Tổng quan nghiên cứu

Múa hát Ải Lao là một nghệ thuật trình diễn dân gian truyền thống gắn liền với hội Gióng tại phường Phúc Lợi, quận Long Biên, Hà Nội. Hội Gióng, được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại từ năm 2010, là lễ hội tưởng niệm và ca ngợi chiến công của Thánh Gióng – một trong Tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Múa hát Ải Lao là phần không thể thiếu trong hội Gióng, thể hiện qua các nghi lễ, điệu múa và bài hát đặc trưng, mang giá trị lịch sử, nghệ thuật, ngôn ngữ và tâm linh xã hội sâu sắc.

Nghiên cứu tập trung vào sự biến đổi của múa hát Ải Lao từ trước năm 1982 – thời điểm phục hồi sau gián đoạn do chiến tranh – đến hiện nay, nhằm làm rõ những thay đổi trong tổ chức, cách thức biểu diễn và giá trị văn hóa của nghệ thuật này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm phường Phúc Lợi và không gian biểu diễn tại hội Gióng đền Phù Đổng, huyện Gia Lâm, Hà Nội, trong giai đoạn từ năm 1982 đến 2016. Mục tiêu chính là phân tích sự biến đổi của múa hát Ải Lao, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống của di sản văn hóa phi vật thể này.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh múa hát Ải Lao đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2016. Qua đó, cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho các nhà quản lý văn hóa, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản, góp phần duy trì sự đa dạng văn hóa và phát triển bền vững nghệ thuật trình diễn dân gian truyền thống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về văn hóa dân gian, nghệ thuật trình diễn và di sản văn hóa phi vật thể. Trước hết, lý thuyết về tín ngưỡng dân gian và lễ hội truyền thống được áp dụng để giải thích nguồn gốc, bản chất và ý nghĩa của hội Gióng cũng như múa hát Ải Lao trong đời sống cộng đồng. Lý thuyết về nghệ thuật trình diễn dân gian giúp phân tích các yếu tố nghệ thuật như múa, hát, trang phục, nghi thức và vai trò của các nhân vật trong phường Ải Lao.

Mô hình nghiên cứu tập trung vào sự biến đổi văn hóa, trong đó xem múa hát Ải Lao là một hệ thống nghệ thuật truyền thống chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố lịch sử, xã hội và kinh tế. Các khái niệm chính bao gồm: di sản văn hóa phi vật thể, nghệ thuật trình diễn dân gian, biến đổi văn hóa, và bảo tồn di sản. Khung lý thuyết này cho phép luận văn đánh giá sự thay đổi trong tổ chức, hình thức biểu diễn và giá trị văn hóa của múa hát Ải Lao qua các giai đoạn lịch sử.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm tư liệu thành văn và tư liệu điền dã. Tư liệu thành văn được khai thác từ các thư tịch cổ như Việt sử lược, Đại Việt sử ký toàn thư, Lĩnh Nam chích quái, các công trình nghiên cứu về hội Gióng và múa hát Ải Lao, cùng các văn bản pháp luật liên quan đến di sản văn hóa phi vật thể. Tư liệu điền dã gồm phỏng vấn sâu 50 người tham gia thực hành múa hát Ải Lao, cán bộ văn hóa địa phương và cộng đồng, cùng quan sát thực tế các buổi biểu diễn.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp phi xác suất, tập trung vào các chủ thể thực hành nghệ thuật và những người có kiến thức sâu về múa hát Ải Lao tại phường Phúc Lợi. Cỡ mẫu 50 người đảm bảo thu thập được thông tin đa chiều và chi tiết.

Phương pháp phân tích sử dụng kết hợp phân tích – tổng hợp, hệ thống hóa tư liệu, so sánh đối chiếu giữa múa hát Ải Lao truyền thống (trước năm 1945) và hiện nay (từ 1982 đến 2016). Phương pháp lịch sử được áp dụng để nghiên cứu, phán đoán và thuyết minh về nguồn gốc, quá trình hình thành và biến đổi của nghệ thuật trình diễn này. Phương pháp quan sát và khảo tả giúp mô tả chi tiết các nghi lễ, điệu múa, bài hát và tổ chức phường Ải Lao.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 3/2016 đến tháng 9/2016, trong đó có sự phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội và Trung tâm Nghiên cứu và Phát huy giá trị di sản văn hóa (CCH) trong dự án bảo tồn múa hát Ải Lao.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn gốc và giá trị văn hóa của múa hát Ải Lao
    Múa hát Ải Lao gắn liền với truyền thuyết Thánh Gióng và hội Gióng tại đền Phù Đổng, làng Phù Đổng, huyện Gia Lâm. Phường Ải Lao gồm khoảng 20-22 thành viên trai tráng từ 18 đến 49 tuổi, được phân công nhiệm vụ rõ ràng như đóng vai Ông Hổ, đánh trống, cầm chiêng, cờ lau, cung nỏ, cần câu và hát. Múa hát Ải Lao có giá trị lịch sử, nghệ thuật, ngôn ngữ và tâm linh, thể hiện qua các điệu múa hành lễ, múa nghi lễ và hệ thống bài hát đặc trưng với kỹ thuật đảo từ, chêm từ, lặp từ tạo nên phong cách hát riêng biệt.

