Tổng quan nghiên cứu

Ngành chăn nuôi bò thịt tại huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh đang có tốc độ tăng trưởng ổn định với tốc độ tăng đàn bình quân khoảng 1,8%/năm trong giai đoạn 2015-2020 và dự kiến tăng lên 2,3%/năm trong giai đoạn 2016-2020. Toàn huyện hiện có 3 lò giết mổ tập trung với công suất từ 5-10 con bò/ngày, bên cạnh đó còn có các lò mổ nhỏ lẻ hoạt động theo mùa vụ. Tuy nhiên, chuỗi giá trị bò thịt tại địa phương còn nhiều hạn chế về sự liên kết giữa các tác nhân, chủ yếu dựa trên quan hệ văn hóa, cộng đồng, thiếu các hợp đồng chính thức và cam kết rõ ràng, làm giảm năng lực cạnh tranh của sản phẩm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng chuỗi giá trị bò thịt tại huyện Ba Chẽ, xác định vai trò và mối quan hệ giữa các tác nhân trong chuỗi, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững ngành chăn nuôi bò thịt địa phương. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2020, tập trung trên địa bàn huyện Ba Chẽ, với phạm vi đánh giá toàn bộ các khâu từ sản xuất, thu gom, giết mổ đến tiêu thụ sản phẩm.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng mô hình hợp tác liên kết chuỗi giá trị bò thịt, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế, tăng thu nhập cho người chăn nuôi và các tác nhân tham gia chuỗi, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu sử dụng khung lý thuyết chuỗi giá trị theo mô hình của GTZ Eschborn (2007) và mô hình phân tích chuỗi giá trị của Porter (1985). Chuỗi giá trị được định nghĩa là tập hợp các hoạt động kinh doanh liên kết từ cung cấp đầu vào, sản xuất, chế biến, marketing đến tiêu thụ sản phẩm cuối cùng, trong đó mỗi hoạt động tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Chuỗi giá trị (Value Chain): Tập hợp các hoạt động tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm từ nguyên liệu đầu vào đến người tiêu dùng cuối cùng.
  • Chi phí cố định (FC) và chi phí biến đổi (VC): Chi phí không thay đổi và chi phí thay đổi theo sản lượng sản xuất.
  • Giá trị gia tăng (VA): Giá trị mới tạo ra bởi mỗi tác nhân trong chuỗi, tính bằng doanh thu trừ chi phí trung gian.
  • Liên kết chuỗi giá trị: Mối quan hệ hợp tác giữa các tác nhân trong chuỗi nhằm tối đa hóa giá trị và lợi ích chung.

Mô hình phân tích chuỗi giá trị giúp nhận diện các điểm yếu, cơ hội nâng cấp chuỗi, đồng thời phân tích sự phân phối lợi ích và mối liên kết giữa các tác nhân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên kết chuỗi giá trị của GTZ để phân tích chuỗi giá trị bò thịt tại huyện Ba Chẽ. Dữ liệu được thu thập qua:

  • Dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp các báo cáo, tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến ngành chăn nuôi bò thịt và phát triển kinh tế địa phương.
  • Phỏng vấn sâu: 15 cuộc phỏng vấn với các tác nhân trong chuỗi như người chăn nuôi, thương lái, lò giết mổ, đại diện chính quyền và các cơ quan liên quan.
  • Phỏng vấn bảng hỏi cấu trúc: 35 phiếu khảo sát với các hộ chăn nuôi, thương lái, lò giết mổ và người bán lẻ.

Quy mô mẫu gồm 20 hộ chăn nuôi, 5 thương lái, 5 đại lý thu mua và 5 lò giết mổ. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích chi phí, doanh thu, giá trị gia tăng và lợi nhuận của từng tác nhân trong chuỗi, đồng thời đánh giá sự liên kết giữa các tác nhân qua các hợp đồng và cơ chế phối hợp.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2020, tập trung trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng đàn bò thịt: Tốc độ tăng đàn bình quân 1,8%/năm giai đoạn 2015-2020, dự kiến tăng lên 2,3%/năm trong giai đoạn 2016-2020. Tổng đàn bò thịt đến tháng 9/2020 đạt 911 con tăng so với năm 2019.

