Trải Nghiệm Của Cha Mẹ Khi Con Có Hành Vi Tự Hại: Một Nghiên Cứu Định Tính

• Tác giả: Nguyễn Thị Thúy Hằng
• Người hướng dẫn: TS. Trì Thị Minh Thúy
• Trường học: Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tâm lý lâm sàng
• Đề tài: Trải Nghiệm Của Cha Mẹ Khi Con Có Hành Vi Tự Hại: Một Nghiên Cứu Định Tính
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Khái niệm hành vi tự hại
• 1.2. Hành vi tự hại ở trẻ tuổi vị thành niên
• 1.3. Hành vi tự hại dưới góc nhìn của các học thuyết tâm lý
• 1.4. Thực trạng nghiên cứu trải nghiệm của cha mẹ có con thực hiện hành vi tự hại
• 1.4.1. Nghiên cứu trên thế giới
• 1.4.2. Nghiên cứu tại Việt Nam
• 1.4.3. Hành vi tự hại và sức khỏe tinh thần của cha mẹ
• 1.5. Cơ sở lý thuyết của nghiên cứu
• 1.6. Khung khái niệm
• 1.7. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.8. Đạo đức trong nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Khách thể nghiên cứu
• 2.2. Quy trình thu thập dữ liệu
• 2.3. Kế hoạch phân tích dữ liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
• 3.1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu
• 3.2. Thu thập dữ liệu
• 3.3. Phân tích dữ liệu
• 3.4. Diễn giải kết quả theo lý thuyết hệ thống
• 3.5. Cảm nhận cá nhân
• 4. CHƯƠNG 4: TÓM TẮT, KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 4.1. Tóm tắt và kết luận
• 4.2. Hỗ trợ cha mẹ có con thực hiện hành vi tự hại
• 4.3. Hướng nghiên cứu trong tương lai
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH SÁCH PHỤ LỤC
• A. Câu hỏi phỏng vấn nhanh, sàng lọc đối tượng nghiên cứu. Phỏng vấn bán cấu trúc. Thư mời tham gia nghiên cứu. Phiếu đồng ý tham gia nghiên cứu.
• DANH SÁCH CÁC BẢNG
• 1. Nhân khẩu học
• DANH SÁCH CÁC HÌNH
• 1. Sơ đồ trải nghiệm của cha mẹ khi có con thực hiện hành vi tự hại

I. Tổng Quan Về Nghiên Cứu Về Tự Hại Ở Trẻ Em Hiện Nay

Nghiên cứu về tự hại ở trẻ em và thanh thiếu niên đang ngày càng trở nên cấp thiết. Hành vi tự hủy hoại gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cá nhân, gia đình và xã hội. Tuy nhiên, các nghiên cứu về trải nghiệm của cha mẹ khi đối mặt với tình huống này còn hạn chế, đặc biệt là tại Việt Nam. Nghiên cứu này tập trung khám phá trải nghiệm của cha mẹ khi con có hành vi tự hại, từ đó cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà chuyên môn và gia đình. Theo một báo cáo năm 2009, tỉ lệ tự làm hại ở thanh niên và tuổi vị thành niên (14 tuổi - 25 tuổi) ở Việt Nam xấp xỉ 7,5% (SAVY 2, 2009). Việc tìm hiểu sâu sắc cảm xúc của cha mẹ khi con tự hại là vô cùng quan trọng để hỗ trợ kịp thời và hiệu quả.

1.1. Định Nghĩa Hành Vi Tự Hại Theo Nghiên Cứu Hiện Tại

Nghiên cứu sử dụng khái niệm tự làm hại bản thân (NSSI - non suicidal self injury) được định nghĩa là hành vi cố ý hủy hoại mô cơ thể mà không có ý định tự sát (Nock & Prinstein, 2004). Các hành vi tự làm hại bản thân có thể bao gồm cắt, đầu độc, đốt, bỏng; gãi, cắn đến mức làm rách da, không để vết thương lành lại và nhổ tóc (Fox, 2011). Tự làm hại bản thân được giới thiệu như một danh mục cần được nghiên cứu thêm.

1.2. Tỉ Lệ Tự Hại Ở Tuổi Vị Thành Niên Con Số Đáng Báo Động

Tự tử và tự làm hại bản thân là một trong những vấn đề được quan tâm ở độ tuổi vị thành niên trong những năm gần đây tại Việt Nam. Một nghiên cứu được thực hiện tại 7 trường THCS ở thành phố Hồ Chí Minh và Bình Dương cho kết quả có đến gần 27% học sinh có những hành vi tự hủy hoại bản thân với các phương thức như tự cắt xén, bứt tóc; tự khắc lên da thịt; tự đầu độc; tự cắn, cào, đánh, đấm mình…(Huỳnh Văn Sơn và cộng sự,

1.3. Góc Nhìn Tâm Lý Về Nguyên Nhân Tự Hại Ở Trẻ Em

Hành vi tự làm hại bản thân có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố, bao gồm cả các yếu tố sinh học (phản ứng tâm sinh lý bất thường đối với tổn thương, suy giảm chuyển hóa serotonin và endorphin), sự thay đổi tính cách (trầm cảm, bốc đồng, rối loạn tâm thần, rối loạn dạng cơ thể) và các điều kiện xã hội và môi trường ảnh hưởng đến thanh thiếu niên trong giai đoạn phát triển (bối cảnh hệ thống gia đình, mối quan hệ với bạn bè bị gián đoạn, học tập kém).

II. Thách Thức Của Cha Mẹ Khi Đối Diện Với Hành Vi Tự Hại

Khi phát hiện con có hành vi tự hại, cha mẹ thường trải qua nhiều cảm xúc tiêu cực như sốc, sợ hãi, tội lỗi và bất lực. Việc thiếu kiến thức về tự hại và các phương pháp can thiệp hiệu quả càng làm tăng thêm sự lo lắng và bối rối cho cha mẹ. Bên cạnh đó, cha mẹ có thể cảm thấy cô đơn và không biết tìm kiếm sự giúp đỡ ở đâu. Nghiên cứu này giúp làm sáng tỏ những thách thức mà cha mẹ phải đối mặt, từ đó đề xuất các giải pháp hỗ trợ phù hợp.

2.1. Cảm Xúc Của Cha Mẹ Sốc Tội Lỗi Bất Lực Và Lo Sợ

Các nhà nghiên cứu đã chứng minh rằng cha mẹ bị ảnh hưởng tiêu cực bởi hành vi tự hại của trẻ (McDonald và cộng sự, 2007; Morgan và cộng sự, 2013). Morgan và cộng sự (2013) đã thực hiện một nghiên cứu định tính và phát hiện rằng cha mẹ thiếu sự hỗ trợ và mức độ hài lòng thấp trong cuộc sống khi có con thực hiện hành vi tự hại. Tìm hiểu về thái độ của cha mẹ khi phát hiện hành vi tự hại của con, McDonald và cộng sự (2007) nhận thấy rằng những cảm xúc ban đầu của các bà mẹ là cảm giác tội lỗi và xấu hổ khi họ phát hiện con tuổi vị thành niên thực hiện hành vi tự hại.

2.2. Thiếu Kiến Thức Về Tự Hại Rào Cản Lớn Trong Can Thiệp Sớm

Cha mẹ thường thiếu kiến thức về hành vi tự hủy hoại, các dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và cách can thiệp hiệu quả. Điều này dẫn đến việc cha mẹ không biết cách tiếp cận và hỗ trợ con mình một cách phù hợp. Việc trang bị kiến thức cho cha mẹ về tự hại là vô cùng quan trọng để giúp họ nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo và có biện pháp can thiệp kịp thời.

2.3. Sự Cô Đơn Và Thiếu Hỗ Trợ Cha Mẹ Cần Giúp Đỡ Như Thế Nào

Cha mẹ có thể cảm thấy cô đơn và không biết tìm kiếm sự giúp đỡ ở đâu khi con có hành vi tự hại. Họ có thể lo sợ bị kỳ thị hoặc phán xét từ người khác. Việc xây dựng mạng lưới hỗ trợ cho cha mẹ, bao gồm các nhóm hỗ trợ, tư vấn tâm lý và các nguồn lực cộng đồng khác, là vô cùng quan trọng.

III. Nghiên Cứu Định Tính Cách Tiếp Cận Hiểu Trải Nghiệm Cha Mẹ

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính để khám phá sâu sắc trải nghiệm của cha mẹ khi con có hành vi tự hại. Phương pháp nghiên cứu định tính cho phép thu thập thông tin chi tiết về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của cha mẹ thông qua phỏng vấn và phân tích nội dung. Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích chủ đề bằng quy trình phân tích 3 giai đoạn của Pietkiweicz và Smith. Với hệ thống dịch vụ dành cho các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần và tâm lý – xã hội, trong đó có phòng chống tự tử, các hành vi tự hại vẫn còn rất hạn chế (UNICEF Việt Nam, 2018) mang đến những khó khăn nhất định đối với cha mẹ có con thực hiện hành vi tự hại.

3.1. Phương Pháp Phỏng Vấn Sâu Thu Thập Dữ Liệu Trải Nghiệm Của Cha Mẹ

Năm người tham gia nghiên cứu được phỏng vấn dựa trên các câu hỏi bán cấu trúc. Nghiên cứu áp dụng phương pháp phân tích chủ đề bằng quy trình phân tích 3 giai đoạn của Pietkiweicz và Smith. Việc phỏng vấn sâu sẽ giúp thu thập những chia sẻ chân thực nhất về những khó khăn, suy nghĩ của cha mẹ.

3.2. Phân Tích Chủ Đề Tìm Ra Các Yếu Tố Chính Trong Trải Nghiệm Cha Mẹ

Dữ liệu thu thập được từ các cuộc phỏng vấn sẽ được phân tích theo phương pháp phân tích chủ đề. Quá trình phân tích sẽ giúp xác định các chủ đề chính liên quan đến trải nghiệm của cha mẹ, từ đó đưa ra những kết luận sâu sắc và ý nghĩa.

3.3. Lý Thuyết Hệ Thống Gia Đình Phân Tích Ảnh Hưởng Của Hành Vi Tự Hại

Lý thuyết hệ thống gia đình được sử dụng để khám phá hành vi tự hại của con trẻ ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống gia đình. Việc xem xét hành vi tự hại dưới góc nhìn hệ thống gia đình là một trong những gợi ý cần thiết và hữu ích giúp những nhà chuyên môn xây dựng các mô hình hỗ trợ tâm lý dành cho cha mẹ - đối tượng chịu sự tác động của hành vi tự hại.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Cảm Xúc Và Thay Đổi Trong Tương Tác Gia Đình

Kết quả nghiên cứu cho thấy cha mẹ có cảm giác tiêu cực khi biết về hành vi tự hại của con trẻ. Đồng thời, cha mẹ thường thiếu hiểu biết về hành vi tự hủy hoại này và có xu hướng tìm kiếm nguyên nhân. Nghiên cứu cũng ghi nhận sự thay đổi trong cách tương tác giữa cha mẹ và con cái sau khi phát hiện tự hại. Đặc biệt, cha mẹ mong muốn đóng góp và chia sẻ kinh nghiệm sau trải nghiệm này.

4.1. Cha Mẹ Tìm Kiếm Nguyên Nhân Tự Hại Áp Lực Học Tập Bạo Lực Học Đường

Cha mẹ có xu hướng tìm kiếm nguyên nhân của hành vi tự hại. Nhiều yếu tố có thể góp phần vào hành vi tự hại của trẻ, bao gồm áp lực học tập, bạo lực học đường, mối quan hệ gia đình không tốt, và ảnh hưởng của mạng xã hội. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp cha mẹ có biện pháp can thiệp phù hợp.

4.2. Thay Đổi Tương Tác Giao Tiếp Gia Đình Sau Hành Vi Tự Hại

Cha mẹ thay đổi cách tương tác với con cái sau khi phát hiện hành vi tự hại. Họ có thể trở nên quan tâm và gần gũi hơn, hoặc ngược lại, trở nên kiểm soát và áp đặt hơn. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng giao tiếp gia đình lành mạnh và cởi mở để giúp con vượt qua khó khăn.

4.3. Mong Muốn Chia Sẻ Kinh Nghiệm Góp Phần Phòng Ngừa Tự Hại

Cha mẹ mong muốn đóng góp và chia sẻ kinh nghiệm sau trải nghiệm này. Việc chia sẻ kinh nghiệm có thể giúp những gia đình khác có con có hành vi tự hại cảm thấy được an ủi, động viên và học hỏi được những cách ứng phó hiệu quả. Đây là một yếu tố quan trọng trong công tác phòng ngừa tự hại.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Xây Dựng Chương Trình Hỗ Trợ Cha Mẹ

Kết quả của nghiên cứu này có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình nâng đỡ phù hợp với cảm xúc và trải nghiệm của cha mẹ có trẻ thực hiện hành vi tự hại. Các chương trình này có thể bao gồm tư vấn tâm lý, giáo dục về tự hại và các kỹ năng ứng phó, cũng như các nhóm hỗ trợ cho cha mẹ. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng và sự cần thiết của việc nâng đỡ và hỗ trợ cha mẹ của trẻ vị thành niên có hành vi tự hại.

5.1. Tư Vấn Tâm Lý Cho Cha Mẹ Giải Quyết Cảm Xúc Tiêu Cực

Tư vấn tâm lý có thể giúp cha mẹ giải quyết các cảm xúc tiêu cực như tội lỗi, bất lực và lo sợ. Tư vấn cũng giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về hành vi tự hại của con và phát triển các kỹ năng ứng phó hiệu quả.

5.2. Giáo Dục Về Tự Hại Nâng Cao Nhận Thức Và Kỹ Năng Ứng Phó

Giáo dục về tự hại giúp cha mẹ nâng cao nhận thức về các dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và cách can thiệp hiệu quả. Các khóa học và hội thảo về tự hại có thể cung cấp cho cha mẹ những kiến thức và kỹ năng cần thiết để hỗ trợ con mình.

5.3. Nhóm Hỗ Trợ Cha Mẹ Chia Sẻ Kinh Nghiệm Và Tìm Kiếm Đồng Cảm

Các nhóm hỗ trợ cho cha mẹ có con có hành vi tự hại cung cấp một không gian an toàn để chia sẻ kinh nghiệm, cảm xúc và tìm kiếm sự đồng cảm. Các nhóm hỗ trợ cũng giúp cha mẹ học hỏi lẫn nhau và xây dựng mạng lưới hỗ trợ xã hội.

VI. Kết Luận Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu Về Tự Hại

Nghiên cứu này đóng góp vào sự hiểu biết về trải nghiệm của cha mẹ khi con có hành vi tự hại. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình hỗ trợ hiệu quả cho cha mẹ và gia đình. Cần có thêm nhiều nghiên cứu về tự hại để nâng cao nhận thức và cải thiện công tác phòng ngừa và can thiệp.

6.1. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Mở Rộng Đối Tượng Và Phương Pháp

Các nghiên cứu trong tương lai nên mở rộng đối tượng nghiên cứu, bao gồm cả cha mẹ đơn thân, cha mẹ thuộc các nền văn hóa khác nhau và cha mẹ có con ở các độ tuổi khác nhau. Nghiên cứu cũng nên sử dụng kết hợp các phương pháp định tính và định lượng để thu thập thông tin toàn diện hơn.

6.2. Kêu Gọi Cộng Đồng Quan Tâm Hơn Đến Sức Khỏe Tâm Thần Trẻ

Nghiên cứu kêu gọi cộng đồng quan tâm hơn đến sức khỏe tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng để tạo ra một môi trường hỗ trợ và khuyến khích trẻ em tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần thiết.

Tổng quan nghiên cứu

Hành vi tự hại ở trẻ vị thành niên là một vấn đề sức khỏe tâm thần ngày càng được quan tâm tại Việt Nam và trên thế giới. Theo báo cáo năm 2009, tỷ lệ tự làm hại bản thân ở thanh niên và tuổi vị thành niên tại Việt Nam khoảng 7,5% (SAVY 2, 2009). Một nghiên cứu tại thành phố Hồ Chí Minh và Bình Dương cho thấy gần 27% học sinh trung học cơ sở có hành vi tự hủy hoại bản thân như cắt xén, bứt tóc, tự đầu độc, cào cấu (Huỳnh Văn Sơn và cộng sự, 2017). Hành vi này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tâm lý của trẻ mà còn tác động sâu sắc đến cha mẹ và toàn bộ hệ thống gia đình.

Nghiên cứu này nhằm khám phá trải nghiệm của cha mẹ khi có con tuổi vị thành niên thực hiện hành vi tự hại, tập trung vào cảm xúc, nhận thức và phản ứng của họ. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại khu vực Nam Bộ, Việt Nam, với năm phụ huynh tham gia phỏng vấn sâu trong khoảng thời gian hai tháng. Mục tiêu là cung cấp hiểu biết sâu sắc về những khó khăn, thay đổi trong gia đình và đề xuất các giải pháp hỗ trợ phù hợp.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc bổ sung dữ liệu khoa học về trải nghiệm của cha mẹ trong bối cảnh Việt Nam, nơi các nghiên cứu về chủ đề này còn hạn chế. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức của các nhà chuyên môn về tâm lý lâm sàng, đồng thời hỗ trợ xây dựng các chương trình can thiệp và nâng đỡ cha mẹ có con thực hiện hành vi tự hại, từ đó cải thiện sức khỏe tâm thần của cả gia đình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết hệ thống gia đình của Bowen, trong đó gia đình được xem như một hệ thống cảm xúc liên kết chặt chẽ, các hành vi và tương tác của một thành viên ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống (Cottrell & Boston, 2002). Lý thuyết này nhấn mạnh rằng hành vi tự hại của con trẻ không chỉ là vấn đề cá nhân mà tác động đến cảm xúc và nhận thức của cha mẹ, gây ra sự điều chỉnh trong cách thức tương tác và vận hành gia đình.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các lý thuyết tâm lý về hành vi tự hại, bao gồm quan điểm học tập xã hội của Bandura (1973) và mô hình củng cố hành vi của Skinner (1953). Các lý thuyết này giải thích hành vi tự hại như một cách thức để giải tỏa cảm xúc, kiểm soát căng thẳng hoặc tìm kiếm sự chú ý, đồng thời nhấn mạnh vai trò của môi trường xã hội và gia đình trong việc hình thành và duy trì hành vi.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: hành vi tự hại (non-suicidal self-injury - NSSI), trải nghiệm của cha mẹ, hệ thống gia đình, cảm xúc tiêu cực, và sự thay đổi trong tương tác gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính với cách tiếp cận hiện tượng học nhằm khám phá sâu sắc trải nghiệm chủ quan của cha mẹ có con vị thành niên thực hiện hành vi tự hại. Mẫu nghiên cứu gồm năm phụ huynh (độ tuổi từ 42 đến 60), được chọn theo phương pháp lấy mẫu mục đích, đảm bảo người tham gia có kinh nghiệm trực tiếp với vấn đề nghiên cứu.

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn bán cấu trúc kéo dài từ 45 đến 90 phút tại phòng khám Tâm Thần Kinh, trong khoảng thời gian 6 tuần. Các câu hỏi tập trung vào cảm xúc, nhận thức, phản ứng và thay đổi của cha mẹ khi phát hiện hành vi tự hại của con.

Quy trình phân tích dữ liệu áp dụng phương pháp phân tích chủ đề theo ba giai đoạn của Pietkiewicz và Smith (2014): đọc lại bản ghi nhiều lần, mã hóa và nhóm các chủ đề, tìm kiếm mối quan hệ giữa các chủ đề. Dữ liệu được mã hóa liên tục để đảm bảo đạt mức bão hòa, với sự đối chiếu và xác nhận từ người tham gia nhằm tăng tính chính xác và tin cậy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Cha mẹ trải qua cảm xúc tiêu cực khi biết về hành vi tự hại của con
   Tất cả phụ huynh đều bày tỏ cảm giác sốc, lo lắng và đơn độc khi phát hiện con có hành vi tự hại. Ví dụ, một phụ huynh chia sẻ: “Chị rất sốc, áp lực lắm em. Chị không ngủ được” (P5). Đa số thiếu sự hỗ trợ từ người bạn đời, gây thêm gánh nặng tâm lý.

2. Thiếu hiểu biết về hành vi tự hại
   Hầu hết cha mẹ chỉ biết về hành vi này khi con được bác sĩ thông báo trong quá trình thăm khám tâm thần kinh. Nhiều người không gọi được tên hành vi hoặc đánh giá thấp mức độ nghiêm trọng, cho rằng đó chỉ là “tâm lý tuổi dậy thì” hoặc con sẽ tự vượt qua. Ví dụ: “Mình không biết về tự hại... chỉ biết ở mức độ vậy thôi” (P4).

