Nghiên Cứu Cảnh Quan Nhân Sinh Cho Định Hướng Sử Dụng Tài Nguyên Hợp Lý Và Bảo Vệ Môi Trường Tại Hạ Long - Cẩm Phả

• Tác giả: Nguyễn Thị Lan Hương
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Cao Huần
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên và môi trường
• Đề tài: Nghiên Cứu Cảnh Quan Nhân Sinh Tại Khu Vực Hạ Long - Cẩm Phả, Quảng Ninh
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CẢNH QUAN NHÂN SINH
• 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
• 1.1.1. Các nghiên cứu về cảnh quan nhân sinh trên thế giới
• 1.1.2. Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh ở Tây Âu và Bắc Mỹ
• 1.1.3. Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh ở Liên bang Nga và Đông Âu
• 1.2. Một số vấn đề cơ bản về cảnh quan nhân sinh
• 1.2.1. Khái niệm, cấu trúc và phân loại cảnh quan nhân sinh
• 1.2.2. Tính chất khác biệt của cảnh quan nhân sinh
• 1.2.3. Sự biến đổi cảnh quan nhân sinh
• 1.3. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
• 1.3.1. Quan điểm nghiên cứu
• 1.3.2. Phương pháp và quy trình nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CẢNH QUAN NHÂN SINH KHU VỰC HẠ LONG - CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH
• 2.1. Các yếu tố thành tạo cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 2.1.1. Vị trí địa lý – yếu tố ảnh hưởng gián tiếp tới thành tạo cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 2.1.2. Đặc điểm và vai trò chủ đạo của các hợp phần tự nhiên trong thành tạo cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 2.1.3. Con người và các hoạt động khai thác tài nguyên – yếu tố quyết định sự hình thành và phát triển cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long - Cẩm Phả
• 2.1.4. Đặc điểm và sự phân bố cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 2.2. Nguyên tắc, chỉ tiêu và hệ thống phân loại cảnh quan nhân sinh
• 2.2.1. Đặc điểm cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 3. CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG NẢY SINH VÀ ĐỀ XUẤT HƯỚNG SỬ DỤNG VÀ BẢO VỆ CẢNH QUAN KHU VỰC HẠ LONG – CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH
• 3.1. Hiện trạng môi trường và vấn đề tai biến thiên nhiên nảy sinh trong các cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh
• 3.1.1. Khái quát hiện trạng môi trường và tai biến thiên nhiên khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 3.1.2. Hiện trạng môi trường ở một số dạng cảnh quan nhân sinh tiêu biểu
• 3.1.3. Dự báo xu thế biến đổi cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 3.2. Phân tích quy hoạch phát triển và khai thác tài nguyên tại khu vực
• 3.3. Xu thế biến đổi cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 3.4. Định hướng sử dụng hợp lý và bảo vệ môi trường các cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả
• 3.4.1. Nguyên tắc chung
• 3.4.2. Định hướng sử dụng hợp lý và bảo vệ môi trường các cảnh quan nhân sinh khu vực nghiên cứu
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Cảnh Quan Nhân Sinh Hạ Long 50 60

Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh đã thu hút sự quan tâm lớn, đặc biệt tại các khu vực chịu tác động mạnh mẽ từ hoạt động kinh tế và xã hội của con người. Các nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam đã tiếp cận vấn đề này từ nhiều góc độ khác nhau, từ địa lý nhân văn đến sinh thái cảnh quan. Khu vực Hạ Long - Cẩm Phả, Quảng Ninh, với sự kết hợp giữa di sản thiên nhiên thế giới và hoạt động khai thác than, là một ví dụ điển hình về sự tương tác phức tạp giữa con người và môi trường. Việc nghiên cứu cảnh quan nhân sinh ở đây có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Các nghiên cứu trước đây đã đặt nền móng cho việc hiểu rõ hơn về cấu trúc, chức năng và sự biến đổi của cảnh quan nhân sinh dưới tác động của con người.

1.1. Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh trên thế giới

Các nghiên cứu trên thế giới về cảnh quan nhân sinh đã tập trung vào việc phân tích sự tác động của con người lên cảnh quan tự nhiên. Carl Sauer (1926) xem cảnh quan văn hóa là kết quả của sự tác động của văn hóa lên cảnh quan tự nhiên. Lovejoy nghiên cứu cảnh quan chịu tác động lâu đời của con người, nhấn mạnh sự liên kết giữa cảnh quan tự nhiên và nhân sinh. Atilia Peano và Claudia Casatela (2011) xác định các chỉ tiêu cảnh quan bao gồm sinh thái, lịch sử - văn hóa, nhận thức, sử dụng đất và kinh tế. Mauro Agnoletti (2006) nhấn mạnh vai trò của cảnh quan văn hóa trong quy hoạch, di sản, bảo tồn và phát triển nông thôn.

1.2. Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh ở Việt Nam

Ở Việt Nam, nghiên cứu cảnh quan nhân sinh còn hạn chế so với thế giới. Tuy nhiên, đã có những công trình nghiên cứu đáng chú ý về phân loại và đánh giá cảnh quan nhân sinh ở một số vùng. Các nghiên cứu này tập trung vào việc xác định các yếu tố tác động đến cảnh quan, như hoạt động nông nghiệp, công nghiệp và đô thị hóa. Việc nghiên cứu cảnh quan nhân sinh ở Việt Nam cần được đẩy mạnh để phục vụ cho công tác quy hoạch, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường.

II. Cơ Sở Lý Luận Nghiên Cứu Cảnh Quan Nhân Sinh 50 60

Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh đòi hỏi một cơ sở lý luận vững chắc, bao gồm các khái niệm cơ bản về cảnh quan, cấu trúc, chức năng và sự biến đổi của cảnh quan nhân sinh. Cần phải hiểu rõ sự khác biệt giữa cảnh quan tự nhiên và cảnh quan nhân sinh, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của cảnh quan nhân sinh. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu cảnh quan nhân sinh cũng cần được xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo tính khoa học và khách quan của nghiên cứu. Việc xây dựng một hệ thống phân loại cảnh quan nhân sinh phù hợp với điều kiện cụ thể của khu vực nghiên cứu là rất quan trọng.

2.1. Khái niệm cấu trúc và phân loại cảnh quan nhân sinh

Khái niệm cảnh quan nhân sinh đề cập đến các cảnh quan chịu tác động của con người, làm thay đổi cấu trúc và chức năng ban đầu. Cấu trúc cảnh quan nhân sinh bao gồm các yếu tố tự nhiên và nhân tạo, tương tác lẫn nhau. Phân loại cảnh quan nhân sinh dựa trên mức độ và loại hình tác động của con người, ví dụ như cảnh quan nông nghiệp, công nghiệp, đô thị. Việc phân loại giúp nhận diện và quản lý các loại hình cảnh quan nhân sinh khác nhau.

2.2. Tính chất khác biệt và sự biến đổi cảnh quan nhân sinh

Cảnh quan nhân sinh khác biệt so với cảnh quan tự nhiên ở chỗ nó mang dấu ấn của hoạt động con người. Sự biến đổi cảnh quan nhân sinh diễn ra do các hoạt động kinh tế, xã hội, và môi trường. Quá trình này có thể dẫn đến suy thoái môi trường, mất đa dạng sinh học, và ảnh hưởng đến đời sống cộng đồng. Nghiên cứu sự biến đổi cảnh quan nhân sinh giúp dự báo các tác động và đề xuất giải pháp quản lý.

2.3. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu cảnh quan nhân sinh

Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh cần tiếp cận hệ thống, liên ngành, kết hợp quan điểm sinh thái, kinh tế, xã hội và văn hóa. Phương pháp nghiên cứu bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích bản đồ, khảo sát thực địa, phỏng vấn cộng đồng, và sử dụng công cụ GIS. Đánh giá tác động môi trường và phân tích chi phí - lợi ích cũng là các phương pháp quan trọng.

III. Yếu Tố Thành Tạo Cảnh Quan Nhân Sinh Hạ Long 50 60

Khu vực Hạ Long - Cẩm Phả có cảnh quan nhân sinh đặc trưng, hình thành do sự tác động của nhiều yếu tố. Vị trí địa lý, đặc điểm tự nhiên, hoạt động khai thác tài nguyên và sự phát triển kinh tế - xã hội đều đóng vai trò quan trọng. Hoạt động khai thác than đã gây ra những biến đổi lớn đối với cảnh quan, tạo ra các khu vực khai trường, bãi thải và ảnh hưởng đến chất lượng môi trường. Sự phát triển du lịch cũng có tác động đến cảnh quan, đặc biệt là khu vực ven biển và các đảo.

3.1. Vị trí địa lý và ảnh hưởng đến cảnh quan nhân sinh

Vị trí địa lý của Hạ Long - Cẩm Phả nằm trong vùng Quảng Ninh, nơi có sự giao thoa giữa biển và đất liền, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế đa dạng. Tuy nhiên, vị trí này cũng khiến khu vực dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai, như bão lũ và sạt lở đất, gây tác động tiêu cực đến cảnh quan nhân sinh.

3.2. Vai trò của hợp phần tự nhiên trong thành tạo cảnh quan

Các hợp phần tự nhiên như địa hình, khí hậu, thủy văn và sinh vật đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cảnh quan nhân sinh. Địa hình karst của Vịnh Hạ Long tạo nên cảnh quan độc đáo, thu hút du khách. Tuy nhiên, hoạt động khai thác than đã làm thay đổi địa hình, gây ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến hệ sinh thái.

