I. Khái niệm và đặc điểm tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự
Tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự được hiểu là hành vi mà người cho vay thu lợi bất chính từ việc cho vay với lãi suất vượt quá mức quy định của pháp luật. Theo Bộ luật Hình sự 2015, tội này có thể bị xử lý hình sự khi lãi suất vượt quá 5 lần mức quy định trong Bộ luật Dân sự. Đặc điểm chính của tội này là tính chất nguy hiểm cho xã hội, gây thiệt hại cho quyền lợi hợp pháp của người vay. Hành vi cho vay nặng lãi thường diễn ra trong các giao dịch dân sự mà không có sự kiểm soát chặt chẽ từ cơ quan nhà nước, dẫn đến việc người vay có thể rơi vào tình trạng nợ nần nghiêm trọng. Việc xác định hình phạt cho vay nặng lãi cũng cần dựa vào mức độ thiệt hại mà hành vi này gây ra cho xã hội và cá nhân. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các quy định pháp luật rõ ràng nhằm bảo vệ quyền lợi của người vay và ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến cho vay nặng lãi.
1.1. Dấu hiệu pháp lý của tội cho vay nặng lãi
Dấu hiệu pháp lý của tội cho vay nặng lãi bao gồm hành vi cho vay với lãi suất cao hơn mức quy định, sự cố ý của người cho vay, và việc thu lợi bất chính từ hoạt động này. Theo Điều 201 Bộ luật Hình sự 2015, tội này được xác định qua các yếu tố như đối tượng, khách thể và mặt chủ quan của hành vi. Khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ, trong khi mặt chủ quan phản ánh ý thức và mục đích của người thực hiện hành vi phạm tội. Việc phân tích các dấu hiệu này giúp xác định rõ ràng hơn về tính chất nguy hiểm của tội phạm và cách thức xử lý theo quy định của pháp luật. Điều này cũng góp phần vào việc nâng cao hiệu quả trong công tác xét xử và phòng ngừa tội phạm liên quan đến cho vay nặng lãi.
II. Thực tiễn áp dụng pháp luật về tội cho vay nặng lãi
Thực tiễn áp dụng pháp luật về tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự cho thấy nhiều vấn đề tồn tại trong quá trình xử lý các vụ án liên quan. Mặc dù Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định rõ ràng về tội này, nhưng việc thực thi vẫn gặp khó khăn do thiếu hụt thông tin và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Các vụ án liên quan đến cho vay nặng lãi thường bị xử lý chậm trễ, dẫn đến việc bảo vệ quyền lợi của người vay không được đảm bảo. Một số vụ án còn bị ảnh hưởng bởi các yếu tố xã hội như tâm lý e ngại của người vay khi phải tố cáo hành vi vi phạm. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nâng cao nhận thức của cộng đồng về quyền lợi của mình cũng như vai trò của pháp luật trong việc bảo vệ những quyền lợi đó. Việc cải thiện quy trình xét xử và tăng cường sự giám sát của các cơ quan chức năng sẽ góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này.
2.1. Kết quả áp dụng quy định của Bộ luật Hình sự
Kết quả áp dụng quy định của Bộ luật Hình sự về tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự trong giai đoạn 2018-2022 cho thấy có sự gia tăng đáng kể số vụ án được khởi tố. Tuy nhiên, tỷ lệ xét xử thành công vẫn còn thấp, do nhiều yếu tố như thiếu chứng cứ, sự e ngại của người bị hại. Nhiều trường hợp, người cho vay nặng lãi thường không có giấy tờ hợp lệ, khiến việc truy cứu trách nhiệm hình sự trở nên phức tạp. Hơn nữa, sự thiếu hụt trong việc đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ tư pháp cũng là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này. Do đó, việc hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao năng lực cho cán bộ thực thi pháp luật là rất cần thiết nhằm tạo ra một môi trường pháp lý rõ ràng và công bằng hơn cho các bên liên quan trong giao dịch dân sự.
