Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, chiếm khoảng 37,86% cơ cấu ngành công nghiệp và xây dựng năm 2021, đóng góp 63,80% vào GDP và tăng trưởng 4,05% trong cùng năm. Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 đã gây đứt gãy chuỗi cung ứng, làm tăng chi phí đầu vào và ảnh hưởng tiêu cực đến tiến độ thi công. Chất lượng công trình xây dựng là một trong ba mục tiêu trọng yếu, bên cạnh tiến độ và chi phí. Việc không đảm bảo chất lượng như lỗi thi công, làm lại, vật tư kém chất lượng, thiếu kiểm soát đã dẫn đến chi phí phát sinh lên tới 20% giá trị hợp đồng và gây chậm trễ dự án.

Chậm trễ thi công là vấn đề toàn cầu, trong đó các yếu tố quản lý chất lượng như làm lại do lỗi xây dựng, chất lượng vật tư thấp, giám sát kém có ảnh hưởng lớn. Nghiên cứu này tập trung phân tích các nhân tố gây lãng phí thời gian trong quy trình kiểm soát chất lượng thi công phần thô của dự án xây dựng dân dụng tại các địa phương như TP. Hồ Chí Minh và Bình Dương trong giai đoạn gần đây. Mục tiêu là xác định các nhân tố chính, mối quan hệ ảnh hưởng giữa chúng và đề xuất giải pháp giảm thiểu lãng phí dựa trên công cụ xây dựng tinh gọn, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng, giảm chi phí và rút ngắn thời gian thi công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Quản lý chất lượng xây dựng: Bao gồm các khái niệm về kế hoạch chất lượng, đảm bảo chất lượng (QA), kiểm soát chất lượng (QC) theo tiêu chuẩn ISO và Luật Xây dựng Việt Nam. Quản lý chất lượng thi công được xem là chuỗi các hoạt động nhằm đảm bảo công trình đạt yêu cầu kỹ thuật, an toàn và tiến độ.

  • Xây dựng tinh gọn (Lean Construction): Áp dụng nguyên tắc giảm thiểu lãng phí về vật liệu, thời gian và công sức, dựa trên hệ thống sản xuất Toyota (TPS). Các công cụ tinh gọn như Last Planner System (LPS), Just In Time (JIT), Kanban, và Kaizen được xem xét để cải tiến quy trình thi công và kiểm soát chất lượng.

  • Phân tích DEMATEL (Decision Making Trial and Evaluation Laboratory): Phương pháp định lượng để xác định mối quan hệ nguyên nhân - kết quả giữa các nhân tố phức tạp, giúp phân loại các nhân tố thành nhóm nguyên nhân và hệ quả, từ đó ưu tiên xử lý các nhân tố cốt lõi.

  • Lý thuyết xám và lý thuyết mờ (Grey & Fuzzy Theory): Được kết hợp với DEMATEL để xử lý các dữ liệu không chắc chắn, mơ hồ trong đánh giá chuyên gia, nâng cao độ tin cậy của kết quả phân tích.

Các khái niệm chính bao gồm: lãng phí thời gian, kiểm soát chất lượng thi công phần thô, công cụ xây dựng tinh gọn, ma trận ảnh hưởng, bản đồ quan hệ ảnh hưởng (IRM).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ khảo sát trực tuyến và trực tiếp với 132 kỹ sư, chuyên gia quản lý chất lượng, cán bộ giám sát, nhà thầu và chủ đầu tư tại các dự án xây dựng dân dụng bê tông cốt thép ở TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện và có kinh nghiệm thực tiễn, đảm bảo đại diện cho các nhóm chuyên môn liên quan.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng chỉ số quan trọng tương đối (RII) để xếp hạng mức độ ảnh hưởng của 33 nhân tố gây lãng phí thời gian. Tiếp đó, áp dụng kỹ thuật DEMATEL, DEMATEL xám và DEMATEL mờ để phân tích mối quan hệ tương hỗ giữa các nhân tố, xác định nhóm nguyên nhân và hệ quả.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 2/2023 đến tháng 12/2023, gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích thống kê, khảo sát chuyên gia, xử lý dữ liệu DEMATEL và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xếp hạng các nhân tố gây lãng phí thời gian: Trong 33 nhân tố khảo sát, các nhân tố có mức độ ảnh hưởng cao nhất bao gồm: thiếu kinh nghiệm quản lý và thi công (RII khoảng 85%), kế hoạch thi công kém (RII khoảng 82%), kiểm soát và giám sát chưa hiệu quả (RII khoảng 80%), và sự phối hợp giữa các bên tham gia dự án kém (RII khoảng 78%).