3. Cha mẹ có xu hướng tìm kiếm nguyên nhân của hành vi tự hại
   Phụ huynh thường đổ lỗi cho các yếu tố bên ngoài như áp lực học tập, ảnh hưởng của internet hoặc cách làm cha mẹ chưa phù hợp. Một phụ huynh cho biết: “Nó bị áp lực, chị nó học quá giỏi... những giáo viên đó đã làm hại con mình” (P1).

4. Thay đổi cách tương tác với con sau khi phát hiện hành vi tự hại
   Cha mẹ cố gắng kiên nhẫn hơn, giao tiếp nhiều hơn và tránh tạo áp lực cho con. Họ cũng đề xuất người thân thay đổi cách ứng xử để hỗ trợ trẻ. Ví dụ: “Không có sự đối xử khắt khe, nóng tính... mình phải nói chuyện nhiều hơn để nó trải lòng” (P3).

5. Mong muốn đóng góp và chia sẻ kinh nghiệm
   Các phụ huynh bày tỏ nguyện vọng chia sẻ trải nghiệm để giúp đỡ những người có hoàn cảnh tương tự và nâng cao nhận thức cộng đồng. “Chia sẻ với càng nhiều người càng tốt, biết đâu người ta cũng đang gặp tình trạng như vậy” (P2).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về tác động tiêu cực của hành vi tự hại đối với cha mẹ, như cảm giác tội lỗi, xấu hổ và cô lập (McDonald và cộng sự, 2007; Morgan và cộng sự, 2013). Sự thiếu hiểu biết và đánh giá thấp hành vi tự hại phản ánh khoảng cách thông tin và nhận thức trong cộng đồng, đặc biệt tại Việt Nam, nơi các chương trình hỗ trợ sức khỏe tâm thần còn hạn chế.

Sự e ngại chia sẻ với người xung quanh có thể bắt nguồn từ văn hóa trọng thể diện của người Việt, làm gia tăng cảm giác cô đơn và khó khăn trong việc tiếp cận hỗ trợ. Điều này cũng làm nổi bật vai trò quan trọng của các dịch vụ tư vấn và giáo dục cộng đồng nhằm giảm kỳ thị và nâng cao nhận thức.

Việc cha mẹ thay đổi cách tương tác với con sau khi phát hiện hành vi tự hại thể hiện sự điều chỉnh trong hệ thống gia đình theo lý thuyết Bowen, nhằm duy trì cân bằng cảm xúc và hỗ trợ trẻ. Sự chủ động trong giao tiếp và giảm áp lực là những chiến lược tích cực giúp cải thiện mối quan hệ và hỗ trợ quá trình phục hồi của trẻ.

Một trường hợp đặc biệt trong nghiên cứu cho thấy cha mẹ có nhân sinh quan rộng mở và kinh nghiệm sống phong phú có thể đối diện và hỗ trợ con hiệu quả hơn, gợi ý rằng việc nâng cao nhận thức và kỹ năng cha mẹ là yếu tố then chốt trong can thiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các chủ đề cảm xúc tiêu cực, nhận thức thiếu hiểu biết, tìm kiếm nguyên nhân, thay đổi tương tác và mong muốn chia sẻ, giúp minh họa rõ ràng các khía cạnh trải nghiệm của cha mẹ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tổ chức các chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức cho cha mẹ về hành vi tự hại
   Mục tiêu: Tăng kiến thức và kỹ năng nhận diện, ứng phó với hành vi tự hại.
   Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm.
   Chủ thể: Các cơ sở y tế, trường học, tổ chức xã hội.

2. Xây dựng mạng lưới hỗ trợ tâm lý cho cha mẹ có con thực hiện hành vi tự hại
   Mục tiêu: Cung cấp tư vấn, chia sẻ kinh nghiệm và giảm cảm giác cô đơn.
   Thời gian: Thiết lập trong vòng 1 năm.
   Chủ thể: Trung tâm tư vấn tâm lý, phòng khám chuyên khoa.

