Tổng quan nghiên cứu

Hành vi hút thuốc lá ở học sinh trung học phổ thông (THPT) đang là vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng báo động tại Việt Nam và trên thế giới. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh THPT hút thuốc lá tại trường Nguyễn Du, tỉnh Hà Tĩnh năm 2022 là 13,5%, trong đó nam giới chiếm 24,1% và nữ giới chiếm 3,1%. Tình trạng này phản ánh xu hướng hút thuốc lá ngày càng trẻ hóa, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và phát triển của thế hệ trẻ. Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng hành vi hút thuốc lá và xác định các yếu tố liên quan ở học sinh trường THPT Nguyễn Du trong năm 2022. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2022, tại trường THPT Nguyễn Du, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, với cỡ mẫu 504 học sinh thuộc ba khối lớp 10, 11, 12. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp số liệu cụ thể về tỷ lệ hút thuốc lá mà còn làm rõ các yếu tố cá nhân, gia đình, trường học và môi trường xung quanh ảnh hưởng đến hành vi này. Những thông tin này có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chính sách, chương trình phòng chống tác hại thuốc lá, góp phần nâng cao sức khỏe học sinh và giảm thiểu gánh nặng bệnh tật liên quan đến thuốc lá trong cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết gồm các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi hút thuốc lá ở học sinh THPT, bao gồm:

  • Yếu tố cá nhân: giới tính, khối lớp, kiến thức về thuốc lá.
  • Yếu tố gia đình: có cha/mẹ hoặc anh/chị/em ruột hút thuốc lá, mối quan hệ gia đình, sự giáo dục của cha mẹ về thuốc lá.
  • Yếu tố trường học: quy định cấm hút thuốc, xử phạt học sinh hút thuốc, tuyên truyền phòng chống tác hại thuốc lá, thành tích học tập, bạn thân có hút thuốc.
  • Yếu tố môi trường xung quanh: mật độ điểm bán thuốc lá gần trường và nhà, khả năng tiếp cận và mua thuốc lá dễ dàng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thuốc lá, nicotin, nghiện thuốc lá theo tiêu chuẩn DSM-IV, mức độ phụ thuộc nicotin theo bộ câu hỏi Fagerstrom, và kiến thức về tác hại thuốc lá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính. Cỡ mẫu định lượng là 504 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu phân tầng, đảm bảo đại diện cho ba khối lớp 10, 11, 12. Công cụ thu thập dữ liệu là bộ câu hỏi tự điền gồm các phần về thông tin cá nhân, hành vi hút thuốc, kiến thức về thuốc lá, và các yếu tố gia đình, trường học, môi trường. Dữ liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm Epi Data 3.1 và SPSS 22. Phân tích đơn biến sử dụng kiểm chi bình phương để tìm mối liên quan giữa các yếu tố với hành vi hút thuốc lá. Phân tích đa biến sử dụng mô hình hồi quy logistic nhị phân để xác định các yếu tố thực sự liên quan. Nghiên cứu định tính thực hiện phỏng vấn sâu 9 người gồm 3 giáo viên chủ nhiệm và 6 học sinh hút thuốc, nhằm bổ sung và giải thích kết quả định lượng. Thời gian thu thập số liệu từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2022. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, đảm bảo sự đồng thuận và bảo mật thông tin đối tượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hút thuốc lá: 13,5% học sinh trường THPT Nguyễn Du hút thuốc lá, trong đó nam giới chiếm 24,1%, nữ giới 3,1%. Tỷ lệ hút thuốc tăng theo khối lớp, lớp 12 có tỷ lệ cao nhất 19,5%, lớp 10 thấp nhất 6,9%.

  2. Mức độ phụ thuộc nicotin: Trong số học sinh hút thuốc, 30,9% có nguy cơ phụ thuộc thấp, 55,9% nguy cơ trung bình và 13,2% nguy cơ cao.

  3. Yếu tố liên quan cá nhân: Nam giới có hành vi hút thuốc cao gấp 9,8 lần nữ giới (p<0,001). Học sinh lớp 12 hút thuốc cao gấp 3,3 lần lớp 10 (p=0,01). Học sinh có kiến thức không đúng về thuốc lá hút thuốc cao gấp 2,5 lần học sinh có kiến thức đúng (p<0,001).

  4. Yếu tố gia đình: Học sinh có cha/mẹ hút thuốc lá có hành vi hút thuốc cao gấp 3,2 lần, có anh/chị/em ruột hút thuốc cao gấp 3,5 lần so với học sinh không có người thân hút thuốc (p<0,001).

  5. Yếu tố trường học và môi trường: Học sinh không biết trường cấm hút thuốc lá có hành vi hút thuốc cao gấp 2 lần học sinh biết trường cấm (p=0,023). Học sinh có bạn thân hút thuốc lá có hành vi hút thuốc cao gấp 3,4 lần học sinh không có bạn thân hút thuốc (p<0,001). Học sinh có thành tích học tập trung bình trở xuống hút thuốc cao gấp 3,5 lần học sinh có thành tích khá trở lên (p<0,001). Khoảng 45,8% học sinh cho biết có hơn 5 điểm bán thuốc lá gần trường, 45,4% cho biết dễ dàng mua thuốc lá.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hành vi hút thuốc lá ở học sinh THPT Nguyễn Du có tỷ lệ tương đối cao, đặc biệt ở nam giới và học sinh cuối cấp, phù hợp với xu hướng toàn cầu và các nghiên cứu trong nước. Mức độ phụ thuộc nicotin trung bình và cao chiếm phần lớn, cho thấy nguy cơ nghiện thuốc lá ở nhóm này là đáng kể. Yếu tố giới tính và khối lớp là những nhân tố cá nhân quan trọng ảnh hưởng đến hành vi hút thuốc, phản ánh áp lực học tập và nhu cầu khẳng định bản thân của học sinh cuối cấp. Kiến thức chưa đầy đủ về tác hại thuốc lá làm tăng nguy cơ hút thuốc, nhấn mạnh vai trò của giáo dục sức khỏe. Yếu tố gia đình có ảnh hưởng mạnh mẽ, khi môi trường gia đình có người hút thuốc tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh bắt chước và hình thành thói quen hút thuốc. Tương tự, bạn bè hút thuốc và môi trường trường học thiếu nghiêm ngặt trong việc cấm hút thuốc cũng góp phần làm tăng tỷ lệ hút thuốc. Mật độ điểm bán thuốc lá gần trường và khả năng mua dễ dàng tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tiếp cận thuốc lá. Các biểu đồ phân bố tỷ lệ hút thuốc theo giới tính, khối lớp và mức độ phụ thuộc nicotin sẽ minh họa rõ nét các phát hiện này, giúp nhà trường và các cơ quan chức năng có cơ sở để xây dựng các biện pháp can thiệp hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục phòng chống tác hại thuốc lá: Nhà trường cần tổ chức thường xuyên các hoạt động tuyên truyền, đặc biệt tập trung vào học sinh khối 12, nhằm nâng cao nhận thức về tác hại thuốc lá và kỹ năng từ chối hút thuốc. Thời gian thực hiện: hàng năm, chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu và tổ y tế trường.

  2. Phối hợp với phụ huynh trong công tác phòng chống thuốc lá: Tổ chức các buổi gặp gỡ, trao đổi với phụ huynh để nâng cao nhận thức, giám sát và hỗ trợ học sinh trong việc phòng chống hút thuốc, đồng thời hướng dẫn phương pháp cai thuốc cho học sinh đang hút. Thời gian: định kỳ mỗi học kỳ, chủ thể: nhà trường và phụ huynh.

  3. Thắt chặt quy định và xử lý vi phạm hút thuốc trong trường học: Củng cố và thực hiện nghiêm các quy định cấm hút thuốc, xử lý kỷ luật học sinh vi phạm nhằm tạo môi trường học tập không khói thuốc. Chủ thể: Ban Giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm, thời gian: liên tục trong năm học.

