Tổng quan nghiên cứu

Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút Dengue gây ra, với hơn 390 triệu ca mắc mới mỗi năm trên toàn cầu, trong đó khoảng 96 triệu ca có biểu hiện lâm sàng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xác định thế kỷ 21 là thế kỷ phòng chống bệnh SXHD do sự gia tăng nhanh chóng về số ca mắc và phạm vi lây lan của bệnh. Tại Việt Nam, số ca mắc SXHD có xu hướng tăng mạnh trong những năm gần đây, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội. Quận Hai Bà Trưng, trong đó có phường Bạch Đằng, là một trong những điểm nóng về dịch bệnh với số ca mắc tăng từ 6 trường hợp năm 2021 lên 68 trường hợp năm 2022. Phường Bạch Đằng có mật độ dân cư cao, điều kiện vệ sinh chưa đồng đều, tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi vằn truyền bệnh phát triển.

Nghiên cứu nhằm đánh giá kiến thức và thực hành phòng chống SXHD của người dân phường Bạch Đằng năm 2023, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành này. Mục tiêu cụ thể là xác định tỷ lệ người dân có kiến thức và thực hành đạt chuẩn về phòng chống SXHD, cũng như mối liên hệ giữa các yếu tố nhân khẩu học, kinh tế, tiền sử mắc bệnh với kiến thức và thực hành. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2023 tại phường Bạch Đằng, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chiến lược can thiệp nâng cao nhận thức và hành vi phòng chống SXHD, góp phần giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch bệnh tại khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về kiến thức và thực hành phòng chống SXHD, tập trung vào ba nhóm khái niệm chính: (1) Kiến thức về nguyên nhân, triệu chứng, đường lây truyền và biện pháp phòng chống SXHD; (2) Thực hành phòng chống SXHD bao gồm vệ sinh môi trường, xử lý dụng cụ chứa nước, loại bỏ nơi sinh sản của muỗi và phòng tránh muỗi đốt; (3) Các yếu tố nhân khẩu học và xã hội ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành như tuổi, giới tính, trình độ học vấn, nghề nghiệp, tình trạng kinh tế gia đình, tiền sử mắc bệnh và nguồn thông tin tiếp cận. Mô hình nghiên cứu cũng xem xét mối quan hệ giữa kiến thức và thực hành, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến hai biến này.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang có phân tích, với cỡ mẫu 405 người dân từ 18 tuổi trở lên, đại diện cho các hộ gia đình tại phường Bạch Đằng. Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống từ danh sách 5.285 hộ gia đình, với khoảng cách mẫu k=13. Bộ công cụ thu thập dữ liệu gồm 3 phần: thông tin chung, đánh giá kiến thức (20 câu hỏi) và đánh giá thực hành (10 câu hỏi) về phòng chống SXHD. Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp, nhập liệu bằng phần mềm Epidata 3.1 và phân tích bằng SPSS 20.

Phân tích số liệu bao gồm thống kê mô tả (tỷ lệ %, trung bình, độ lệch chuẩn) và phân tích mối liên quan đơn biến, đa biến giữa kiến thức, thực hành và các yếu tố độc lập bằng kiểm định khi bình phương, hồi quy logistic và tương quan Pearson. Tiêu chuẩn đánh giá kiến thức và thực hành dựa trên điểm cắt 70% tổng điểm tối đa, phân loại thành nhóm “Đạt” và “Không đạt”. Nghiên cứu tuân thủ các nguyên tắc đạo đức, được phê duyệt bởi Hội đồng duyệt đề cương Trường Đại học Thăng Long và có sự đồng thuận của chính quyền địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ kiến thức đạt chuẩn về SXHD: Khoảng 58% người dân phường Bạch Đằng đạt điểm kiến thức ≥ 70% tổng điểm tối đa, trong đó kiến thức về triệu chứng đạt trung bình 6,5/8 điểm, kiến thức về lây truyền đạt 6,2/8 điểm và kiến thức về biện pháp phòng chống đạt 3,1/4 điểm. Tỷ lệ này cao hơn so với một số nghiên cứu trong nước như tại 11 tỉnh miền núi phía Bắc (35,3%) nhưng thấp hơn so với nghiên cứu tại phường Mễ Trì, Hà Nội (88,75%).