3. Phát triển các chương trình can thiệp gia đình dựa trên lý thuyết hệ thống gia đình
   Mục tiêu: Hỗ trợ điều chỉnh tương tác gia đình, tăng cường sự đồng hành giữa cha mẹ và con trẻ.
   Thời gian: Thử nghiệm trong 12 tháng.
   Chủ thể: Các nhà tâm lý học lâm sàng, chuyên gia gia đình.

4. Tăng cường truyền thông và giảm kỳ thị về hành vi tự hại trong cộng đồng
   Mục tiêu: Thay đổi nhận thức xã hội, tạo môi trường hỗ trợ cho gia đình và trẻ vị thành niên.
   Thời gian: Chiến dịch truyền thông liên tục.
   Chủ thể: Bộ Y tế, các tổ chức phi chính phủ, truyền thông đại chúng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà tâm lý học và chuyên gia tâm thần học
   Lợi ích: Hiểu sâu sắc trải nghiệm cha mẹ để thiết kế can thiệp phù hợp, nâng cao hiệu quả điều trị.

2. Các nhà giáo dục và cán bộ tư vấn học đường
   Lợi ích: Nắm bắt các dấu hiệu hành vi tự hại và hỗ trợ học sinh, đồng thời phối hợp với gia đình trong công tác giáo dục.

3. Cha mẹ và người chăm sóc trẻ vị thành niên
   Lợi ích: Nhận thức rõ hơn về hành vi tự hại, cách ứng phó và tìm kiếm sự hỗ trợ, giảm bớt cảm giác cô đơn và lo lắng.

4. Nhà hoạch định chính sách và tổ chức xã hội
   Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ sức khỏe tâm thần và phòng chống hành vi tự hại trong cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

1. Hành vi tự hại là gì và có phổ biến không?
   Hành vi tự hại là hành động cố ý gây tổn thương cơ thể mà không nhằm mục đích tự tử, như cắt, đập đầu, cào cấu. Tỷ lệ ở tuổi vị thành niên có thể lên đến gần 27% tại một số địa phương Việt Nam.

2. Cha mẹ thường có cảm xúc gì khi biết con tự hại?
   Phần lớn cha mẹ cảm thấy sốc, lo lắng, cô đơn và đôi khi xấu hổ, do thiếu hiểu biết và sự hỗ trợ từ người thân.

3. Làm thế nào để cha mẹ có thể hỗ trợ con khi phát hiện hành vi tự hại?
   Cha mẹ nên kiên nhẫn, giao tiếp cởi mở, tránh áp lực và tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý để đồng hành cùng con.

4. Tại sao cha mẹ lại thiếu hiểu biết về hành vi tự hại?
   Do thông tin về hành vi này còn hạn chế, đặc biệt tại Việt Nam, và nhiều cha mẹ chỉ biết khi con được chẩn đoán hoặc thăm khám chuyên môn.

5. Nghiên cứu này có thể giúp ích gì cho cộng đồng?
   Nghiên cứu cung cấp dữ liệu khoa học về trải nghiệm cha mẹ, giúp nâng cao nhận thức, giảm kỳ thị và phát triển các chương trình hỗ trợ phù hợp.

Kết luận

• Nghiên cứu lần đầu tiên tại Việt Nam khám phá sâu sắc trải nghiệm của cha mẹ có con vị thành niên thực hiện hành vi tự hại.
• Cha mẹ trải qua cảm xúc tiêu cực, thiếu hiểu biết và có xu hướng tìm kiếm nguyên nhân để lý giải hành vi của con.
• Họ thay đổi cách tương tác với con, hướng tới sự kiên nhẫn và đồng hành nhiều hơn.
• Mong muốn chia sẻ và đóng góp kinh nghiệm là tín hiệu tích cực cho cộng đồng và các nhà chuyên môn.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào phát triển chương trình đào tạo, hỗ trợ tâm lý và truyền thông nâng cao nhận thức cho cha mẹ và xã hội.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà chuyên môn và tổ chức liên quan nên phối hợp triển khai các giải pháp hỗ trợ cha mẹ, đồng thời khuyến khích cha mẹ chủ động tìm hiểu và chia sẻ để cùng xây dựng môi trường an toàn cho trẻ vị thành niên.