  2. Cơ cấu chuỗi giá trị: Chuỗi giá trị bò thịt gồm các tác nhân chính: người chăn nuôi, thương lái thu gom, lò giết mổ, người bán buôn và bán lẻ. Hiện có 3 lò giết mổ tập trung với công suất 5-10 con/ngày, bên cạnh các lò mổ nhỏ lẻ hoạt động theo mùa vụ.

  3. Phân phối lợi nhuận: Người chăn nuôi chiếm tỷ lệ lợi nhuận cao nhất trong chuỗi, tuy nhiên sự liên kết giữa các tác nhân còn yếu, chủ yếu dựa trên quan hệ truyền thống, thiếu hợp đồng chính thức và cam kết rõ ràng. Điều này làm giảm khả năng nâng cao giá trị sản phẩm và cạnh tranh trên thị trường.

  4. Hạn chế về cơ sở hạ tầng và công nghệ: Cơ sở hạ tầng phục vụ vận chuyển, bảo quản còn yếu kém, công nghệ giết mổ và chế biến chủ yếu thủ công, thiếu đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và hiệu quả kinh tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong chuỗi giá trị bò thịt tại Ba Chẽ là do sự thiếu liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân, thiếu các hợp đồng mua bán chính thức và cơ chế phối hợp hiệu quả. So với các nghiên cứu tại Sóc Trăng và Ninh Thuận, nơi có sự liên kết tốt hơn và mô hình hợp tác phát triển, Ba Chẽ còn nhiều tiềm năng để cải thiện.

Việc thiếu vùng chăn nuôi tập trung và quy hoạch phát triển chưa hoàn thiện cũng làm giảm hiệu quả sản xuất và khả năng kiểm soát chất lượng sản phẩm. Cơ sở hạ tầng giao thông và bảo quản yếu kém làm tăng chi phí vận chuyển và giảm chất lượng thịt bò khi đến tay người tiêu dùng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối lợi nhuận theo tác nhân trong chuỗi, bảng so sánh công suất lò giết mổ và sơ đồ liên kết các tác nhân trong chuỗi giá trị để minh họa mối quan hệ và điểm nghẽn hiện tại.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc xây dựng mô hình hợp tác liên kết chuỗi giá trị nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng giá trị gia tăng và cải thiện thu nhập cho người chăn nuôi cũng như các tác nhân khác.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng mô hình hợp tác liên kết chuỗi giá trị: Tổ chức các hợp tác xã hoặc liên kết giữa người chăn nuôi, thương lái, lò giết mổ và người tiêu dùng để ký kết hợp đồng rõ ràng, đảm bảo trách nhiệm và quyền lợi cho các bên. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, chủ thể là UBND huyện phối hợp với các tổ chức nông nghiệp.

  2. Phát triển vùng chăn nuôi tập trung: Quy hoạch và đầu tư xây dựng vùng chăn nuôi bò thịt tập trung với cơ sở hạ tầng đồng bộ, thuận lợi cho việc quản lý, kiểm soát chất lượng và giảm chi phí vận chuyển. Thời gian quy hoạch đến năm 2025, chủ thể là Sở NN&PTNT và UBND huyện.

  3. Nâng cấp cơ sở giết mổ và chế biến: Đầu tư công nghệ hiện đại cho các lò giết mổ tập trung, áp dụng quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm nghiêm ngặt nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn thị trường. Thời gian thực hiện 2-3 năm, chủ thể là doanh nghiệp và chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường đào tạo, chuyển giao kỹ thuật: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật chăn nuôi, vỗ béo, quản lý chuỗi giá trị cho người chăn nuôi và các tác nhân trong chuỗi nhằm nâng cao năng lực sản xuất và quản lý. Thời gian liên tục hàng năm, chủ thể là Trung tâm Khuyến nông và các tổ chức liên quan.

