## Tổng quan nghiên cứu
Kinh doanh hàng rong là một hoạt động phổ biến và có vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh. Theo kết quả tổng điều tra kinh tế năm 2017, cả nước có khoảng 4,59 triệu cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể phi nông, lâm nghiệp và thủy sản, trong đó phần lớn là các cơ sở kinh doanh tự phát, không đăng ký kinh doanh chính thức. Tại TP. Hồ Chí Minh, có khoảng 20.013 cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố với hơn 24.522 người tham gia. Hoạt động này góp phần giải quyết việc làm cho khoảng 7,6 triệu lao động, trong đó gần 60% chưa qua đào tạo, đóng góp doanh thu khoảng 2.935 tỷ đồng.
Tuy nhiên, kinh doanh hàng rong cũng đặt ra nhiều thách thức về mặt pháp lý và quản lý, ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị, an toàn giao thông và vệ sinh môi trường. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng pháp luật về kinh doanh hàng rong tại TP. Hồ Chí Minh, nhận diện các bất cập và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động này, đồng thời đảm bảo trật tự, an toàn xã hội và phát triển bền vững đô thị. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay, với mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế cá thể.
## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
### Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn áp dụng các lý thuyết về quản lý nhà nước, kinh tế phi chính thức và quyền tự do kinh doanh. Lý thuyết quản lý nhà nước được hiểu là sự tác động của chủ thể quản lý (nhà nước) lên đối tượng quản lý (người kinh doanh hàng rong) nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Lý thuyết kinh tế phi chính thức giúp phân tích đặc điểm và vai trò của khu vực kinh doanh tự phát trong nền kinh tế thị trường. Quyền tự do kinh doanh được hiến định trong Hiến pháp 2013 là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc bảo vệ quyền lợi của người kinh doanh hàng rong.
Các khái niệm chính bao gồm:
- Kinh doanh hàng rong: hoạt động thương mại của cá nhân không có địa điểm cố định hoặc cố định nhưng không đăng ký kinh doanh.
- Quản lý nhà nước về kinh doanh hàng rong: các hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm điều chỉnh và kiểm soát hoạt động kinh doanh này.
- Kinh tế phi chính thức: khu vực kinh tế không được đăng ký chính thức, không chịu sự quản lý đầy đủ của nhà nước.
- Quyền tự do kinh doanh: quyền của mọi người được phép kinh doanh trong phạm vi pháp luật cho phép.
### Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:
- Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo thống kê, tài liệu học thuật và các nghiên cứu trước đây.
- Phân tích pháp lý để đánh giá các quy định hiện hành về kinh doanh hàng rong.
- Phân tích thực tiễn dựa trên khảo sát, số liệu thống kê tại TP. Hồ Chí Minh, bao gồm số lượng cơ sở kinh doanh, đặc điểm người kinh doanh, thu nhập và tác động xã hội.
- So sánh pháp luật và kinh nghiệm quản lý kinh doanh hàng rong tại các quốc gia như Thái Lan, Singapore, Đài Loan và Hồng Kông để rút ra bài học phù hợp.
- Tổng hợp và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và quản lý.
Cỡ mẫu khảo sát bao gồm hàng trăm người kinh doanh hàng rong tại các quận nội thành và ngoại thành TP. Hồ Chí Minh, lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
## Kết quả nghiên cứu và thảo luận
### Những phát hiện chính
- **Pháp luật hiện hành còn thiếu đồng bộ và chưa có quy định riêng biệt cho kinh doanh hàng rong**, dẫn đến việc quản lý gặp nhiều khó khăn. Khoảng 3,02 triệu cơ sở kinh doanh cá thể chưa đăng ký kinh doanh, trong đó phần lớn là kinh doanh hàng rong.
- **Người kinh doanh hàng rong chủ yếu có thu nhập thấp, trình độ học vấn hạn chế và nguồn vốn nhỏ lẻ**. Trên 80% người bán hàng rong chỉ học đến lớp 9, thu nhập bình quân năm 2011 khoảng 100.000 đồng/ngày, tăng lên khoảng 400.000 đồng/ngày vào năm 2018.
- **Kinh doanh hàng rong góp phần tạo việc làm và cung cấp hàng hóa giá rẻ cho người dân thu nhập thấp**, đồng thời thúc đẩy lưu thông hàng hóa và phát triển kinh tế địa phương.
- **Hoạt động kinh doanh hàng rong gây ra nhiều hệ lụy về trật tự đô thị, an toàn giao thông và vệ sinh môi trường** do lấn chiếm vỉa hè, lòng đường, gây ùn tắc và ô nhiễm.
- **Kinh nghiệm quản lý tại các quốc gia như Thái Lan, Singapore, Đài Loan và Hồng Kông cho thấy việc cấp phép, quy hoạch khu vực kinh doanh và xây dựng chợ tập trung là giải pháp hiệu quả**.
### Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các bất cập là do pháp luật hiện hành chưa có quy định cụ thể, đồng bộ cho kinh doanh hàng rong, dẫn đến việc quản lý nhà nước thiếu hiệu quả. So với các nghiên cứu quốc tế, Việt Nam còn thiếu cơ chế cấp phép và quy hoạch không gian kinh doanh rõ ràng. Việc người kinh doanh hàng rong chủ yếu là lao động nhập cư, thu nhập thấp, trình độ hạn chế cũng làm tăng khó khăn trong quản lý và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật.