  2. Mối quan hệ nguyên nhân - kết quả qua DEMATEL: Phân tích cho thấy nhóm nguyên nhân cốt lõi gồm các yếu tố như thiếu kinh nghiệm, kế hoạch thi công kém, và kiểm soát giám sát yếu, có ảnh hưởng trực tiếp đến các nhân tố hệ quả như sửa lỗi, làm lại, chờ đợi chỉ thị và thời gian nghiệm thu kéo dài.

  3. Phân nhóm nhân tố theo bản đồ IRM: Các nhân tố thuộc góc phần tư I (cần ưu tiên xử lý) gồm: D4 (thiếu kinh nghiệm), E1 (kế hoạch thi công kém), E2 (kiểm soát giám sát chưa hiệu quả). Nhóm này chiếm khoảng 30% tổng số nhân tố nhưng có ảnh hưởng lan tỏa lớn đến toàn bộ hệ thống.

  4. So sánh các phương pháp DEMATEL: Kết quả phân tích bằng DEMATEL thường, DEMATEL xám và DEMATEL mờ tương đồng về thứ tự ưu tiên các nhân tố, tuy nhiên DEMATEL mờ cho phép xử lý tốt hơn các đánh giá không chắc chắn, tăng độ tin cậy của kết quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính gây lãng phí thời gian trong kiểm soát chất lượng thi công phần thô là do năng lực quản lý và thi công còn hạn chế, kế hoạch thi công chưa phù hợp và giám sát chưa chặt chẽ. Điều này dẫn đến các hệ quả như sửa chữa, làm lại, chậm trễ nghiệm thu, gây kéo dài tiến độ và tăng chi phí. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong ngành xây dựng tại khu vực Đông Nam Á và các báo cáo quốc tế về nguyên nhân chậm trễ dự án.

Việc sử dụng bản đồ IRM giúp trực quan hóa mối quan hệ phức tạp giữa các nhân tố, hỗ trợ nhà quản lý tập trung nguồn lực vào các yếu tố cốt lõi để cải thiện hiệu quả kiểm soát chất lượng. So sánh các phương pháp DEMATEL cho thấy việc kết hợp lý thuyết xám và mờ là cần thiết trong môi trường đánh giá chủ quan và dữ liệu không chắc chắn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng (RII) của từng nhân tố, bảng ma trận ảnh hưởng tổng thể T, và sơ đồ IRM phân nhóm nhân tố theo góc phần tư, giúp minh họa rõ ràng các mối quan hệ và ưu tiên xử lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân sự: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý chất lượng và kỹ thuật thi công cho cán bộ quản lý, giám sát và công nhân nhằm giảm thiểu lỗi do thiếu kinh nghiệm. Mục tiêu nâng cao năng lực trong vòng 6-12 tháng, do các công ty xây dựng và chủ đầu tư phối hợp thực hiện.

  2. Cải tiến kế hoạch thi công và nghiệm thu: Áp dụng công cụ xây dựng tinh gọn như Last Planner System (LPS) để lập kế hoạch chi tiết, linh hoạt, đồng bộ với tiến độ thi công thực tế, giảm thiểu thời gian chờ đợi và điều chỉnh kế hoạch nghiệm thu phù hợp. Thực hiện trong vòng 3-6 tháng, do nhà thầu và tư vấn giám sát phối hợp.

  3. Tăng cường kiểm soát và giám sát chất lượng: Sử dụng hệ thống quản lý trực quan, công nghệ BIM để theo dõi tiến độ và chất lượng thi công, đồng thời thiết lập các cuộc họp ngắn hàng ngày (Daily Huddle Meeting) để kịp thời phát hiện và xử lý vấn đề. Thời gian triển khai 3 tháng, do nhà thầu và tư vấn giám sát chịu trách nhiệm.

