Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nông nghiệp bền vững và đa dạng hóa cây trồng, cây Sả đã trở thành một trong những loại cây dược liệu có tiềm năng kinh tế lớn tại huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định. Với diện tích trồng hơn 22 ha và sự tham gia của khoảng 150 hộ dân, tổ chức, cây Sả không chỉ góp phần nâng cao thu nhập cho người dân mà còn tạo ra chuỗi giá trị kinh tế quan trọng cho địa phương. Tuy nhiên, việc trồng và phát triển cây Sả tại Tuy Phước vẫn còn mang tính tự phát, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị, dẫn đến hiệu quả kinh tế chưa tối ưu.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích và đánh giá hiệu quả chuỗi giá trị cây Sả trên địa bàn huyện Tuy Phước trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất mô hình liên kết chuỗi giá trị hợp lý và các giải pháp nâng cao hiệu quả khai thác chuỗi giá trị. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba xã có diện tích trồng Sả lớn nhất là Phước Hiệp, Phước Hưng và Phước Thành, với thời gian khảo sát từ tháng 6/2020 đến tháng 3/2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển kinh tế nông nghiệp công nghệ cao, góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, nâng cao thu nhập cho người nông dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết chuỗi giá trị của Michael Porter (1980, 1985), trong đó chuỗi giá trị được hiểu là tập hợp các hoạt động từ thiết kế, sản xuất, phân phối đến tiêu thụ sản phẩm nhằm tạo ra giá trị gia tăng. Chuỗi giá trị bao gồm năm hoạt động chính: cung ứng đầu vào, sản xuất, phân phối sản phẩm, marketing - bán hàng và dịch vụ hỗ trợ, cùng bốn hoạt động hỗ trợ như quản trị nhân sự, phát triển công nghệ.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích chuỗi giá trị toàn cầu của Kaplinsky và Morris (2001), nhấn mạnh sự phối hợp giữa các tác nhân trong chuỗi nhằm tối đa hóa giá trị và hiệu quả kinh tế. Các khái niệm chính bao gồm: chuỗi cung ứng, ngành hàng, tác nhân tham gia chuỗi (nhà cung cấp, nhà sản xuất, người thu gom, nhà chế biến, người tiêu thụ), và các yếu tố ảnh hưởng đến chuỗi giá trị như chính sách nhà nước, công nghệ, liên kết giữa các tác nhân, và các yếu tố rủi ro khách quan, chủ quan.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương như UBND huyện Tuy Phước, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Tài nguyên và Môi trường, các báo cáo thống kê và văn bản pháp luật liên quan đến phát triển cây dược liệu. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát thực địa và phỏng vấn 107 tác nhân tham gia chuỗi giá trị cây Sả, bao gồm hộ nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp tại ba xã trọng điểm.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ, sơ đồ hóa chuỗi giá trị, phân tích chi phí - lợi ích và phân tích SWOT. Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn dựa trên bảng chọn mẫu nghiên cứu nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm tác nhân trong chuỗi. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 6/2020 đến tháng 3/2021, tập trung phân tích chuỗi giá trị cây Sả trong giai đoạn 2018-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình sản xuất kinh doanh cây Sả: Diện tích trồng Sả tại huyện Tuy Phước đạt khoảng 22 ha với hơn 150 hộ tham gia. Năng suất trung bình đạt khoảng 10 tấn/ha/năm, cao hơn so với một số cây trồng chủ lực khác như lúa (năng suất khoảng 6 tấn/ha). Giá trị kinh tế thu được từ cây Sả ước tính đạt 143,6 triệu đồng/ha/năm, gấp khoảng 3-5 lần so với trồng lúa.

  2. Phân tích chuỗi giá trị cây Sả: Chuỗi giá trị gồm các tác nhân chính: nhà cung cấp đầu vào, người sản xuất, người thu gom, nhà chế biến và người tiêu thụ. Lợi nhuận phân bổ không đồng đều, trong đó người sản xuất chỉ chiếm khoảng 25% giá trị gia tăng, trong khi các khâu trung gian và chế biến chiếm tới 60%. Chi phí sản xuất trung bình của hộ trồng Sả là khoảng 30 triệu đồng/ha/năm, trong khi lợi nhuận ròng đạt khoảng 40 triệu đồng/ha/năm.

  3. Môi trường và các yếu tố ảnh hưởng: Các yếu tố khách quan như chính sách hỗ trợ phát triển cây dược liệu, điều kiện tự nhiên thuận lợi với khí hậu nhiệt đới ẩm, nguồn nước dồi dào từ sông Kôn và sông Hà Thanh tạo điều kiện phát triển cây Sả. Tuy nhiên, các yếu tố rủi ro như thiên tai, sâu bệnh và biến đổi khí hậu vẫn ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Yếu tố chủ quan như trình độ kỹ thuật canh tác, nhận thức của người dân và sự liên kết giữa các tác nhân còn hạn chế, làm giảm hiệu quả chuỗi giá trị.

  4. Liên kết chuỗi và quản trị: Sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, đặc biệt giữa người sản xuất và các khâu thu gom, chế biến. Việc thiếu các mô hình hợp tác, liên kết bền vững dẫn đến phân phối lợi ích không công bằng, ảnh hưởng đến động lực sản xuất của người nông dân.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy cây Sả có tiềm năng kinh tế lớn và phù hợp với điều kiện tự nhiên của huyện Tuy Phước, góp phần đa dạng hóa cây trồng và nâng cao thu nhập nông dân. Tuy nhiên, sự phân bổ lợi nhuận không đồng đều và liên kết yếu giữa các tác nhân làm giảm hiệu quả khai thác chuỗi giá trị. So sánh với các nghiên cứu về chuỗi giá trị dược liệu khác tại Việt Nam, như cây Diệp Hạ Châu hay dược liệu làm thuốc tắm tại Sa Pa, tình trạng phân phối lợi ích mất cân đối và thiếu liên kết cũng là vấn đề chung.

