Tổng quan nghiên cứu

Văn học thiếu nhi là một bộ phận quan trọng của nền văn học Việt Nam, đóng vai trò nuôi dưỡng tâm hồn và giáo dục nhân cách cho trẻ em. Theo ước tính, các tác phẩm văn học thiếu nhi chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số sáng tác văn học hiện nay, đặc biệt là các truyện viết cho thiếu nhi với nhân vật trung tâm là trẻ em. Tuy nhiên, việc nghiên cứu chuyên sâu về hình tượng nhân vật trẻ em trong truyện viết cho thiếu nhi của các tác giả đương đại, đặc biệt là Võ Diệu Thanh, vẫn còn hạn chế. Luận văn này tập trung khảo sát các truyện viết cho thiếu nhi của Võ Diệu Thanh trong giai đoạn từ năm 2014 đến 2021, bao gồm các tác phẩm tiêu biểu như Lần đầu thấy trăng, Siêu nhân cua, Bảng đỏ cho xứ Bìm Bìm, Những cậu bé mặt trời, và Quà tặng của ngày mai. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân loại các kiểu nhân vật trẻ em, đánh giá nghệ thuật xây dựng nhân vật và vị trí của Võ Diệu Thanh trong văn học thiếu nhi Việt Nam đương đại. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc làm rõ đóng góp của nhà văn đối với sự phát triển của văn học thiếu nhi, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu, giáo viên và phụ huynh trong việc giáo dục trẻ em qua văn học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết văn học thiếu nhi: Dựa trên quan điểm của Bùi Thanh Truyền và các nhà nghiên cứu trong nước, văn học thiếu nhi được hiểu là những tác phẩm có nhân vật trung tâm là thiếu nhi, mang nội dung giáo dục nhân cách và kỹ năng sống, sử dụng ngôn ngữ phù hợp với lứa tuổi.
  • Lý thuyết nhân vật văn học: Áp dụng phân loại nhân vật theo Phương Lựu và Trần Đình Sử, luận văn phân biệt nhân vật chính diện, phản diện, nhân vật “tròn” và “dẹt”, đồng thời chú trọng đến đặc điểm ngoại hình, tính cách và số phận của nhân vật trẻ em.
  • Thi pháp học và lý thuyết diễn ngôn: Giúp phân tích nghệ thuật xây dựng nhân vật qua ngôn ngữ, giọng điệu trần thuật, không gian và thời gian nghệ thuật trong truyện viết cho thiếu nhi của Võ Diệu Thanh.
  • Tâm lý học trẻ em: Cung cấp cơ sở để hiểu đặc điểm tâm sinh lý của trẻ em được phản ánh trong nhân vật, từ đó đánh giá tính chân thực và giáo dục của tác phẩm.

Các khái niệm chính bao gồm: văn học thiếu nhi, nhân vật trẻ em, kiểu nhân vật, nghệ thuật xây dựng nhân vật, giọng điệu trần thuật, không gian và thời gian nghệ thuật.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp tiểu sử: Thu thập thông tin về cuộc đời, hoàn cảnh sống và sự nghiệp sáng tác của Võ Diệu Thanh để làm rõ ảnh hưởng đến cách xây dựng nhân vật trẻ em.
  • Phương pháp loại hình: Phân tích các kiểu nhân vật trẻ em dựa trên đặc điểm nội dung và hình thức nghệ thuật.
  • Phương pháp so sánh, đối chiếu: So sánh hình tượng nhân vật trẻ em trong truyện của Võ Diệu Thanh với các tác giả cùng thời và trước đó như Nguyễn Nhật Ánh, Trần Hoài Dương, Quế Hương để làm nổi bật nét riêng.
  • Phương pháp thống kê: Thống kê số lượng nhân vật trẻ em, các yếu tố ngôn ngữ và chi tiết nghệ thuật trong các tác phẩm để có cơ sở khoa học cho phân tích.
  • Phân tích thi pháp và diễn ngôn: Đánh giá nghệ thuật xây dựng nhân vật qua ngôn ngữ, giọng điệu, không gian và thời gian nghệ thuật.
  • Phân tích tâm lý học trẻ em: Hiểu và đánh giá đặc điểm tâm sinh lý của nhân vật trẻ em trong tác phẩm.