  2. Tỷ lệ thực hành phòng chống SXHD đạt chuẩn: Khoảng 62% người dân đạt điểm thực hành ≥ 7/10 điểm, với các biện pháp phổ biến như đậy kín dụng cụ chứa nước (75%), loại bỏ nước đọng quanh nhà (68%), sử dụng màn chống muỗi (55%) và phun thuốc diệt muỗi (40%). Tỷ lệ thực hành đạt chuẩn cao hơn so với một số nghiên cứu trước đây tại TP Vũng Tàu (51,25%) và thấp hơn so với nghiên cứu tại phường Mễ Trì (74%).

  3. Các yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành: Phân tích đa biến cho thấy trình độ học vấn (OR=2,8; p<0,01), nghề nghiệp (OR=2,1; p<0,05), và tiền sử mắc SXHD trong gia đình (OR=1,9; p<0,05) có liên quan tích cực đến kiến thức về SXHD. Tương tự, thực hành phòng chống SXHD có mối liên quan có ý nghĩa với kiến thức (OR=3,2; p<0,001), giới tính (nữ có thực hành tốt hơn, OR=1,5; p<0,05) và nguồn thông tin tiếp cận (OR=2,0; p<0,05). Mối tương quan tuyến tính giữa điểm kiến thức và điểm thực hành là r=0,45 (p<0,001), cho thấy kiến thức tốt góp phần nâng cao thực hành phòng chống.

  4. Tình hình dịch bệnh và nguy cơ bùng phát: Số ca mắc SXHD tại phường Bạch Đằng tăng từ 6 trường hợp năm 2021 lên 68 trường hợp năm 2022, phản ánh nguy cơ bùng phát dịch cao do mật độ dân cư đông, điều kiện vệ sinh chưa đồng đều và thời tiết thuận lợi cho muỗi phát triển (nhiệt độ trung bình 26-32⁰C).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy kiến thức và thực hành phòng chống SXHD của người dân phường Bạch Đằng còn nhiều hạn chế, mặc dù có cải thiện so với một số khu vực khác. Nguyên nhân có thể do mức độ truyền thông chưa đồng đều, sự khác biệt về trình độ học vấn và nghề nghiệp, cũng như thiếu sự tham gia tích cực của cộng đồng trong các hoạt động phòng chống dịch. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, khoảng cách giữa kiến thức và thực hành vẫn tồn tại, tương tự như nghiên cứu tại Jamaica và Thái Lan, cho thấy cần tăng cường hướng dẫn thực hành cụ thể và liên tục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đạt kiến thức và thực hành theo nhóm tuổi, giới tính và trình độ học vấn, cũng như bảng phân tích hồi quy đa biến minh họa các yếu tố liên quan. Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng các chương trình can thiệp phù hợp, nâng cao nhận thức và hành vi phòng chống SXHD, góp phần giảm thiểu gánh nặng dịch bệnh tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe: Triển khai các chiến dịch truyền thông đa phương tiện, tập trung vào nhóm dân cư có trình độ học vấn thấp và nghề nghiệp dễ bị ảnh hưởng, nhằm nâng cao kiến thức về triệu chứng, đường lây và biện pháp phòng chống SXHD. Thời gian thực hiện trong 6 tháng tới, do Phòng Y tế quận phối hợp với UBND phường.

  2. Phát triển mạng lưới cộng tác viên y tế: Đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho cộng tác viên y tế tại các tổ dân phố để hướng dẫn người dân thực hành đúng các biện pháp diệt muỗi, xử lý dụng cụ chứa nước và phòng tránh muỗi đốt. Mục tiêu đạt 90% hộ gia đình được kiểm tra hàng tháng trong vòng 1 năm.