Việc áp dụng các công nghệ tiên tiến trong trồng trọt, thu hoạch và chế biến tinh dầu Sả, cùng với sự hỗ trợ chính sách và nâng cao nhận thức người dân, sẽ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm và giá trị gia tăng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ lợi nhuận giữa các tác nhân và bảng so sánh chi phí - lợi nhuận của từng khâu trong chuỗi để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Quy hoạch vùng trồng Sả tập trung, chuyên canh: Đề xuất huyện Tuy Phước xây dựng quy hoạch vùng trồng Sả tập trung tại các xã có điều kiện đất đai và khí hậu phù hợp như Phước Hiệp, Phước Hưng và Phước Thành. Mục tiêu đạt diện tích trồng ổn định trong vòng 3 năm, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

  2. Áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ chế biến: Khuyến khích người dân và doanh nghiệp áp dụng kỹ thuật trồng, thu hái theo tiêu chuẩn GACP của WHO, đồng thời đầu tư công nghệ chiết xuất tinh dầu hiện đại để nâng cao giá trị sản phẩm. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp với các viện nghiên cứu và doanh nghiệp.

  3. Nâng cao chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu: Tăng cường kiểm soát chất lượng, xây dựng thương hiệu cây Sả Tuy Phước nhằm nâng cao giá trị cạnh tranh trên thị trường trong nước và xuất khẩu. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với các hợp tác xã và doanh nghiệp trong 3 năm tới.

  4. Tăng cường liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi: Xây dựng mô hình liên kết “bốn nhà” (Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp, người dân) để tạo chuỗi giá trị khép kín, đảm bảo phân phối lợi ích công bằng và bền vững. Thời gian triển khai từ năm 2022 đến 2025, do các cơ quan quản lý địa phương chủ trì.

  5. Hỗ trợ tài chính và chính sách ưu đãi: Đề xuất các chính sách hỗ trợ vay vốn ưu đãi, đào tạo kỹ thuật và xúc tiến thương mại cho các tác nhân tham gia chuỗi giá trị cây Sả nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người nông dân và hợp tác xã trồng cây Sả: Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về hiệu quả kinh tế, kỹ thuật canh tác và các mô hình liên kết giúp người dân nâng cao thu nhập và phát triển bền vững.

  2. Doanh nghiệp chế biến và kinh doanh tinh dầu Sả: Luận văn phân tích chi phí, lợi nhuận và các khâu trong chuỗi giá trị, giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính sách địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển cây dược liệu, quy hoạch vùng trồng và thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị nhằm phát triển kinh tế nông thôn.

  4. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, nông nghiệp công nghệ cao: Tài liệu tham khảo về phương pháp phân tích chuỗi giá trị, mô hình liên kết và các giải pháp phát triển ngành dược liệu trong điều kiện thực tiễn Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị cây Sả là gì?
    Chuỗi giá trị cây Sả bao gồm các hoạt động từ cung cấp đầu vào, sản xuất, thu gom, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm cuối cùng. Mỗi khâu tạo ra giá trị gia tăng giúp nâng cao hiệu quả kinh tế cho toàn chuỗi.

  2. Tại sao cần phân tích chuỗi giá trị cây Sả?
    Phân tích giúp nhận diện các tác nhân, chi phí, lợi nhuận và mối liên kết trong chuỗi, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả, phân phối lợi ích công bằng và phát triển bền vững.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả chuỗi giá trị cây Sả là gì?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách, điều kiện tự nhiên, công nghệ và yếu tố chủ quan như trình độ kỹ thuật, nhận thức người dân, sự liên kết giữa các tác nhân.

  4. Làm thế nào để nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi giá trị cây Sả?
    Áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến, công nghệ chế biến hiện đại, xây dựng thương hiệu, tăng cường liên kết giữa các tác nhân và hỗ trợ chính sách tài chính.

  5. Ai là đối tượng chính tham gia chuỗi giá trị cây Sả?
    Bao gồm người sản xuất (hộ nông dân, hợp tác xã), người thu gom, nhà chế biến, người tiêu thụ và các tổ chức hỗ trợ như chính quyền địa phương, doanh nghiệp và viện nghiên cứu.

Kết luận

  • Cây Sả tại huyện Tuy Phước có tiềm năng phát triển kinh tế cao với giá trị thu nhập ước tính khoảng 143,6 triệu đồng/ha/năm, vượt trội so với nhiều cây trồng truyền thống.
  • Chuỗi giá trị cây Sả hiện còn nhiều hạn chế về liên kết giữa các tác nhân, phân phối lợi ích chưa công bằng, ảnh hưởng đến hiệu quả chung của chuỗi.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều tác động mạnh đến sự phát triển bền vững của chuỗi giá trị, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân.
  • Đề xuất các giải pháp quy hoạch vùng trồng, áp dụng công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng cường liên kết chuỗi nhằm phát triển bền vững ngành dược liệu địa phương.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho phát triển nông nghiệp công nghệ cao tại Bình Định, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân nông thôn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và chuyên sâu về chuỗi giá trị cây Sả để nâng cao hiệu quả và bền vững trong tương lai.