Tổng quan nghiên cứu

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) tại Việt Nam đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của các khu công nghiệp (KCN), với hơn 283 KCN được thành lập tính đến cuối năm 2011, tổng diện tích gần 76.000 ha, trong đó diện tích đất công nghiệp cho thuê chiếm trên 61%. Kế hoạch sử dụng đất giai đoạn 2011-2015 dự kiến tăng lên 130.000 ha và đến năm 2020 là 200.000 ha. Quá trình này kéo theo việc thu hồi đất nông nghiệp để phục vụ xây dựng KCN, dẫn đến chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang các ngành công nghiệp và dịch vụ. Tuy nhiên, việc thu hồi đất đã gây ra nhiều khó khăn cho người dân, đặc biệt là vấn đề việc làm và ổn định đời sống kinh tế của các hộ bị thu hồi đất.

Tỉnh Bắc Ninh, đặc biệt huyện Yên Phong, là vùng có điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế công nghiệp với nhiều KCN lớn như Yên Phong, Từ Sơn, Quế Võ. Tuy nhiên, việc thu hồi đất tại đây đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người lao động trong các hộ bị thu hồi đất, đặt ra thách thức lớn trong việc tạo việc làm và ổn định thu nhập cho họ. Nghiên cứu tập trung vào thực trạng việc làm của người lao động trong các hộ bị thu hồi đất tại một số xã thuộc KCN Yên Phong nhằm đề xuất các giải pháp thiết thực, góp phần ổn định kinh tế xã hội và thúc đẩy CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn tại địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu là phản ánh tình hình thu hồi đất, chính sách đền bù hỗ trợ, phân tích thực trạng việc làm, khó khăn trong tìm kiếm việc làm mới và nguyện vọng của người lao động sau thu hồi đất, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại 3 xã Long Châu, Đông Phong và Yên Trung, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, trong giai đoạn từ tháng 11/2012 đến tháng 10/2013.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình liên quan đến quản lý đất đai, CNH-HĐH nông nghiệp nông thôn và thị trường lao động. Luật Đất đai 2003 quy định đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu, Nhà nước có quyền thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội. CNH-HĐH được hiểu là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, đồng thời chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang các ngành khác. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thu hồi đất (THĐ): Quyết định hành chính của Nhà nước thu hồi quyền sử dụng đất để phục vụ mục đích phát triển kinh tế xã hội.
  • Việc làm: Mọi hoạt động lao động tạo ra thu nhập hợp pháp, bao gồm việc làm chính, việc làm phụ, việc làm đầy đủ và việc làm hiệu quả.
  • Thiếu việc làm và thất nghiệp: Tình trạng người lao động không có hoặc không đủ việc làm, ảnh hưởng đến thu nhập và đời sống.
  • Chuyển dịch cơ cấu lao động: Quá trình chuyển đổi lao động từ khu vực nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng lao động.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại 3 xã Long Châu, Đông Phong và Yên Trung thuộc KCN Yên Phong.

  • Chọn mẫu: Trong tổng số 1.239 hộ bị thu hồi đất, lấy 1.146 hộ làm đối tượng nghiên cứu, trong đó chọn ngẫu nhiên 180 hộ làm mẫu điều tra. Mẫu được phân chia thành hai nhóm dựa trên diện tích đất bị thu hồi (<50% và ≥50%).
  • Phương pháp thu thập: Phỏng vấn trực tiếp kết hợp phỏng vấn bán cấu trúc với các hộ dân, thu thập thông tin về đất đai, lao động, việc làm trước và sau thu hồi đất.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu, áp dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích kinh tế nhằm đánh giá thực trạng và rút ra kết luận.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2012 đến tháng 10/2013, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích đất nông nghiệp giảm mạnh do thu hồi đất phục vụ KCN: Từ năm 2010 đến 2012, diện tích đất nông nghiệp tại huyện Yên Phong giảm khoảng 433,54 ha, chủ yếu do chuyển đổi sang đất khu công nghiệp với tốc độ tăng bình quân trên 100% mỗi năm. Diện tích đất sản xuất nông nghiệp bình quân trên hộ giảm từ 1.618,12 m² xuống còn 1.164,35 m² ở nhóm thu hồi dưới 50%, và giảm mạnh hơn ở nhóm thu hồi trên 50% (từ 1.767,64 m² xuống 511,88 m²).

  2. Cơ cấu lao động chuyển dịch chậm, lao động nông nghiệp vẫn chiếm tỷ lệ cao: Tỷ lệ lao động nông nghiệp giảm từ 75% năm 2010 xuống còn 63% năm 2012, trong khi lao động phi nông nghiệp tăng từ 25% lên 37%. Tuy nhiên, tốc độ chuyển dịch còn chậm, gây áp lực lớn về việc làm cho lao động nông thôn bị thu hồi đất.

  3. Trình độ văn hóa và chuyên môn kỹ thuật của người lao động thấp: Đa số chủ hộ có trình độ văn hóa trung bình ở cấp 2, nhiều người chỉ có trình độ cấp 1, đặc biệt ở nhóm có diện tích thu hồi lớn. Điều này hạn chế khả năng tiếp cận việc làm mới và chuyển đổi nghề nghiệp.

  4. Chính sách đền bù và hỗ trợ việc làm chưa đáp ứng nhu cầu: Mức đền bù đất nông nghiệp khoảng 194.000 đồng/m², đất thổ cư 910.000 đồng/m², hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp từ 1 đến 1,5 triệu đồng/người. Tuy nhiên, người dân cho rằng mức hỗ trợ thấp, không đủ để học nghề và tìm việc làm ổn định. Các lớp đào tạo nghề còn hạn chế về số lượng, chất lượng và chưa gắn kết với nhu cầu thực tế của lao động.

Thảo luận kết quả

Việc giảm diện tích đất nông nghiệp do thu hồi đất phục vụ phát triển KCN là xu hướng tất yếu trong quá trình CNH, HĐH, nhưng đã gây ra áp lực lớn về việc làm cho người lao động nông thôn. Sự chậm chuyển dịch cơ cấu lao động và trình độ thấp của lao động làm tăng nguy cơ thất nghiệp và thiếu việc làm. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với các vùng công nghiệp mới phát triển, nơi người lao động cần được hỗ trợ đào tạo và tạo việc làm phù hợp.

Chính sách đền bù và hỗ trợ việc làm hiện nay chưa đủ mạnh để giúp người dân ổn định cuộc sống, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và các tổ chức đào tạo nghề để nâng cao hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động diện tích đất nông nghiệp, tỷ lệ lao động theo ngành nghề và bảng so sánh mức đền bù, hỗ trợ việc làm giữa các nhóm hộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và nâng cao kỹ năng cho người lao động: Xây dựng các chương trình đào tạo nghề đa dạng, phù hợp với nhu cầu thị trường lao động tại địa phương, ưu tiên lao động có trình độ thấp và nhóm bị thu hồi đất trên 50%. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Sở Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với các trung tâm dạy nghề địa phương.

  2. Tăng mức hỗ trợ tài chính và chính sách đền bù hợp lý: Điều chỉnh mức đền bù đất và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp để đảm bảo người dân có đủ nguồn lực học nghề và ổn định cuộc sống. Chủ trương này cần được UBND tỉnh và huyện Yên Phong triển khai trong năm tới.

  3. Phát triển các mô hình kinh tế phù hợp tại địa phương: Khuyến khích phát triển làng nghề truyền thống, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ nhằm tạo việc làm tại chỗ cho lao động lớn tuổi hoặc khó chuyển đổi nghề. Thời gian thực hiện 3 năm, do các ban ngành địa phương chủ trì.

  4. Tăng cường phối hợp giữa doanh nghiệp và chính quyền địa phương: Hỗ trợ doanh nghiệp trong KCN Yên Phong tuyển dụng lao động địa phương, đồng thời xây dựng các chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp nhận lao động bị thu hồi đất. Thực hiện ngay trong năm 2024, do Ban Quản lý KCN và UBND huyện phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển kinh tế xã hội: Giúp hoạch định chính sách thu hồi đất, đền bù và hỗ trợ việc làm phù hợp với thực tế địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách lao động và đào tạo nghề: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng các chương trình đào tạo nghề hiệu quả, phù hợp với nhu cầu chuyển dịch cơ cấu lao động.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong khu công nghiệp: Hiểu rõ tác động của thu hồi đất đến lao động địa phương, từ đó có chính sách tuyển dụng và hỗ trợ lao động phù hợp.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và phát triển nông thôn: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế nông thôn bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực của thu hồi đất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Việc thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến việc làm của người dân?
    Việc thu hồi đất nông nghiệp làm giảm diện tích canh tác, dẫn đến mất việc làm chính cho lao động nông thôn. Trung bình mỗi ha đất thu hồi có khoảng 13 lao động mất việc, gây áp lực lớn về việc làm và thu nhập.

  2. Chính sách đền bù hiện nay có đủ để người dân ổn định cuộc sống không?
    Mức đền bù và hỗ trợ hiện tại được đánh giá là thấp, không đủ để người dân học nghề và tìm việc làm mới ổn định, đặc biệt với những hộ bị thu hồi diện tích lớn.

  3. Người lao động sau thu hồi đất gặp khó khăn gì khi tìm việc làm mới?
    Khó khăn chính là trình độ văn hóa và chuyên môn thấp, thiếu kỹ năng nghề phù hợp, thiếu thông tin việc làm và sự hỗ trợ từ các cơ quan chức năng.

  4. Các giải pháp nào giúp người lao động chuyển đổi nghề hiệu quả?
    Đào tạo nghề đa dạng, nâng cao kỹ năng, phát triển làng nghề truyền thống, hỗ trợ tài chính và phối hợp với doanh nghiệp để tạo việc làm là những giải pháp thiết thực.

  5. Tại sao chuyển dịch cơ cấu lao động ở Yên Phong còn chậm?
    Nguyên nhân do trình độ lao động thấp, thiếu các chương trình đào tạo nghề phù hợp, hạn chế về cơ sở vật chất đào tạo và chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Kết luận

  • Quá trình thu hồi đất phục vụ phát triển KCN tại Yên Phong đã làm giảm đáng kể diện tích đất nông nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của người lao động nông thôn.
  • Cơ cấu lao động chuyển dịch chậm, lao động nông nghiệp vẫn chiếm tỷ lệ cao, trong khi trình độ văn hóa và chuyên môn kỹ thuật của người lao động còn thấp.
  • Chính sách đền bù và hỗ trợ việc làm hiện nay chưa đáp ứng đủ nhu cầu, gây khó khăn cho người dân trong việc chuyển đổi nghề và ổn định cuộc sống.
  • Cần tăng cường đào tạo nghề, nâng cao kỹ năng, điều chỉnh chính sách hỗ trợ và phát triển các mô hình kinh tế phù hợp để giải quyết việc làm cho lao động sau thu hồi đất.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo nghề, tăng cường phối hợp giữa chính quyền và doanh nghiệp, đồng thời điều chỉnh chính sách đền bù nhằm đảm bảo ổn định kinh tế xã hội tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng một cộng đồng lao động bền vững và phát triển tại khu công nghiệp Yên Phong!