  4. Cải thiện phối hợp và trao đổi thông tin giữa các bên: Thiết lập quy trình chuẩn hóa trao đổi thông tin, sử dụng công cụ số hóa và họp định kỳ để đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời, giảm thiểu sai sót và chậm trễ. Thực hiện liên tục, do chủ đầu tư và ban quản lý dự án chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý dự án xây dựng: Giúp nhận diện các nhân tố gây lãng phí thời gian trong kiểm soát chất lượng, từ đó xây dựng chiến lược quản lý hiệu quả, giảm chi phí và rút ngắn tiến độ.

  2. Nhà thầu thi công và đội ngũ QA/QC: Áp dụng các công cụ tinh gọn và giải pháp đề xuất để cải tiến quy trình kiểm soát chất lượng, nâng cao năng suất và chất lượng công trình.

  3. Chuyên gia tư vấn giám sát và chủ đầu tư: Hiểu rõ các nguyên nhân gây lãng phí, tăng cường phối hợp và giám sát chặt chẽ nhằm đảm bảo dự án đạt mục tiêu chất lượng và tiến độ.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Quản lý xây dựng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu DEMATEL kết hợp lý thuyết xám và mờ, cũng như ứng dụng xây dựng tinh gọn trong quản lý chất lượng xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tập trung vào lãng phí thời gian trong kiểm soát chất lượng thi công?
    Lãng phí thời gian gây chậm tiến độ, tăng chi phí và ảnh hưởng đến chất lượng công trình. Giảm thiểu lãng phí giúp dự án hoàn thành đúng hạn và tiết kiệm nguồn lực.

  2. Phương pháp DEMATEL giúp gì trong nghiên cứu này?
    DEMATEL xác định mối quan hệ nguyên nhân - kết quả giữa các nhân tố, phân loại nhóm nguyên nhân và hệ quả, giúp ưu tiên xử lý các vấn đề cốt lõi.

  3. Xây dựng tinh gọn có thể áp dụng như thế nào trong kiểm soát chất lượng?
    Các công cụ như Last Planner System, Just In Time, và quản lý trực quan giúp tối ưu quy trình, giảm thời gian chờ đợi và lỗi, nâng cao hiệu quả kiểm soát chất lượng.

  4. Làm sao để xử lý dữ liệu không chắc chắn trong đánh giá chuyên gia?
    Kết hợp lý thuyết xám và mờ với DEMATEL giúp xử lý các đánh giá chủ quan, mơ hồ, tăng độ tin cậy và chính xác của kết quả phân tích.

  5. Ai nên áp dụng kết quả nghiên cứu này?
    Nhà quản lý dự án, nhà thầu, tư vấn giám sát, chủ đầu tư và các chuyên gia trong ngành xây dựng có thể áp dụng để cải tiến quy trình kiểm soát chất lượng và giảm lãng phí thời gian.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 33 nhân tố gây lãng phí thời gian trong kiểm soát chất lượng thi công phần thô của dự án xây dựng dân dụng, trong đó thiếu kinh nghiệm, kế hoạch thi công kém và giám sát yếu là các nguyên nhân cốt lõi.
  • Phương pháp DEMATEL kết hợp lý thuyết xám và mờ giúp phân tích mối quan hệ phức tạp giữa các nhân tố, hỗ trợ ra quyết định ưu tiên xử lý.
  • Các công cụ xây dựng tinh gọn được đề xuất nhằm giảm thiểu lãng phí, nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng và tiến độ thi công.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, giúp các bên liên quan trong ngành xây dựng cải thiện quy trình kiểm soát chất lượng, giảm chi phí và rút ngắn thời gian dự án.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất tại dự án thực tế, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các giai đoạn thi công khác.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và nhà thầu nên áp dụng các công cụ tinh gọn và phương pháp phân tích mối quan hệ nhân tố để tối ưu hóa quy trình kiểm soát chất lượng, nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả dự án.