  2. Sự gián đoạn và phục hồi hoạt động múa hát Ải Lao
    Hoạt động múa hát Ải Lao bị gián đoạn từ năm 1945 đến 1982 do chiến tranh và biến động xã hội. Từ năm 1982, phường Ải Lao được phục hồi và tiếp tục thực hành các nghi lễ trong hội Gióng. Tuy nhiên, do thời gian gián đoạn và thay đổi xã hội, nhiều thành viên không còn nhớ rõ các điệu múa, bài hát truyền thống, dẫn đến sự biến đổi trong tổ chức và cách thức biểu diễn.

  3. Biến đổi trong tổ chức và nghệ thuật trình diễn
    So với trước năm 1945, phường Ải Lao hiện nay có sự thay đổi về số lượng thành viên, cách phân công nhiệm vụ và trang phục. Điệu múa Ông Hổ vẫn giữ vai trò trung tâm nhưng có sự sáng tạo trong biểu diễn để phù hợp với điều kiện hiện đại. Các bài hát Ải Lao được giữ lại nhưng có sự biến đổi về lời ca và cách thể hiện. Không gian biểu diễn cũng chuyển từ đình làng sang các địa điểm khác trong phường Phúc Lợi.

  4. Vai trò và ý nghĩa của múa hát Ải Lao trong hội Gióng
    Múa hát Ải Lao không chỉ là phần trình diễn nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa tâm linh, cầu an, cầu mùa và giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết chống giặc ngoại xâm. Trò săn hổ, múa cờ, hát múa tế lễ là những nghi thức quan trọng góp phần làm nên nét đặc sắc của hội Gióng.

Thảo luận kết quả

Sự biến đổi của múa hát Ải Lao phản ánh tác động của lịch sử, xã hội và kinh tế đến nghệ thuật truyền thống. Gián đoạn do chiến tranh khiến nhiều tri thức truyền thống bị mai một, trong khi sự phục hồi sau 1982 cho thấy nỗ lực của cộng đồng và chính quyền địa phương trong bảo tồn di sản. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn sự thay đổi cụ thể trong tổ chức và nghệ thuật trình diễn, đồng thời phân tích sâu sắc giá trị văn hóa và tâm linh của múa hát Ải Lao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh số lượng thành viên phường Ải Lao qua các giai đoạn, bảng phân công nhiệm vụ truyền thống và hiện đại, cùng biểu đồ thể hiện tần suất các điệu múa và bài hát được thực hành. Bảng so sánh lời bài hát truyền thống và hiện nay cũng giúp minh họa sự biến đổi ngôn ngữ và phong cách biểu diễn.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của múa hát Ải Lao trong việc duy trì bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời cảnh báo nguy cơ mai một nếu không có các biện pháp bảo tồn hiệu quả. So với các công trình nghiên cứu trước, luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện và cập nhật hơn về nghệ thuật trình diễn này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phục dựng và truyền dạy múa hát Ải Lao truyền thống
    Tổ chức các lớp đào tạo, truyền dạy múa hát Ải Lao cho thế hệ trẻ tại phường Phúc Lợi và các địa phương lân cận, nhằm bảo tồn kỹ thuật múa, hát và nghi thức truyền thống. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Văn hóa quận Long Biên phối hợp với các nghệ nhân.

  2. Xây dựng tài liệu, tư liệu lưu trữ và phổ biến
    Biên soạn, xuất bản sách, video tư liệu về múa hát Ải Lao truyền thống và biến đổi, phục vụ nghiên cứu và giáo dục văn hóa. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn.

  3. Tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội giới thiệu múa hát Ải Lao
    Tăng cường tổ chức biểu diễn múa hát Ải Lao trong các lễ hội truyền thống và sự kiện văn hóa nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng và thu hút khách du lịch. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: UBND phường Phúc Lợi, Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội.

