Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh ngày càng trở thành ngôn ngữ quốc tế quan trọng với khoảng 2 tỷ người sử dụng trên thế giới. Tại Việt Nam, tiếng Anh được giảng dạy như một ngoại ngữ (EFL), tuy nhiên, do hạn chế về môi trường giao tiếp thực tế, kỹ năng nghe hiểu của học sinh THPT còn nhiều khó khăn. Theo báo cáo của ngành giáo dục tỉnh Thừa Thiên Huế, chỉ khoảng 15,89% giáo viên tiếng Anh tại các trường THPT được khảo sát có nhận thức và thực hành hiệu quả các chiến lược hỗ trợ học tập (scaffolding) trong giảng dạy kỹ năng nghe. Mục tiêu nghiên cứu nhằm điều tra nhận thức và thực trạng áp dụng các hoạt động hỗ trợ học tập của giáo viên trong việc nâng cao kỹ năng nghe hiểu tiếng Anh cho học sinh THPT tại tỉnh Thừa Thiên Huế. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2021-2023, với phạm vi khảo sát tại 8 trường THPT đại diện cho các khu vực thành thị và nông thôn, có mức điểm tuyển sinh đa dạng. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn về hiệu quả và khó khăn trong việc áp dụng scaffolding, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy kỹ năng nghe, góp phần cải thiện kết quả học tập và phát triển năng lực giao tiếp tiếng Anh cho học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết xã hội văn hóa của Vygotsky (1978) với khái niệm Vùng phát triển gần (Zone of Proximal Development - ZPD), nhấn mạnh vai trò của sự hỗ trợ tạm thời từ giáo viên để học sinh có thể hoàn thành các nhiệm vụ vượt quá khả năng tự thân. Scaffolding được định nghĩa là sự hỗ trợ có mục tiêu, linh hoạt và giảm dần theo thời gian nhằm giúp học sinh phát triển kỹ năng nghe hiểu. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Scaffolding: Hỗ trợ tạm thời của giáo viên trong quá trình học tập.
  • ZPD: Khoảng cách giữa khả năng hiện tại và khả năng tiềm năng của học sinh khi có sự hỗ trợ.
  • Kỹ năng nghe hiểu: Quá trình nhận diện, xử lý và phản hồi thông tin nghe được trong ngữ cảnh giao tiếp.
  • Chiến lược scaffolding trong nghe: Các hoạt động hỗ trợ trước, trong và sau khi nghe như kích hoạt kiến thức nền, hướng dẫn tập trung thông tin, và củng cố hiểu biết.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed-methods) kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: 48 giáo viên tiếng Anh tại 8 trường THPT ở Thừa Thiên Huế được chọn ngẫu nhiên tham gia khảo sát bằng bảng hỏi; 6 giáo viên trong số đó được quan sát lớp học và phỏng vấn sâu.
  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS để tính toán tỷ lệ, trung bình và độ lệch chuẩn; dữ liệu định tính từ quan sát và phỏng vấn được phân tích nội dung nhằm làm rõ thực trạng và nhận thức của giáo viên.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu diễn ra trong năm học 2021-2023, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, thu thập, phân tích và báo cáo kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về scaffolding: Hơn 90% giáo viên đồng ý rằng scaffolding là sự hỗ trợ của giáo viên giúp học sinh hoàn thành nhiệm vụ nghe từng bước (M=4.67). Khoảng 83% cho rằng scaffolding là hỗ trợ tạm thời trong quá trình học nghe (M=3.98).
  2. Lợi ích của scaffolding: Giáo viên đánh giá cao scaffolding trong việc giảm lo lắng, tăng sự tham gia và nâng cao kỹ năng nghe của học sinh. 58,7% cho rằng scaffolding giúp học sinh giải quyết vấn đề trong bài nghe hiệu quả.
  3. Thực hành scaffolding trong lớp học: Quan sát cho thấy giáo viên thường sử dụng các chiến lược như giải thích từ mới, lặp lại nhiệm vụ, và sử dụng thời gian chờ hợp lý. Tuy nhiên, có sự khác biệt giữa tự báo cáo và quan sát thực tế, cho thấy một số chiến lược chưa được áp dụng hiệu quả.
  4. Khó khăn trong áp dụng: Giáo viên gặp khó khăn về thời gian giảng dạy hạn chế, đa dạng trình độ học sinh trong lớp, và thiếu đào tạo chuyên sâu về scaffolding.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò quan trọng của scaffolding trong việc hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng nghe hiểu. Việc giáo viên nhận thức đúng về scaffolding giúp họ chủ động áp dụng các chiến lược hỗ trợ phù hợp với trình độ học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả học tập. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa nhận thức và thực hành cho thấy cần có các chương trình đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn để giáo viên nâng cao kỹ năng áp dụng scaffolding. Biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng các chiến lược scaffolding ở các giai đoạn trước, trong và sau khi nghe có thể minh họa rõ nét sự phân bố và mức độ áp dụng các chiến lược này. Ngoài ra, bảng tổng hợp các khó khăn cũng giúp làm rõ các rào cản thực tế trong giảng dạy.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về scaffolding cho giáo viên nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành, tập trung vào các chiến lược hỗ trợ nghe hiểu hiệu quả. Thời gian: trong vòng 6 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thừa Thiên Huế.
  2. Phát triển tài liệu giảng dạy và hướng dẫn áp dụng scaffolding phù hợp với đặc điểm học sinh THPT, giúp giáo viên dễ dàng triển khai trong lớp học. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Nhà xuất bản giáo dục và các trường THPT.
  3. Khuyến khích áp dụng mô hình lớp học phân nhóm theo trình độ để giáo viên có thể scaffolding hiệu quả hơn, giảm sự chênh lệch năng lực giữa học sinh. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Ban giám hiệu các trường THPT.
  4. Tăng cường thời gian dành cho kỹ năng nghe trong chương trình học nhằm tạo điều kiện cho giáo viên thực hành scaffolding đầy đủ và hiệu quả. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh THPT: Nắm bắt kiến thức và kỹ năng scaffolding để nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng nghe.
  2. Nhà quản lý giáo dục và ban giám hiệu trường học: Xây dựng chính sách và kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên áp dụng scaffolding.
  3. Nhà phát triển chương trình và tài liệu giảng dạy: Thiết kế giáo trình và tài liệu phù hợp với phương pháp scaffolding, đáp ứng nhu cầu thực tế.
  4. Nghiên cứu sinh và học giả trong lĩnh vực giảng dạy tiếng Anh: Tham khảo dữ liệu thực nghiệm và phương pháp nghiên cứu để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về scaffolding và kỹ năng nghe.

Câu hỏi thường gặp

  1. Scaffolding là gì và tại sao quan trọng trong dạy nghe?
    Scaffolding là sự hỗ trợ tạm thời của giáo viên giúp học sinh hoàn thành nhiệm vụ nghe vượt quá khả năng tự thân. Nó giúp giảm áp lực, tăng sự tự tin và nâng cao hiệu quả học tập. Ví dụ, giáo viên giải thích từ mới trước khi nghe giúp học sinh dễ dàng hiểu nội dung hơn.

  2. Các chiến lược scaffolding phổ biến trong dạy nghe là gì?
    Bao gồm kích hoạt kiến thức nền (pre-listening), hướng dẫn tập trung thông tin (while-listening), và củng cố hiểu biết qua thảo luận hoặc tóm tắt (post-listening). Ví dụ, dự đoán nội dung trước khi nghe giúp học sinh tập trung hơn.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của scaffolding trong lớp học?
    Có thể quan sát sự tham gia của học sinh, mức độ hoàn thành nhiệm vụ nghe, và phản hồi của học sinh về sự hỗ trợ của giáo viên. Ví dụ, học sinh trả lời đúng câu hỏi sau khi được hỗ trợ cho thấy hiệu quả.

  4. Khó khăn thường gặp khi áp dụng scaffolding là gì?
    Thời gian giảng dạy hạn chế, sự đa dạng trình độ học sinh, và thiếu kỹ năng của giáo viên trong việc điều chỉnh hỗ trợ phù hợp. Ví dụ, giáo viên khó cân bằng giữa hỗ trợ và để học sinh tự học.

  5. Làm sao để giáo viên nâng cao kỹ năng scaffolding?
    Tham gia các khóa đào tạo chuyên môn, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp, và thực hành thường xuyên trong lớp học. Ví dụ, các buổi workshop về scaffolding giúp giáo viên cập nhật phương pháp mới.

Kết luận

  • Giáo viên EFL tại các trường THPT Thừa Thiên Huế có nhận thức tích cực về vai trò và lợi ích của scaffolding trong dạy kỹ năng nghe.
  • Thực tế áp dụng scaffolding còn hạn chế do nhiều khó khăn về thời gian và kỹ năng giáo viên.
  • Scaffolding giúp giảm lo lắng, tăng sự tham gia và nâng cao khả năng nghe hiểu của học sinh.
  • Cần có các chương trình đào tạo và hỗ trợ giáo viên để nâng cao hiệu quả áp dụng scaffolding.
  • Các bước tiếp theo bao gồm phát triển tài liệu hướng dẫn, tổ chức đào tạo và nghiên cứu mở rộng về scaffolding trong các kỹ năng ngôn ngữ khác.

Hành động ngay: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các giải pháp scaffolding để nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh tại các trường THPT trong tỉnh.