Nguồn dữ liệu chính là các tác phẩm truyện viết cho thiếu nhi của Võ Diệu Thanh xuất bản từ 2014 đến 2021, cùng một số tác phẩm của các tác giả khác để so sánh. Cỡ mẫu gồm 53 nhân vật trẻ em được thống kê trong các truyện thiếu nhi của tác giả. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các tác phẩm tiêu biểu, có ảnh hưởng và được độc giả đón nhận. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng 2 năm, từ khảo sát tài liệu đến phân tích và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân loại nhân vật trẻ em thành bốn kiểu chính:

    • Nhân vật trẻ em hồn nhiên, trong sáng (chiếm khoảng 40% tổng số nhân vật), tiêu biểu như Hưng, Mai trong Siêu nhân cua và Chúng mình bay đầy trời.
    • Nhân vật trẻ em bất hạnh (khoảng 25%), như Dẫu, Dị trong Lần đầu thấy trăng, thể hiện những số phận chịu thiệt thòi, mất mát.
    • Nhân vật trẻ em giàu lòng nhân hậu (khoảng 20%), thể hiện qua các hành động yêu thương thiên nhiên, con người như Quý trong Chúng mình bay đầy trời.
    • Nhân vật trẻ em có khả năng đặc biệt (khoảng 15%), như Chùa trong Quà tặng của ngày mai với tài năng âm nhạc thiên bẩm.

  2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật đa dạng và tinh tế:

    • Khắc họa tính cách qua hành động, lời nói, tâm lý nội tâm. Ví dụ, nhân vật Tì Ti trong Những cậu bé mặt trời được miêu tả qua thói quen nói chuyện với đồ vật, thể hiện sự cô đơn và hồn nhiên.
    • Sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật phong phú: ngôn ngữ tả, kể, đối thoại và độc thoại giúp nhân vật sống động, gần gũi với trẻ em.
    • Giọng điệu trần thuật biến hóa linh hoạt, từ hồn nhiên, trong trẻo đến xót xa, thương cảm, phù hợp với nội dung từng truyện.
    • Không gian và thời gian nghệ thuật được xây dựng sinh động, đặc biệt là không gian sông nước Nam Bộ, trường học, gia đình, tạo nên bối cảnh chân thực cho nhân vật.

  3. Vị trí trung tâm của nhân vật trẻ em trong truyện thiếu nhi của Võ Diệu Thanh:
    Nhân vật trẻ em không chỉ là trung tâm về mặt nội dung mà còn là biểu tượng cho các giá trị nhân văn, giáo dục. Ví dụ, trong Bảng đỏ cho xứ Bìm Bìm, nhân vật Dưa Leo thể hiện quá trình nhận thức và thay đổi thói quen xấu, gửi gắm thông điệp giáo dục sâu sắc.

  4. Sự gắn kết giữa nhân vật và nguyên mẫu thực tế:
    Nhiều nhân vật trẻ em được xây dựng dựa trên nguyên mẫu có thật, như Chùa – thần đồng đàn sến, tạo nên sự chân thực và gần gũi, giúp độc giả dễ dàng đồng cảm và học hỏi.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự đa dạng và sâu sắc trong xây dựng nhân vật trẻ em của Võ Diệu Thanh xuất phát từ kinh nghiệm thực tiễn của tác giả với vai trò giáo viên tiểu học và người mẹ, cùng với sự thấu hiểu tâm lý trẻ em. So với các nghiên cứu trước đây về nhân vật trẻ em trong văn học thiếu nhi Việt Nam, luận văn này làm rõ hơn về sự kết hợp giữa yếu tố hiện thực và nghệ thuật trong sáng tác của Võ Diệu Thanh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các kiểu nhân vật trẻ em và bảng thống kê các yếu tố nghệ thuật được sử dụng trong từng tác phẩm. So sánh với các tác giả như Nguyễn Nhật Ánh, Võ Diệu Thanh có cách xây dựng nhân vật trẻ em gần gũi với đời sống thực tế hơn, đồng thời chú trọng đến giáo dục kỹ năng sống và nhân cách.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm nổi bật vai trò của văn học thiếu nhi trong giáo dục toàn diện cho trẻ em, đồng thời khẳng định vị trí của Võ Diệu Thanh như một cây bút tiêu biểu trong dòng văn học thiếu nhi đương đại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển văn học thiếu nhi có nhân vật trẻ em đa dạng và chân thực: Các nhà xuất bản và tác giả nên khuyến khích sáng tác các tác phẩm phản ánh đa chiều cuộc sống trẻ em, nhằm đáp ứng nhu cầu giáo dục và giải trí của độc giả nhỏ tuổi trong vòng 3-5 năm tới.

  2. Ứng dụng nghệ thuật xây dựng nhân vật trong giáo dục kỹ năng sống: Giáo viên và phụ huynh có thể sử dụng các truyện thiếu nhi của Võ Diệu Thanh làm tài liệu giảng dạy kỹ năng sống, phát triển nhân cách cho học sinh tiểu học, đặc biệt là kỹ năng ứng xử và tự nhận thức, trong các chương trình học hàng năm.

  3. Tổ chức các hoạt động giao lưu, tọa đàm về văn học thiếu nhi: Các trường học, thư viện và nhà xuất bản nên phối hợp tổ chức các buổi giao lưu với tác giả, tọa đàm về vai trò của nhân vật trẻ em trong truyện thiếu nhi nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị giáo dục của văn học thiếu nhi, thực hiện trong vòng 1-2 năm.

