I. Tổng Quan Về Nghiên Cứu Về Tự Hại Ở Trẻ Em Hiện Nay
Nghiên cứu về tự hại ở trẻ em và thanh thiếu niên đang ngày càng trở nên cấp thiết. Hành vi tự hủy hoại gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cá nhân, gia đình và xã hội. Tuy nhiên, các nghiên cứu về trải nghiệm của cha mẹ khi đối mặt với tình huống này còn hạn chế, đặc biệt là tại Việt Nam. Nghiên cứu này tập trung khám phá trải nghiệm của cha mẹ khi con có hành vi tự hại, từ đó cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà chuyên môn và gia đình. Theo một báo cáo năm 2009, tỉ lệ tự làm hại ở thanh niên và tuổi vị thành niên (14 tuổi - 25 tuổi) ở Việt Nam xấp xỉ 7,5% (SAVY 2, 2009). Việc tìm hiểu sâu sắc cảm xúc của cha mẹ khi con tự hại là vô cùng quan trọng để hỗ trợ kịp thời và hiệu quả.
1.1. Định Nghĩa Hành Vi Tự Hại Theo Nghiên Cứu Hiện Tại
Nghiên cứu sử dụng khái niệm tự làm hại bản thân (NSSI - non suicidal self injury) được định nghĩa là hành vi cố ý hủy hoại mô cơ thể mà không có ý định tự sát (Nock & Prinstein, 2004). Các hành vi tự làm hại bản thân có thể bao gồm cắt, đầu độc, đốt, bỏng; gãi, cắn đến mức làm rách da, không để vết thương lành lại và nhổ tóc (Fox, 2011). Tự làm hại bản thân được giới thiệu như một danh mục cần được nghiên cứu thêm.
1.2. Tỉ Lệ Tự Hại Ở Tuổi Vị Thành Niên Con Số Đáng Báo Động
Tự tử và tự làm hại bản thân là một trong những vấn đề được quan tâm ở độ tuổi vị thành niên trong những năm gần đây tại Việt Nam. Một nghiên cứu được thực hiện tại 7 trường THCS ở thành phố Hồ Chí Minh và Bình Dương cho kết quả có đến gần 27% học sinh có những hành vi tự hủy hoại bản thân với các phương thức như tự cắt xén, bứt tóc; tự khắc lên da thịt; tự đầu độc; tự cắn, cào, đánh, đấm mình…(Huỳnh Văn Sơn và cộng sự,
1.3. Góc Nhìn Tâm Lý Về Nguyên Nhân Tự Hại Ở Trẻ Em
Hành vi tự làm hại bản thân có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố, bao gồm cả các yếu tố sinh học (phản ứng tâm sinh lý bất thường đối với tổn thương, suy giảm chuyển hóa serotonin và endorphin), sự thay đổi tính cách (trầm cảm, bốc đồng, rối loạn tâm thần, rối loạn dạng cơ thể) và các điều kiện xã hội và môi trường ảnh hưởng đến thanh thiếu niên trong giai đoạn phát triển (bối cảnh hệ thống gia đình, mối quan hệ với bạn bè bị gián đoạn, học tập kém).
II. Thách Thức Của Cha Mẹ Khi Đối Diện Với Hành Vi Tự Hại
Khi phát hiện con có hành vi tự hại, cha mẹ thường trải qua nhiều cảm xúc tiêu cực như sốc, sợ hãi, tội lỗi và bất lực. Việc thiếu kiến thức về tự hại và các phương pháp can thiệp hiệu quả càng làm tăng thêm sự lo lắng và bối rối cho cha mẹ. Bên cạnh đó, cha mẹ có thể cảm thấy cô đơn và không biết tìm kiếm sự giúp đỡ ở đâu. Nghiên cứu này giúp làm sáng tỏ những thách thức mà cha mẹ phải đối mặt, từ đó đề xuất các giải pháp hỗ trợ phù hợp.
2.1. Cảm Xúc Của Cha Mẹ Sốc Tội Lỗi Bất Lực Và Lo Sợ
Các nhà nghiên cứu đã chứng minh rằng cha mẹ bị ảnh hưởng tiêu cực bởi hành vi tự hại của trẻ (McDonald và cộng sự, 2007; Morgan và cộng sự, 2013). Morgan và cộng sự (2013) đã thực hiện một nghiên cứu định tính và phát hiện rằng cha mẹ thiếu sự hỗ trợ và mức độ hài lòng thấp trong cuộc sống khi có con thực hiện hành vi tự hại. Tìm hiểu về thái độ của cha mẹ khi phát hiện hành vi tự hại của con, McDonald và cộng sự (2007) nhận thấy rằng những cảm xúc ban đầu của các bà mẹ là cảm giác tội lỗi và xấu hổ khi họ phát hiện con tuổi vị thành niên thực hiện hành vi tự hại.
2.2. Thiếu Kiến Thức Về Tự Hại Rào Cản Lớn Trong Can Thiệp Sớm
Cha mẹ thường thiếu kiến thức về hành vi tự hủy hoại, các dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và cách can thiệp hiệu quả. Điều này dẫn đến việc cha mẹ không biết cách tiếp cận và hỗ trợ con mình một cách phù hợp. Việc trang bị kiến thức cho cha mẹ về tự hại là vô cùng quan trọng để giúp họ nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo và có biện pháp can thiệp kịp thời.
2.3. Sự Cô Đơn Và Thiếu Hỗ Trợ Cha Mẹ Cần Giúp Đỡ Như Thế Nào
Cha mẹ có thể cảm thấy cô đơn và không biết tìm kiếm sự giúp đỡ ở đâu khi con có hành vi tự hại. Họ có thể lo sợ bị kỳ thị hoặc phán xét từ người khác. Việc xây dựng mạng lưới hỗ trợ cho cha mẹ, bao gồm các nhóm hỗ trợ, tư vấn tâm lý và các nguồn lực cộng đồng khác, là vô cùng quan trọng.
III. Nghiên Cứu Định Tính Cách Tiếp Cận Hiểu Trải Nghiệm Cha Mẹ
Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính để khám phá sâu sắc trải nghiệm của cha mẹ khi con có hành vi tự hại. Phương pháp nghiên cứu định tính cho phép thu thập thông tin chi tiết về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của cha mẹ thông qua phỏng vấn và phân tích nội dung. Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích chủ đề bằng quy trình phân tích 3 giai đoạn của Pietkiweicz và Smith. Với hệ thống dịch vụ dành cho các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần và tâm lý – xã hội, trong đó có phòng chống tự tử, các hành vi tự hại vẫn còn rất hạn chế (UNICEF Việt Nam, 2018) mang đến những khó khăn nhất định đối với cha mẹ có con thực hiện hành vi tự hại.
3.1. Phương Pháp Phỏng Vấn Sâu Thu Thập Dữ Liệu Trải Nghiệm Của Cha Mẹ
Năm người tham gia nghiên cứu được phỏng vấn dựa trên các câu hỏi bán cấu trúc. Nghiên cứu áp dụng phương pháp phân tích chủ đề bằng quy trình phân tích 3 giai đoạn của Pietkiweicz và Smith. Việc phỏng vấn sâu sẽ giúp thu thập những chia sẻ chân thực nhất về những khó khăn, suy nghĩ của cha mẹ.
3.2. Phân Tích Chủ Đề Tìm Ra Các Yếu Tố Chính Trong Trải Nghiệm Cha Mẹ
Dữ liệu thu thập được từ các cuộc phỏng vấn sẽ được phân tích theo phương pháp phân tích chủ đề. Quá trình phân tích sẽ giúp xác định các chủ đề chính liên quan đến trải nghiệm của cha mẹ, từ đó đưa ra những kết luận sâu sắc và ý nghĩa.
3.3. Lý Thuyết Hệ Thống Gia Đình Phân Tích Ảnh Hưởng Của Hành Vi Tự Hại
Lý thuyết hệ thống gia đình được sử dụng để khám phá hành vi tự hại của con trẻ ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống gia đình. Việc xem xét hành vi tự hại dưới góc nhìn hệ thống gia đình là một trong những gợi ý cần thiết và hữu ích giúp những nhà chuyên môn xây dựng các mô hình hỗ trợ tâm lý dành cho cha mẹ - đối tượng chịu sự tác động của hành vi tự hại.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Cảm Xúc Và Thay Đổi Trong Tương Tác Gia Đình
Kết quả nghiên cứu cho thấy cha mẹ có cảm giác tiêu cực khi biết về hành vi tự hại của con trẻ. Đồng thời, cha mẹ thường thiếu hiểu biết về hành vi tự hủy hoại này và có xu hướng tìm kiếm nguyên nhân. Nghiên cứu cũng ghi nhận sự thay đổi trong cách tương tác giữa cha mẹ và con cái sau khi phát hiện tự hại. Đặc biệt, cha mẹ mong muốn đóng góp và chia sẻ kinh nghiệm sau trải nghiệm này.
4.1. Cha Mẹ Tìm Kiếm Nguyên Nhân Tự Hại Áp Lực Học Tập Bạo Lực Học Đường
Cha mẹ có xu hướng tìm kiếm nguyên nhân của hành vi tự hại. Nhiều yếu tố có thể góp phần vào hành vi tự hại của trẻ, bao gồm áp lực học tập, bạo lực học đường, mối quan hệ gia đình không tốt, và ảnh hưởng của mạng xã hội. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp cha mẹ có biện pháp can thiệp phù hợp.
4.2. Thay Đổi Tương Tác Giao Tiếp Gia Đình Sau Hành Vi Tự Hại
Cha mẹ thay đổi cách tương tác với con cái sau khi phát hiện hành vi tự hại. Họ có thể trở nên quan tâm và gần gũi hơn, hoặc ngược lại, trở nên kiểm soát và áp đặt hơn. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng giao tiếp gia đình lành mạnh và cởi mở để giúp con vượt qua khó khăn.
4.3. Mong Muốn Chia Sẻ Kinh Nghiệm Góp Phần Phòng Ngừa Tự Hại
Cha mẹ mong muốn đóng góp và chia sẻ kinh nghiệm sau trải nghiệm này. Việc chia sẻ kinh nghiệm có thể giúp những gia đình khác có con có hành vi tự hại cảm thấy được an ủi, động viên và học hỏi được những cách ứng phó hiệu quả. Đây là một yếu tố quan trọng trong công tác phòng ngừa tự hại.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Xây Dựng Chương Trình Hỗ Trợ Cha Mẹ
Kết quả của nghiên cứu này có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình nâng đỡ phù hợp với cảm xúc và trải nghiệm của cha mẹ có trẻ thực hiện hành vi tự hại. Các chương trình này có thể bao gồm tư vấn tâm lý, giáo dục về tự hại và các kỹ năng ứng phó, cũng như các nhóm hỗ trợ cho cha mẹ. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng và sự cần thiết của việc nâng đỡ và hỗ trợ cha mẹ của trẻ vị thành niên có hành vi tự hại.
5.1. Tư Vấn Tâm Lý Cho Cha Mẹ Giải Quyết Cảm Xúc Tiêu Cực
Tư vấn tâm lý có thể giúp cha mẹ giải quyết các cảm xúc tiêu cực như tội lỗi, bất lực và lo sợ. Tư vấn cũng giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về hành vi tự hại của con và phát triển các kỹ năng ứng phó hiệu quả.
5.2. Giáo Dục Về Tự Hại Nâng Cao Nhận Thức Và Kỹ Năng Ứng Phó
Giáo dục về tự hại giúp cha mẹ nâng cao nhận thức về các dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và cách can thiệp hiệu quả. Các khóa học và hội thảo về tự hại có thể cung cấp cho cha mẹ những kiến thức và kỹ năng cần thiết để hỗ trợ con mình.
5.3. Nhóm Hỗ Trợ Cha Mẹ Chia Sẻ Kinh Nghiệm Và Tìm Kiếm Đồng Cảm
Các nhóm hỗ trợ cho cha mẹ có con có hành vi tự hại cung cấp một không gian an toàn để chia sẻ kinh nghiệm, cảm xúc và tìm kiếm sự đồng cảm. Các nhóm hỗ trợ cũng giúp cha mẹ học hỏi lẫn nhau và xây dựng mạng lưới hỗ trợ xã hội.
VI. Kết Luận Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu Về Tự Hại
Nghiên cứu này đóng góp vào sự hiểu biết về trải nghiệm của cha mẹ khi con có hành vi tự hại. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình hỗ trợ hiệu quả cho cha mẹ và gia đình. Cần có thêm nhiều nghiên cứu về tự hại để nâng cao nhận thức và cải thiện công tác phòng ngừa và can thiệp.
6.1. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Mở Rộng Đối Tượng Và Phương Pháp
Các nghiên cứu trong tương lai nên mở rộng đối tượng nghiên cứu, bao gồm cả cha mẹ đơn thân, cha mẹ thuộc các nền văn hóa khác nhau và cha mẹ có con ở các độ tuổi khác nhau. Nghiên cứu cũng nên sử dụng kết hợp các phương pháp định tính và định lượng để thu thập thông tin toàn diện hơn.
6.2. Kêu Gọi Cộng Đồng Quan Tâm Hơn Đến Sức Khỏe Tâm Thần Trẻ
Nghiên cứu kêu gọi cộng đồng quan tâm hơn đến sức khỏe tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng để tạo ra một môi trường hỗ trợ và khuyến khích trẻ em tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần thiết.