  4. Giám sát và kiểm soát điểm bán thuốc lá xung quanh trường học: Phối hợp với chính quyền địa phương để kiểm tra, hạn chế các điểm bán thuốc lá gần trường, đặc biệt là các điểm bán cho học sinh dưới 18 tuổi. Thời gian: trong vòng 6 tháng đến 1 năm, chủ thể: nhà trường, chính quyền địa phương.

  5. Hỗ trợ cai thuốc lá cho học sinh: Xây dựng chương trình tư vấn, hỗ trợ cai thuốc lá cho học sinh đang hút thuốc, kết hợp với các cơ sở y tế địa phương để cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên, chủ thể: nhà trường, trung tâm y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ y tế trường học: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình phòng chống tác hại thuốc lá phù hợp với đặc điểm học sinh địa phương.

  2. Giáo viên và cán bộ tư vấn học đường: Áp dụng kiến thức về các yếu tố ảnh hưởng để phát hiện sớm và hỗ trợ học sinh có hành vi hút thuốc, đồng thời tổ chức các hoạt động giáo dục sức khỏe hiệu quả.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ tác động của môi trường gia đình và bạn bè đến hành vi hút thuốc của con em, từ đó có biện pháp giáo dục, giám sát và hỗ trợ phù hợp.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về phòng chống tác hại thuốc lá và sức khỏe thanh thiếu niên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh trường Nguyễn Du là bao nhiêu?
    Tỷ lệ hút thuốc lá là 13,5%, trong đó nam giới chiếm 24,1% và nữ giới 3,1%. Tỷ lệ này phản ánh mức độ phổ biến của hành vi hút thuốc trong học sinh THPT tại địa phương.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hành vi hút thuốc lá của học sinh?
    Giới tính nam, có cha/mẹ hoặc anh/chị/em ruột hút thuốc, bạn thân hút thuốc và thành tích học tập trung bình trở xuống là những yếu tố có ảnh hưởng mạnh mẽ, làm tăng nguy cơ hút thuốc lá ở học sinh.

  3. Học sinh bắt đầu hút thuốc ở độ tuổi nào?
    Đa số học sinh bắt đầu hút thuốc sau 14 tuổi (88,2%), thường vào giai đoạn chuyển tiếp từ cấp 2 lên cấp 3, khi các em muốn khẳng định bản thân và chịu ảnh hưởng từ môi trường bạn bè, gia đình.

  4. Mức độ phụ thuộc nicotin của học sinh hút thuốc như thế nào?
    Trong số học sinh hút thuốc, 30,9% có nguy cơ phụ thuộc thấp, 55,9% nguy cơ trung bình và 13,2% nguy cơ cao, cho thấy nhiều học sinh có nguy cơ nghiện thuốc lá đáng kể.

  5. Nhà trường có những biện pháp gì để phòng chống hút thuốc lá?
    Trường đã có quy định cấm hút thuốc, tổ chức tuyên truyền về tác hại thuốc lá và xử lý kỷ luật học sinh vi phạm. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 18-23% học sinh không biết hoặc không rõ về các quy định này, cần tăng cường công tác truyền thông và giám sát.

Kết luận

  • Tỷ lệ học sinh THPT Nguyễn Du hút thuốc lá năm 2022 là 13,5%, với nam giới chiếm tỷ lệ cao hơn rõ rệt.
  • Các yếu tố cá nhân, gia đình, trường học và môi trường xung quanh đều có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi hút thuốc lá của học sinh.
  • Kiến thức đúng về tác hại thuốc lá giúp giảm nguy cơ hút thuốc, trong khi môi trường gia đình và bạn bè hút thuốc làm tăng nguy cơ này.
  • Nhà trường cần tăng cường các hoạt động tuyên truyền, phối hợp với phụ huynh và chính quyền địa phương để kiểm soát điểm bán thuốc lá và hỗ trợ cai thuốc cho học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát hiệu quả và nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng để nâng cao chất lượng phòng chống tác hại thuốc lá trong trường học.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe thế hệ trẻ và xây dựng môi trường học đường không khói thuốc!