  3. Tổ chức các chiến dịch vệ sinh môi trường định kỳ: Phối hợp với các tổ chức xã hội, trường học và doanh nghiệp trên địa bàn để thu gom phế thải, dọn dẹp nơi sinh sản của muỗi, đặc biệt trước mùa mưa. Thực hiện ít nhất 2 chiến dịch lớn mỗi năm, do UBND phường chủ trì.

  4. Nâng cao năng lực giám sát và xử lý dịch bệnh: Trang bị thiết bị, đào tạo nhân viên y tế địa phương về kỹ thuật giám sát véc tơ và xử lý ổ dịch kịp thời, giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch. Thực hiện liên tục, đánh giá hiệu quả hàng quý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế dự phòng và quản lý dịch bệnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch phòng chống SXHD phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả can thiệp.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế công cộng: Tham khảo để phát triển các chương trình truyền thông và chiến lược phòng chống dịch bệnh dựa trên bằng chứng khoa học và thực tiễn địa phương.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Áp dụng các giải pháp nâng cao nhận thức và thực hành phòng chống SXHD trong các hoạt động hỗ trợ cộng đồng, đặc biệt tại các khu vực đô thị đông dân.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phòng chống bệnh truyền nhiễm và nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiến thức về SXHD của người dân phường Bạch Đằng hiện nay như thế nào?
    Khoảng 58% người dân đạt chuẩn kiến thức về SXHD, với hiểu biết tốt về triệu chứng và biện pháp phòng chống. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều người chưa nắm rõ các đặc điểm sinh học của muỗi truyền bệnh.

  2. Tỷ lệ thực hành phòng chống SXHD đạt chuẩn là bao nhiêu?
    Khoảng 62% người dân thực hiện đúng các biện pháp phòng chống như đậy kín dụng cụ chứa nước, loại bỏ nước đọng và sử dụng màn chống muỗi, nhưng vẫn còn khoảng 38% chưa thực hiện đầy đủ.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành phòng chống SXHD?
    Trình độ học vấn, nghề nghiệp, tiền sử mắc bệnh trong gia đình và nguồn thông tin tiếp cận là những yếu tố có liên quan tích cực đến kiến thức và thực hành phòng chống SXHD.

  4. Tại sao có khoảng cách giữa kiến thức và thực hành phòng chống SXHD?
    Người dân có thể biết về bệnh nhưng chưa thực hiện đúng hoặc đầy đủ các biện pháp phòng chống do thiếu hướng dẫn cụ thể, điều kiện sống khó khăn hoặc thiếu sự tham gia cộng đồng.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phòng chống SXHD tại địa phương?
    Cần tăng cường truyền thông giáo dục, phát triển mạng lưới cộng tác viên y tế, tổ chức các chiến dịch vệ sinh môi trường định kỳ và nâng cao năng lực giám sát, xử lý dịch bệnh kịp thời.

Kết luận

  • Kiến thức và thực hành phòng chống SXHD của người dân phường Bạch Đằng năm 2023 còn nhiều hạn chế, với tỷ lệ đạt chuẩn lần lượt khoảng 58% và 62%.
  • Trình độ học vấn, nghề nghiệp và tiền sử mắc bệnh trong gia đình là các yếu tố liên quan tích cực đến kiến thức và thực hành phòng chống SXHD.
  • Mối tương quan tích cực giữa kiến thức và thực hành cho thấy nâng cao nhận thức sẽ góp phần cải thiện hành vi phòng chống bệnh.
  • Dịch SXHD tại phường Bạch Đằng có xu hướng gia tăng, đòi hỏi các biện pháp phòng chống toàn diện, liên tục và sự tham gia của cộng đồng.
  • Khuyến nghị triển khai các chiến dịch truyền thông, phát triển mạng lưới cộng tác viên, tổ chức vệ sinh môi trường và nâng cao năng lực giám sát để giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong thời gian tới.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và ngăn chặn sự lây lan của sốt xuất huyết Dengue tại phường Bạch Đằng!