng có xu hướng tăng trưởng, góp phần nâng cao lợi nhuận hoạt động kinh doanh của chi nhánh.

  3. Hạn chế về chính sách và sản phẩm:
    Chi nhánh còn thiếu chiến lược phát triển dịch vụ TTKDTM bài bản, các sản phẩm còn đơn điệu, chưa được nâng cấp kịp thời. Một số sản phẩm mới chưa được nghiên cứu và áp dụng rộng rãi, dẫn đến hạn chế trong việc thu hút khách hàng mới và mở rộng thị trường.

  4. Hạn chế về cơ sở vật chất và công nghệ:
    Hệ thống cung ứng dịch vụ TTKDTM của chi nhánh còn nhỏ, cơ sở vật chất phục vụ nghiệp vụ và hệ thống thông tin chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả cung cấp dịch vụ và trải nghiệm khách hàng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, Cao Bằng là tỉnh miền núi với trình độ dân trí và điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, làm hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ thanh toán hiện đại của người dân. Về chủ quan, chi nhánh chưa có chiến lược phát triển dịch vụ TTKDTM rõ ràng, chưa đầu tư đồng bộ về công nghệ và nguồn nhân lực.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả cho thấy VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng có sự phát triển tương đối tốt so với các ngân hàng thương mại khác trên địa bàn tỉnh, nhưng vẫn còn khoảng cách so với các chi nhánh tại các tỉnh thành phát triển hơn. Việc tăng trưởng số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ ngân hàng điện tử và thẻ ngân hàng phản ánh xu hướng chuyển đổi số trong ngành ngân hàng, phù hợp với định hướng phát triển của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tăng trưởng số lượng khách hàng, doanh số thanh toán theo từng loại dịch vụ và tỷ trọng thu nhập từ dịch vụ TTKDTM trong tổng thu nhập dịch vụ của chi nhánh qua các năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng phát triển và những điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng các sản phẩm dịch vụ TTKDTM hiện có:

    • Tập trung cải tiến, nâng cấp các sản phẩm thanh toán như UNC, UNT, thẻ ngân hàng và dịch vụ ngân hàng điện tử để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của khách hàng.
    • Thời gian thực hiện: 2021-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý chi nhánh phối hợp với phòng sản phẩm và công nghệ.

  2. Phát triển các sản phẩm dịch vụ mới phù hợp với đặc thù địa phương:

    • Nghiên cứu và triển khai các dịch vụ thanh toán di động, ví điện tử, thanh toán qua QR code nhằm thu hút khách hàng trẻ và doanh nghiệp vừa, nhỏ.
    • Thời gian thực hiện: 2022-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng phát triển sản phẩm, phòng công nghệ thông tin.

  3. Mở rộng quy mô khách hàng sử dụng dịch vụ TTKDTM:

    • Tăng cường công tác truyền thông, quảng bá dịch vụ, tổ chức các chương trình khuyến mãi, ưu đãi nhằm thay đổi thói quen sử dụng tiền mặt của khách hàng.
    • Thời gian thực hiện: 2021-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng marketing, phòng chăm sóc khách hàng.

  4. Đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất và công nghệ:

    • Cải thiện hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin, nâng cấp phần mềm, đảm bảo hệ thống vận hành ổn định, an toàn và bảo mật.
    • Thời gian thực hiện: 2021-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo chi nhánh, phòng công nghệ thông tin.

  5. Nâng cao năng lực nguồn nhân lực:

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng phục vụ khách hàng và vận hành dịch vụ TTKDTM cho cán bộ nhân viên.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2021.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự, phòng đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý ngân hàng thương mại:

    • Hưởng lợi từ các phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển dịch vụ TTKDTM, giúp hoạch định chiến lược kinh doanh phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng:

    • Có cơ sở lý luận và thực tiễn để nghiên cứu sâu hơn về phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại các ngân hàng thương mại ở vùng miền núi.

  3. Cán bộ nhân viên ngân hàng, đặc biệt bộ phận thanh toán và công nghệ thông tin:

    • Nắm bắt được quy trình, đặc điểm và các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ TTKDTM, từ đó nâng cao hiệu quả công việc và phục vụ khách hàng tốt hơn.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước:

    • Tham khảo các đánh giá về thực trạng và đề xuất hoàn thiện chính sách phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong ngành ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán không dùng tiền mặt là gì?
    Thanh toán không dùng tiền mặt là hình thức thanh toán hàng hóa, dịch vụ không sử dụng tiền mặt mà thực hiện qua tài khoản ngân hàng hoặc các phương tiện thanh toán điện tử như ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, séc, thẻ ngân hàng và các dịch vụ ngân hàng điện tử.

  2. Tại sao phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt lại quan trọng?
    Phát triển dịch vụ này giúp giảm lượng tiền mặt lưu thông, tiết kiệm chi phí in ấn và vận chuyển tiền, tăng tốc độ lưu thông vốn, nâng cao hiệu quả kinh doanh ngân hàng và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng trong thời đại công nghệ số.

  3. Những hạn chế chính trong phát triển dịch vụ TTKDTM tại VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng là gì?
    Bao gồm thiếu chiến lược phát triển bài bản, sản phẩm đơn điệu chưa được nâng cấp, cơ sở vật chất và công nghệ chưa đồng bộ, cùng với điều kiện kinh tế và trình độ dân trí của địa phương còn hạn chế.

  4. Các giải pháp đề xuất để phát triển dịch vụ TTKDTM tại chi nhánh là gì?
    Nâng cao chất lượng sản phẩm hiện có, phát triển sản phẩm mới phù hợp, mở rộng quy mô khách hàng, đầu tư cơ sở vật chất và công nghệ, đồng thời nâng cao năng lực nguồn nhân lực.

  5. Làm thế nào để thay đổi thói quen sử dụng tiền mặt của người dân?
    Cần đẩy mạnh truyền thông, quảng bá dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, tổ chức các chương trình ưu đãi, đồng thời cải thiện tiện ích và an toàn của các dịch vụ thanh toán điện tử để tạo sự tin tưởng và thuận tiện cho người dùng.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt và phát triển dịch vụ ngân hàng thương mại.
  • Đánh giá thực trạng phát triển dịch vụ TTKDTM tại VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng giai đoạn 2016-2020, chỉ ra những thành tựu và hạn chế.
  • Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển dịch vụ, bao gồm yếu tố khách quan và chủ quan.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng, đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng thị trường và đầu tư công nghệ, nguồn nhân lực đến năm 2025.
  • Gợi mở hướng nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng công nghệ số và phát triển dịch vụ thanh toán hiện đại tại các ngân hàng thương mại vùng miền núi.

Luận văn mong muốn đóng góp thiết thực cho sự phát triển bền vững của VietinBank - Chi nhánh Cao Bằng, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nghiên cứu và chính sách phát triển dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam. Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các chi nhánh khác. Đề nghị các nhà quản lý, chuyên gia và cán bộ ngân hàng quan tâm áp dụng và phát huy kết quả nghiên cứu này.