  4. Hỗ trợ kinh phí và chính sách cho nghệ nhân và cộng đồng thực hành
    Xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính, đào tạo và bảo hiểm cho nghệ nhân, thành viên phường Ải Lao để duy trì hoạt động và phát huy giá trị di sản. Thời gian: 3 năm. Chủ thể: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND thành phố Hà Nội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và lịch sử nghệ thuật
    Luận văn cung cấp tư liệu chi tiết về múa hát Ải Lao, giúp các nhà nghiên cứu hiểu sâu sắc về nghệ thuật trình diễn dân gian, tín ngưỡng và lễ hội truyền thống Việt Nam.

  2. Nhà quản lý văn hóa và hoạch định chính sách
    Các cơ quan quản lý văn hóa có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là múa hát Ải Lao và hội Gióng.

  3. Nghệ nhân và cộng đồng thực hành múa hát Ải Lao
    Luận văn giúp nghệ nhân hiểu rõ hơn về lịch sử, giá trị và sự biến đổi của nghệ thuật mình đang thực hành, từ đó nâng cao ý thức bảo tồn và phát triển.

  4. Giáo viên, sinh viên ngành văn hóa, lịch sử và nghệ thuật
    Tài liệu nghiên cứu là nguồn học liệu quý giá cho giảng dạy và học tập về văn hóa dân gian, nghệ thuật trình diễn và di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Múa hát Ải Lao có nguồn gốc từ đâu?
    Múa hát Ải Lao gắn liền với truyền thuyết Thánh Gióng và hội Gióng tại làng Phù Đổng, huyện Gia Lâm. Theo truyền thuyết, múa hát này ra đời từ việc đám trẻ trâu làng Hội Xá múa hát để xoa dịu nỗi nhớ mẹ Thánh Gióng sau khi Ngài về trời.

  2. Phường Ải Lao gồm những ai và có vai trò gì trong hội Gióng?
    Phường Ải Lao gồm khoảng 20-22 trai tráng từ 18 đến 49 tuổi, được phân công rõ ràng các vai trò như Ông Hổ, người đánh trống, cầm chiêng, cờ lau, cung nỏ, cần câu và hát. Họ thực hiện các nghi lễ quan trọng như rước nước, săn hổ, múa cờ, góp phần làm nên nét đặc sắc của hội Gióng.

  3. Sự biến đổi chính của múa hát Ải Lao hiện nay so với truyền thống là gì?
    Sau thời gian gián đoạn do chiến tranh, múa hát Ải Lao được phục hồi từ năm 1982 nhưng có sự thay đổi về số lượng thành viên, cách phân công, trang phục và cách thể hiện các điệu múa, bài hát để phù hợp với điều kiện hiện đại.

  4. Múa hát Ải Lao có ý nghĩa gì trong đời sống cộng đồng?
    Ngoài giá trị nghệ thuật, múa hát Ải Lao mang ý nghĩa tâm linh, cầu an, cầu mùa, giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết chống giặc ngoại xâm, góp phần duy trì bản sắc văn hóa dân tộc.

  5. Làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị múa hát Ải Lao?
    Cần tổ chức đào tạo truyền dạy cho thế hệ trẻ, xây dựng tài liệu lưu trữ, tổ chức biểu diễn trong các sự kiện văn hóa, đồng thời hỗ trợ kinh phí và chính sách cho nghệ nhân và cộng đồng thực hành.

Kết luận

  • Múa hát Ải Lao là nghệ thuật trình diễn dân gian truyền thống gắn liền với hội Gióng, mang giá trị lịch sử, nghệ thuật và tâm linh sâu sắc.
  • Hoạt động múa hát Ải Lao trải qua ba giai đoạn: truyền thống trước 1945, gián đoạn 1945-1982 và phục hồi từ 1982 đến nay với nhiều biến đổi.
  • Sự biến đổi trong tổ chức, cách thức biểu diễn và giá trị văn hóa phản ánh tác động của lịch sử và xã hội, đồng thời đặt ra thách thức trong bảo tồn di sản.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phục dựng, bảo tồn và phát huy giá trị múa hát Ải Lao truyền thống tại phường Phúc Lợi, quận Long Biên.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, xây dựng tài liệu, tổ chức sự kiện văn hóa và hoàn thiện chính sách hỗ trợ nghệ nhân, góp phần duy trì và phát triển bền vững di sản văn hóa phi vật thể này.

Quý độc giả và các nhà nghiên cứu quan tâm có thể sử dụng kết quả nghiên cứu này làm cơ sở để tiếp tục phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời góp phần bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam.