Tổng quan nghiên cứu

Huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ, với diện tích tự nhiên 62.110,40 ha và dân số khoảng 120.000 người, là vùng đất có điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội thuận lợi cho phát triển cây bưởi Diễn. Từ năm 2017 đến 2019, diện tích trồng bưởi Diễn tại đây đã tăng trưởng nhanh chóng, đạt gần 472,83 ha, trong đó diện tích cho thu hoạch là 116,32 ha, chiếm gần 99% tổng diện tích trồng bưởi của huyện. Bưởi Diễn không chỉ là cây trồng chủ lực mà còn mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.

Nghiên cứu tập trung phân tích chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chuỗi giá trị, đánh giá thực trạng sản xuất, liên kết các tác nhân trong chuỗi, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các tác nhân trong chuỗi giá trị bưởi Diễn tại huyện Thanh Sơn, với số liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019 và khảo sát thực địa năm 2019. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển bền vững cây bưởi Diễn, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp địa phương và nâng cao đời sống người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết chuỗi giá trị của Michael Porter, mô tả chuỗi giá trị là tập hợp các hoạt động chính và bổ trợ tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm qua từng khâu. Chuỗi giá trị giúp phân tích chi phí, lợi ích và vai trò của từng tác nhân trong việc tạo ra lợi thế cạnh tranh. Ngoài ra, lý thuyết của Kaplinsky và Morris được áp dụng để phân tích chi tiết các hoạt động, tác nhân, dòng luân chuyển sản phẩm và giá trị gia tăng trong chuỗi.

Các khái niệm chính bao gồm: chuỗi giá trị nông sản, chuỗi sản xuất - cung ứng, ngành hàng, tác nhân và sản phẩm trong ngành hàng. Chuỗi giá trị nông sản đặc thù bởi tính mùa vụ, mau hỏng và yêu cầu về an toàn thực phẩm, ảnh hưởng đến tổ chức và hiệu quả chuỗi. Phân tích chuỗi giá trị giúp xác định các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cấp chuỗi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu chuyên ngành và cơ quan quản lý địa phương giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập năm 2019 thông qua khảo sát trực tiếp 150 hộ trồng bưởi Diễn tại 3 xã trọng điểm (Tất Thắng, Tân Lập, Tân Minh), 15 người thu gom, 20 hộ bán buôn và bán lẻ.

Phương pháp chọn mẫu áp dụng công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh, phân tích SWOT và thang đo Likert để đánh giá mức độ hài lòng của các tác nhân. Timeline nghiên cứu kéo dài từ 2017 đến 2019 với thu thập và phân tích dữ liệu năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và sản lượng bưởi Diễn tăng nhanh: Diện tích trồng bưởi Diễn tăng từ 316 ha năm 2017 lên 472,83 ha năm 2019, tốc độ phát triển bình quân 122,32%. Diện tích thu hoạch tăng 152,37%, đạt 116,32 ha năm 2019. Năng suất bình quân ổn định ở mức 10,6 tấn/ha.

  2. Chuỗi giá trị gồm ba kênh phân phối chính: Kênh 1: Nông dân → Thương lái nhỏ → Người bán sỉ → Người bán lẻ → Người tiêu dùng; Kênh 2: Nông dân → Thương lái lớn → Người bán sỉ → Người bán lẻ → Người tiêu dùng; Kênh 3: Nông dân tự bán lẻ trực tiếp đến người tiêu dùng. Tỷ lệ sản phẩm qua các kênh phân phối chiếm phần lớn qua thương lái và bán sỉ.

  3. Đặc điểm tác nhân trong chuỗi: Chủ hộ trồng bưởi có độ tuổi trung bình 50,9, trình độ học vấn phổ thông cơ sở chiếm 42,5%. Hộ trồng bưởi chủ yếu là hộ nhỏ lẻ, quy mô manh mún, vốn đầu tư hạn chế. Thu nhập từ bưởi Diễn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu nhập của hộ.

  4. Mức độ hài lòng và liên kết trong chuỗi: Các tác nhân đều đánh giá tích cực về lợi ích khi tham gia chuỗi giá trị, với mức độ hài lòng trung bình trên 3,4 theo thang Likert. Tuy nhiên, vẫn tồn tại khó khăn như thiếu vốn, kỹ thuật, và rủi ro trong hợp đồng liên kết.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng diện tích và sản lượng bưởi Diễn phản ánh tiềm năng phát triển mạnh mẽ của cây trồng này tại huyện Thanh Sơn. Chuỗi giá trị được tổ chức qua nhiều kênh phân phối đa dạng, phù hợp với đặc điểm sản xuất nhỏ lẻ và thị trường tiêu thụ rộng lớn. Mức độ hài lòng của các tác nhân cho thấy sự đồng thuận trong liên kết, tuy nhiên các khó khăn về vốn, kỹ thuật và quản lý hợp đồng vẫn là rào cản cần khắc phục.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như bưởi Da Xanh ở Bến Tre hay bưởi Đại Minh ở Yên Bái, Thanh Sơn còn nhiều tiềm năng để phát triển chuỗi giá trị bền vững hơn thông qua việc nâng cao kỹ thuật, tổ chức sản xuất và liên kết chặt chẽ hơn giữa các tác nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích, bảng phân tích lợi ích và mức độ hài lòng của các tác nhân để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chỉ đạo, tổ chức sản xuất: Xây dựng kế hoạch phát triển bưởi Diễn giai đoạn 2020-2025 với mục tiêu mở rộng diện tích và nâng cao chất lượng sản phẩm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện và các phòng ban chuyên môn. Thời gian: ngay trong năm đầu tiên.

  2. Phát triển công tác khuyến nông và dịch vụ sản xuất: Đẩy mạnh đào tạo kỹ thuật, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật canh tác và bảo quản sau thu hoạch cho nông dân. Chủ thể: Trung tâm khuyến nông huyện, các tổ chức khoa học kỹ thuật. Thời gian: liên tục trong 5 năm.

  3. Củng cố công tác quản lý nhà nước: Xây dựng cơ chế giám sát, kiểm tra chất lượng sản phẩm, quản lý giống cây và hỗ trợ giải quyết tranh chấp hợp đồng trong chuỗi giá trị. Chủ thể: các cơ quan quản lý nhà nước địa phương. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên.

  4. Xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích: Ban hành các chính sách ưu đãi về tín dụng, thuế, hỗ trợ đầu tư cho doanh nghiệp và nông dân tham gia chuỗi giá trị bưởi Diễn. Chủ thể: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan. Thời gian: trong vòng 2 năm tới.

  5. Thúc đẩy liên kết trong sản xuất và tiêu thụ: Khuyến khích thành lập hợp tác xã, tổ hợp tác, liên kết 4 nhà (Nhà nước - Nhà nông - Nhà khoa học - Nhà doanh nghiệp) để nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị. Chủ thể: các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và nông dân. Thời gian: trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp hoạch định chính sách phát triển cây bưởi Diễn, xây dựng kế hoạch phát triển nông nghiệp bền vững và quản lý chuỗi giá trị hiệu quả.

  2. Nông dân và tổ chức sản xuất: Cung cấp thông tin về thực trạng sản xuất, kỹ thuật canh tác, liên kết chuỗi và các giải pháp nâng cao thu nhập, giúp họ nâng cao năng lực sản xuất và tiếp cận thị trường.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hỗ trợ đánh giá tiềm năng đầu tư, xây dựng mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ, phát triển thương hiệu và mở rộng thị trường cho sản phẩm bưởi Diễn.

  4. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp: Là tài liệu tham khảo quý giá về phân tích chuỗi giá trị nông sản, phương pháp nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn trong phát triển sản phẩm đặc sản vùng miền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị bưởi Diễn gồm những khâu nào?
    Chuỗi giá trị bưởi Diễn tại Thanh Sơn gồm các khâu chính: sản xuất (nông dân), thu gom (thương lái nhỏ và lớn), bán buôn, bán lẻ và tiêu dùng cuối cùng. Mỗi khâu đều tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm.

  2. Tại sao diện tích trồng bưởi Diễn tăng nhanh trong những năm gần đây?
    Do điều kiện tự nhiên thuận lợi, chính sách hỗ trợ của địa phương, cùng với nhu cầu thị trường tăng cao và hiệu quả kinh tế rõ rệt từ cây bưởi Diễn đã thúc đẩy người dân mở rộng diện tích trồng.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn là gì?
    Khó khăn gồm thiếu vốn đầu tư, kỹ thuật canh tác chưa đồng đều, quản lý hợp đồng liên kết chưa chặt chẽ, và rủi ro về thị trường cũng như bảo quản sau thu hoạch.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị bưởi Diễn?
    Cần tăng cường liên kết giữa các tác nhân, áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến, xây dựng chính sách hỗ trợ, phát triển hợp tác xã và nâng cao năng lực quản lý chuỗi.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Nông dân trồng bưởi, doanh nghiệp chế biến và phân phối, cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức hỗ trợ phát triển nông nghiệp đều được hưởng lợi từ việc nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị bưởi Diễn.

Kết luận

  • Diện tích và sản lượng bưởi Diễn tại huyện Thanh Sơn tăng trưởng nhanh, phản ánh tiềm năng phát triển mạnh mẽ của cây trồng này.
  • Chuỗi giá trị bưởi Diễn được tổ chức qua nhiều kênh phân phối, với sự tham gia tích cực của các tác nhân từ sản xuất đến tiêu thụ.
  • Mức độ hài lòng của các tác nhân trong chuỗi giá trị cao, tuy nhiên vẫn còn tồn tại các khó khăn về vốn, kỹ thuật và quản lý hợp đồng.
  • Đề xuất các giải pháp phát triển chuỗi giá trị bao gồm tăng cường tổ chức sản xuất, khuyến nông, quản lý nhà nước, chính sách hỗ trợ và liên kết chuỗi.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để huyện Thanh Sơn phát triển bền vững cây bưởi Diễn, góp phần nâng cao thu nhập và phát triển kinh tế địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và tác nhân trong chuỗi cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển.