Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông hiện nay, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy phản biện cho học sinh. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh lớp 12 tại một số trường trung học phổ thông còn gặp khó khăn trong việc tiếp nhận và cảm thụ các tác phẩm văn học theo phong cách nghệ thuật khác nhau, đặc biệt là các tác phẩm thuộc thể loại ký sự. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng dạy học tác phẩm ký sự trong chương trình Ngữ văn lớp 12, nhằm đề xuất phương pháp dạy học phù hợp, nâng cao hiệu quả tiếp nhận và cảm thụ văn học của học sinh.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là phân tích khung lý thuyết về thể loại ký sự và phong cách nghệ thuật tác giả, khảo sát thực trạng dạy học tác phẩm ký sự tại trường THPT Nguyễn Khuyến, thành phố Nam Định trong năm học 2012-2013, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn Ngữ văn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các lớp 12 của trường THPT Nguyễn Khuyến, với cỡ mẫu gồm 12 giáo viên và 424 học sinh khối 12.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn, giúp học sinh phát triển kỹ năng cảm thụ tác phẩm ký sự, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc áp dụng phương pháp dạy học hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm lý và trình độ của học sinh phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về thể loại ký sự và lý thuyết về phong cách nghệ thuật tác giả. Thể loại ký sự được hiểu là một hình thức văn học tự sự, ghi lại những sự kiện, hiện tượng có thật trong cuộc sống với cách thể hiện sinh động, giàu hình ảnh và cảm xúc. Phong cách nghệ thuật tác giả là tổng hòa các yếu tố ngôn ngữ, hình ảnh, giọng điệu và cấu trúc tác phẩm, phản ánh cá tính sáng tạo và quan điểm thẩm mỹ của nhà văn.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Thể loại ký sự: đặc trưng, chức năng và vai trò trong chương trình Ngữ văn lớp 12.
  • Phong cách nghệ thuật tác giả: các yếu tố cấu thành và ảnh hưởng đến cảm thụ tác phẩm.
  • Tiếp nhận và cảm thụ tác phẩm văn học: quá trình tâm lý và nhận thức của học sinh khi học tập tác phẩm ký sự.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học tại trường THPT Nguyễn Khuyến, Nam Định, trong năm học 2012-2013. Cỡ mẫu gồm 12 giáo viên dạy Ngữ văn lớp 12 và 424 học sinh khối 12, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm:

  • Phân tích định tính dựa trên lý thuyết thể loại và phong cách nghệ thuật để đánh giá nội dung và phương pháp dạy học.
  • Phân tích định lượng qua phiếu điều tra, bảng hỏi nhằm đánh giá mức độ hài lòng, khó khăn và hiệu quả tiếp nhận của học sinh.
  • So sánh đối chiếu với các nghiên cứu trước đây và thực tiễn giảng dạy tại trường.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2012, bao gồm các bước khảo sát, thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ học sinh tiếp nhận tác phẩm ký sự còn hạn chế: Khoảng 65% học sinh cho biết gặp khó khăn trong việc hiểu và cảm thụ các tác phẩm ký sự do phong cách nghệ thuật phức tạp và ngôn ngữ đặc thù.
  2. Phương pháp dạy học chưa đa dạng và chưa phù hợp: 75% giáo viên sử dụng chủ yếu phương pháp thuyết trình và phân tích truyền thống, thiếu các hoạt động tương tác và sáng tạo nhằm kích thích sự hứng thú của học sinh.
  3. Thiếu tài liệu và hướng dẫn cụ thể về phong cách nghệ thuật tác giả: 80% giáo viên phản ánh thiếu tài liệu tham khảo chuyên sâu về phong cách nghệ thuật, dẫn đến khó khăn trong việc truyền đạt nội dung này cho học sinh.
  4. Học sinh có nhu cầu được trải nghiệm và thực hành nhiều hơn: 70% học sinh mong muốn được tham gia các hoạt động nhóm, thảo luận và trình bày cảm nhận cá nhân về tác phẩm ký sự để nâng cao khả năng tiếp nhận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa có sự đổi mới căn bản trong phương pháp dạy học, cũng như thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt tài liệu và hướng dẫn chuyên môn cho giáo viên. So sánh với một số nghiên cứu gần đây trong ngành giáo dục, việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, dựa trên trải nghiệm và tương tác đã chứng minh hiệu quả trong việc nâng cao khả năng tiếp nhận văn học của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh gặp khó khăn theo từng khía cạnh (hiểu nội dung, cảm thụ phong cách nghệ thuật, hứng thú học tập) và bảng tổng hợp các phương pháp dạy học được giáo viên sử dụng. Điều này giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu đổi mới.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ được những điểm yếu trong dạy học tác phẩm ký sự, từ đó tạo cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp đổi mới phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, tương tác: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, đóng vai, trình bày cảm nhận cá nhân nhằm tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh cảm thụ tốt tác phẩm ký sự lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên Ngữ văn, ban giám hiệu nhà trường.

  2. Xây dựng và bổ sung tài liệu chuyên sâu về phong cách nghệ thuật tác giả: Phối hợp với các chuyên gia ngôn ngữ và văn học để biên soạn tài liệu hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu, phù hợp với trình độ học sinh lớp 12. Thời gian hoàn thành trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: phòng giáo dục, tổ Ngữ văn.

  3. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo về phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng truyền đạt phong cách nghệ thuật tác giả. Mục tiêu 100% giáo viên Ngữ văn được tập huấn trong năm học. Chủ thể thực hiện: sở giáo dục, trường THPT.

  4. Tăng cường hoạt động trải nghiệm và ngoại khóa liên quan đến tác phẩm ký sự: Tổ chức các buổi tham quan, giao lưu văn học, thi viết cảm nhận nhằm tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Mục tiêu nâng cao sự hứng thú học tập của học sinh. Chủ thể thực hiện: nhà trường, các câu lạc bộ văn học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn phổ thông: Nắm bắt thực trạng và phương pháp dạy học tác phẩm ký sự, áp dụng các giải pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Hiểu rõ những khó khăn trong dạy học môn Ngữ văn, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ, đào tạo và phát triển chương trình phù hợp.

  3. Sinh viên sư phạm Ngữ văn: Là tài liệu tham khảo quý giá giúp trang bị kiến thức lý thuyết và thực tiễn về dạy học thể loại ký sự và phong cách nghệ thuật tác giả.

  4. Nghiên cứu sinh và nhà nghiên cứu văn học: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích chuyên sâu về thể loại ký sự trong giáo dục phổ thông, mở rộng hướng nghiên cứu về phương pháp dạy học văn học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tác phẩm ký sự là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Tác phẩm ký sự là thể loại văn học ghi lại sự kiện, hiện tượng có thật với cách thể hiện sinh động, giàu hình ảnh và cảm xúc. Đặc điểm nổi bật là tính chân thực kết hợp với phong cách nghệ thuật độc đáo, giúp người đọc cảm nhận sâu sắc về cuộc sống.

  2. Tại sao học sinh gặp khó khăn khi học tác phẩm ký sự?
    Nguyên nhân chính là do ngôn ngữ và phong cách nghệ thuật phức tạp, thiếu phương pháp dạy học phù hợp, cũng như hạn chế về tài liệu tham khảo và hoạt động trải nghiệm thực tế.

  3. Phương pháp dạy học nào hiệu quả cho tác phẩm ký sự?
    Phương pháp tích cực, tương tác như thảo luận nhóm, đóng vai, trình bày cảm nhận cá nhân được đánh giá cao, giúp học sinh chủ động tiếp nhận và phát triển tư duy sáng tạo.

  4. Làm thế nào để giáo viên nâng cao năng lực dạy học tác phẩm ký sự?
    Giáo viên cần tham gia các khóa tập huấn chuyên môn, nghiên cứu tài liệu chuyên sâu về phong cách nghệ thuật tác giả, đồng thời áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực trong lớp học.

  5. Vai trò của hoạt động ngoại khóa trong dạy học tác phẩm ký sự là gì?
    Hoạt động ngoại khóa tạo môi trường học tập sinh động, giúp học sinh trải nghiệm thực tế, tăng cường sự hứng thú và khả năng cảm thụ tác phẩm, từ đó nâng cao hiệu quả học tập môn Ngữ văn.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ thực trạng dạy học tác phẩm ký sự trong chương trình Ngữ văn lớp 12 tại trường THPT Nguyễn Khuyến, Nam Định, với tỷ lệ học sinh gặp khó khăn khoảng 65%.
  • Phương pháp dạy học hiện tại còn hạn chế, chủ yếu là truyền thống, thiếu sự đổi mới và tương tác.
  • Thiếu tài liệu chuyên sâu về phong cách nghệ thuật tác giả là một trong những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng tài liệu, tập huấn giáo viên và tăng cường hoạt động trải nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
  • Tiếp theo, cần triển khai thực nghiệm các giải pháp đề xuất và đánh giá hiệu quả trong thực tế giảng dạy để hoàn thiện mô hình dạy học tác phẩm ký sự.

Call-to-action: Các nhà giáo dục và nghiên cứu hãy áp dụng và phát triển các giải pháp này nhằm nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn, góp phần đào tạo thế hệ học sinh có năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo vững chắc.