Kết quả khảo sát cho thấy kinh doanh hàng rong là một phần không thể thiếu của nền kinh tế phi chính thức, đóng góp tích cực vào việc giải quyết việc làm và cung cấp hàng hóa cho người dân. Tuy nhiên, nếu không có sự quản lý chặt chẽ, hoạt động này sẽ gây ra nhiều hệ lụy xã hội và đô thị. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thu nhập, bảng thống kê số lượng cơ sở kinh doanh theo quận/huyện và biểu đồ so sánh các quy định pháp luật trong nước và quốc tế.
## Đề xuất và khuyến nghị
- **Hoàn thiện khung pháp lý**: Xây dựng và ban hành văn bản pháp luật riêng biệt điều chỉnh kinh doanh hàng rong, quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người kinh doanh, cơ quan quản lý, đảm bảo tính minh bạch và khả thi. (Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Công Thương; Thời gian: 1-2 năm)
- **Xây dựng hệ thống cấp phép và đăng ký đơn giản**: Thiết lập cơ chế đăng ký kinh doanh hàng rong đơn giản, thuận tiện, giúp nhà nước quản lý thông tin và người kinh doanh yên tâm hoạt động hợp pháp. (Chủ thể: UBND các cấp; Thời gian: 1 năm)
- **Quy hoạch không gian kinh doanh tập trung**: Thiết kế các khu vực, chợ tập trung dành riêng cho kinh doanh hàng rong tại các quận, huyện, đảm bảo trật tự, an toàn giao thông và vệ sinh môi trường. (Chủ thể: Sở Xây dựng, Sở Công Thương; Thời gian: 2-3 năm)
- **Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo**: Nâng cao nhận thức pháp luật, kỹ năng kinh doanh, vệ sinh an toàn thực phẩm cho người kinh doanh hàng rong thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn. (Chủ thể: UBND phường/xã, các tổ chức xã hội; Thời gian: liên tục)
- **Tăng cường phối hợp quản lý liên ngành**: Thiết lập cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước về giao thông, đô thị, y tế, công an để xử lý hiệu quả các vi phạm và hỗ trợ người kinh doanh. (Chủ thể: UBND TP, các sở ngành; Thời gian: ngay lập tức và duy trì)
## Đối tượng nên tham khảo luận văn
- **Cơ quan quản lý nhà nước**: Giúp hiểu rõ thực trạng, các bất cập pháp lý và đề xuất giải pháp quản lý kinh doanh hàng rong hiệu quả, phù hợp với điều kiện địa phương.
- **Nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực luật kinh tế và quản lý đô thị**: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về kinh tế phi chính thức và quản lý đô thị.
- **Người kinh doanh hàng rong và các tổ chức đại diện**: Nắm bắt quyền lợi, nghĩa vụ và các quy định pháp luật liên quan, từ đó nâng cao ý thức chấp hành và phát triển kinh doanh bền vững.
- **Nhà hoạch định chính sách và lập pháp**: Là tài liệu tham khảo quan trọng để xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật về kinh doanh cá thể và quản lý đô thị, góp phần phát triển kinh tế xã hội.
## Câu hỏi thường gặp
1. **Kinh doanh hàng rong có phải đăng ký kinh doanh không?**
Theo Nghị định 39/2007/NĐ-CP, người kinh doanh hàng rong không bắt buộc phải đăng ký kinh doanh nếu hoạt động độc lập, thường xuyên và không thuộc đối tượng phải đăng ký.
2. **Kinh doanh hàng rong ảnh hưởng thế nào đến đô thị?**
Hoạt động này góp phần tạo việc làm và cung cấp hàng hóa giá rẻ nhưng cũng gây lấn chiếm vỉa hè, ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường nếu không được quản lý tốt.
3. **Các cơ quan nào chịu trách nhiệm quản lý kinh doanh hàng rong?**
Từ trung ương đến địa phương, các Bộ, ngành và UBND các cấp đều có trách nhiệm quản lý, trong đó UBND cấp xã là lực lượng quản lý trực tiếp.
4. **Có giải pháp nào để quản lý kinh doanh hàng rong hiệu quả?**
Cấp phép kinh doanh, quy hoạch khu vực bán hàng, tăng cường tuyên truyền và phối hợp liên ngành là các giải pháp được khuyến nghị.
5. **Kinh nghiệm quốc tế về quản lý hàng rong như thế nào?**
Các nước như Thái Lan, Singapore, Đài Loan áp dụng cấp phép, quy hoạch khu vực kinh doanh và xây dựng chợ tập trung để quản lý hiệu quả hoạt động này.
## Kết luận
- Kinh doanh hàng rong là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế phi chính thức, góp phần giải quyết việc làm và cung cấp hàng hóa cho người dân thu nhập thấp.
- Pháp luật hiện hành còn nhiều bất cập, thiếu quy định cụ thể và đồng bộ về quản lý kinh doanh hàng rong.
- Hoạt động kinh doanh hàng rong tại TP. Hồ Chí Minh có đặc điểm đa dạng về quy mô, mặt hàng, chủ yếu là người lao động nhập cư, thu nhập thấp và trình độ hạn chế.
- Cần xây dựng khung pháp lý hoàn chỉnh, quy hoạch không gian kinh doanh và tăng cường công tác quản lý, tuyên truyền để phát triển kinh doanh hàng rong bền vững.
- Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hài hòa giữa phát triển kinh tế cá thể và đảm bảo trật tự, an toàn xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
**Hành động tiếp theo:** Các cơ quan chức năng cần triển khai xây dựng văn bản pháp luật mới, đồng thời tổ chức các chương trình đào tạo, quy hoạch khu vực kinh doanh hàng rong trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững.
**Kêu gọi:** Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và người kinh doanh cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, góp phần xây dựng đô thị văn minh, hiện đại và phát triển kinh tế bền vững.