  5. Xây dựng hệ thống thông tin thị trường: Thiết lập kênh thông tin cập nhật giá cả, nhu cầu thị trường cho người chăn nuôi và thương lái để điều chỉnh sản xuất và tiêu thụ phù hợp, giảm rủi ro và tăng hiệu quả kinh tế. Thời gian triển khai trong 1 năm, chủ thể là UBND huyện và các tổ chức kinh tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi bò thịt: Luận văn cung cấp thông tin chi tiết về chuỗi giá trị, giúp người chăn nuôi hiểu rõ vai trò của mình trong chuỗi, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập.

  2. Doanh nghiệp và thương lái: Các doanh nghiệp giết mổ, thu mua và phân phối có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược liên kết, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước: UBND huyện, Sở NN&PTNT và các cơ quan liên quan có thể tham khảo để xây dựng chính sách phát triển vùng chăn nuôi, quy hoạch vùng nguyên liệu và hỗ trợ phát triển chuỗi giá trị bền vững.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Trung tâm khuyến nông, trường đại học và các tổ chức nghiên cứu có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo cho các chương trình đào tạo, nghiên cứu phát triển ngành chăn nuôi bò thịt.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị bò thịt là gì?
    Chuỗi giá trị bò thịt là tập hợp các hoạt động liên kết từ sản xuất, thu gom, giết mổ, phân phối đến tiêu thụ sản phẩm thịt bò, trong đó mỗi khâu tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm cuối cùng.

  2. Tại sao cần phân tích chuỗi giá trị?
    Phân tích chuỗi giá trị giúp nhận diện điểm mạnh, điểm yếu của từng khâu, phân phối lợi ích hợp lý và nâng cao hiệu quả kinh tế cho các tác nhân tham gia, đồng thời thúc đẩy sự liên kết và phát triển bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong chuỗi giá trị bò thịt tại Ba Chẽ là gì?
    Khó khăn gồm sự liên kết yếu giữa các tác nhân, thiếu hợp đồng chính thức, cơ sở hạ tầng và công nghệ giết mổ lạc hậu, quy hoạch vùng chăn nuôi chưa hoàn thiện, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả sản xuất.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị?
    Xây dựng mô hình hợp tác liên kết, phát triển vùng chăn nuôi tập trung, nâng cấp cơ sở giết mổ, đào tạo kỹ thuật và xây dựng hệ thống thông tin thị trường là những giải pháp thiết thực.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Người chăn nuôi, doanh nghiệp giết mổ, thương lái, cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức nghiên cứu đều có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả sản xuất và phát triển ngành chăn nuôi bò thịt.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích chi tiết chuỗi giá trị bò thịt tại huyện Ba Chẽ, xác định các tác nhân chính và mối liên kết hiện tại còn nhiều hạn chế.
  • Tốc độ tăng trưởng đàn bò thịt ổn định, tuy nhiên cơ sở hạ tầng và công nghệ giết mổ còn yếu kém, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.
  • Sự liên kết giữa các tác nhân chủ yếu dựa trên quan hệ truyền thống, thiếu hợp đồng và cam kết chính thức, làm giảm khả năng nâng cao giá trị gia tăng.
  • Đề xuất các giải pháp xây dựng mô hình hợp tác liên kết, phát triển vùng chăn nuôi tập trung, nâng cấp cơ sở giết mổ và đào tạo kỹ thuật nhằm phát triển bền vững ngành chăn nuôi bò thịt.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương có điều kiện tương tự.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người chăn nuôi cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nâng cấp chuỗi giá trị, góp phần phát triển ngành chăn nuôi bò thịt bền vững tại huyện Ba Chẽ và tỉnh Quảng Ninh.