  4. Khuyến khích nghiên cứu chuyên sâu về văn học thiếu nhi đương đại: Các cơ quan nghiên cứu và đào tạo nên đầu tư kinh phí và tạo điều kiện cho các đề tài nghiên cứu về văn học thiếu nhi, đặc biệt là các tác giả như Võ Diệu Thanh, nhằm phát triển lý luận và thực tiễn trong lĩnh vực này trong 5 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn học và sinh viên ngành Văn học: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về nhân vật trẻ em trong văn học thiếu nhi, giúp mở rộng kiến thức và phương pháp nghiên cứu chuyên sâu.

  2. Giáo viên tiểu học và giáo viên dạy văn học thiếu nhi: Tài liệu giúp hiểu rõ đặc điểm tâm lý trẻ em và nghệ thuật xây dựng nhân vật, từ đó áp dụng hiệu quả trong giảng dạy và giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.

  3. Phụ huynh và những người làm công tác giáo dục trẻ em: Luận văn cung cấp góc nhìn sâu sắc về vai trò của văn học thiếu nhi trong việc hình thành nhân cách và kỹ năng sống, giúp phụ huynh lựa chọn sách phù hợp và phương pháp giáo dục tích cực.

  4. Nhà xuất bản và tác giả văn học thiếu nhi: Nghiên cứu này là nguồn tham khảo quý giá để phát triển các tác phẩm có giá trị giáo dục cao, đồng thời nâng cao chất lượng sáng tác và tiếp cận độc giả nhỏ tuổi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nhân vật trẻ em trong truyện thiếu nhi của Võ Diệu Thanh có đặc điểm gì nổi bật?
    Nhân vật trẻ em trong truyện của Võ Diệu Thanh đa dạng về tính cách và số phận, nổi bật với sự hồn nhiên, trong sáng, đồng thời phản ánh những bất hạnh và khả năng đặc biệt. Ví dụ, nhân vật Chùa trong Quà tặng của ngày mai là thần đồng đàn sến với tài năng thiên bẩm.

  2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật trẻ em của Võ Diệu Thanh có điểm gì khác biệt?
    Tác giả sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật phong phú, giọng điệu trần thuật linh hoạt và xây dựng không gian, thời gian nghệ thuật sinh động, giúp nhân vật sống động và gần gũi với độc giả nhỏ tuổi.

  3. Luận văn có áp dụng phương pháp nghiên cứu nào để phân tích nhân vật trẻ em?
    Luận văn phối hợp các phương pháp tiểu sử, loại hình, so sánh đối chiếu, thống kê, thi pháp học và diễn ngôn, cùng phân tích tâm lý học trẻ em để có cái nhìn toàn diện và sâu sắc về nhân vật.

  4. Võ Diệu Thanh có những tác phẩm thiếu nhi tiêu biểu nào?
    Các tác phẩm tiêu biểu gồm Lần đầu thấy trăng, Siêu nhân cua, Chúng mình bay đầy trời, Bảng đỏ cho xứ Bìm Bìm, Những cậu bé mặt trời, và Quà tặng của ngày mai.

  5. Ý nghĩa giáo dục của truyện viết cho thiếu nhi của Võ Diệu Thanh là gì?
    Truyện không chỉ giúp trẻ mở rộng vốn từ, mà còn giáo dục nhân cách, kỹ năng sống như tự nhận thức, lòng nhân hậu, sự dũng cảm và khả năng vượt khó, góp phần phát triển toàn diện cho trẻ em.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa và phân loại bốn kiểu nhân vật trẻ em trong truyện viết cho thiếu nhi của Võ Diệu Thanh, làm rõ nét riêng trong cách xây dựng nhân vật của tác giả.
  • Nghiên cứu chỉ ra nghệ thuật xây dựng nhân vật đa dạng, kết hợp giữa hiện thực và nghệ thuật, tạo nên hình tượng nhân vật chân thực, gần gũi và giàu tính giáo dục.
  • Võ Diệu Thanh được khẳng định là cây bút tiêu biểu trong văn học thiếu nhi Việt Nam đương đại với đóng góp quan trọng trong việc phát triển văn học thiếu nhi có giá trị nhân văn sâu sắc.
  • Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu, giáo viên, phụ huynh và nhà xuất bản trong lĩnh vực văn học thiếu nhi.
  • Các bước tiếp theo gồm mở rộng nghiên cứu về tác phẩm mới của tác giả, ứng dụng kết quả nghiên cứu vào giáo dục và phát triển văn học thiếu nhi trong thực tiễn.

Call to action: Độc giả, nhà nghiên cứu và những người quan tâm đến văn học thiếu nhi được khuyến khích tiếp cận và ứng dụng những phát hiện của luận văn để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển văn học thiếu nhi Việt Nam.