3.3. Con người và khai thác tài nguyên Yếu tố quyết định

Hoạt động khai thác than là yếu tố quyết định sự hình thành và phát triển cảnh quan nhân sinh ở Hạ Long - Cẩm Phả. Khai thác than đã tạo ra việc làm và đóng góp vào ngân sách, nhưng cũng gây ra ô nhiễm môi trường, suy thoái đất và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Cần có các giải pháp quản lý khai thác than bền vững để giảm thiểu tác động tiêu cực.

IV. Phân Tích Vấn Đề Môi Trường Tại Hạ Long 50 60

Sự phát triển kinh tế - xã hội và hoạt động khai thác tài nguyên đã gây ra nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng tại khu vực Hạ Long - Cẩm Phả. Ô nhiễm không khí, ô nhiễm nước, suy thoái đất và tai biến thiên nhiên là những thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của khu vực. Cần có các giải pháp đồng bộ để giải quyết các vấn đề môi trường này, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và bảo tồn di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long.

4.1. Hiện trạng môi trường và tai biến thiên nhiên

Hiện trạng môi trường ở Hạ Long - Cẩm Phả đang đối mặt với nhiều thách thức. Ô nhiễm không khí từ hoạt động khai thác than và giao thông vận tải vượt quá tiêu chuẩn cho phép. Ô nhiễm nước do nước thải công nghiệp và sinh hoạt chưa được xử lý. Tai biến thiên nhiên như sạt lở đất và lũ quét xảy ra thường xuyên, gây thiệt hại về người và tài sản.

4.2. Môi trường ở các dạng cảnh quan nhân sinh tiêu biểu

Mỗi dạng cảnh quan nhân sinh có những vấn đề môi trường đặc trưng. Khu vực khai thác than chịu ô nhiễm không khí và nước nghiêm trọng. Khu đô thị đối mặt với ô nhiễm từ giao thông và sinh hoạt. Khu du lịch có nguy cơ ô nhiễm do rác thải và nước thải từ hoạt động du lịch.

4.3. Dự báo xu thế biến đổi cảnh quan nhân sinh

Xu thế biến đổi cảnh quan nhân sinh ở Hạ Long - Cẩm Phả phụ thuộc vào quy hoạch phát triển và khai thác tài nguyên. Nếu không có các biện pháp quản lý hiệu quả, cảnh quan sẽ tiếp tục bị suy thoái, ô nhiễm môi trường gia tăng, và tài nguyên thiên nhiên cạn kiệt. Cần có quy hoạch phát triển bền vững, hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường.

V. Định Hướng Sử Dụng Hợp Lý Cảnh Quan Hạ Long 50 60

Để đảm bảo sự phát triển bền vững của khu vực Hạ Long - Cẩm Phả, cần có định hướng sử dụng hợp lý và bảo vệ môi trường các cảnh quan nhân sinh. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp và sự tham gia của cộng đồng. Cần ưu tiên phát triển các ngành kinh tế xanh, thân thiện với môi trường, đồng thời tăng cường công tác quản lý, giám sát và xử lý vi phạm về môi trường.

5.1. Nguyên tắc chung cho sử dụng và bảo vệ cảnh quan

Nguyên tắc chung bao gồm bảo tồn đa dạng sinh học, sử dụng tài nguyên tiết kiệm và hiệu quả, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, và đảm bảo công bằng xã hội. Cần tuân thủ các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

5.2. Định hướng sử dụng hợp lý các cảnh quan nhân sinh

Đối với khu vực khai thác than, cần áp dụng công nghệ khai thác tiên tiến, giảm thiểu tác động đến môi trường, và phục hồi cảnh quan sau khai thác. Đối với khu đô thị, cần quy hoạch không gian xanh, phát triển giao thông công cộng, và xử lý chất thải hiệu quả. Đối với khu du lịch, cần quản lý chặt chẽ hoạt động du lịch, bảo vệ di sản thiên nhiên và văn hóa.

VI. Kết Luận Tương Lai Nghiên Cứu Cảnh Quan 50 60

Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh tại khu vực Hạ Long - Cẩm Phả đã làm rõ đặc điểm, vấn đề môi trường và đề xuất định hướng sử dụng hợp lý. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, như đánh giá tác động của biến đổi khí hậu, phát triển các mô hình kinh tế xanh, và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường. Nghiên cứu cảnh quan nhân sinh cần tiếp tục được đẩy mạnh để phục vụ cho sự phát triển bền vững của khu vực.

6.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu và kiến nghị

Nghiên cứu đã xác định các yếu tố tác động đến cảnh quan nhân sinh, đánh giá hiện trạng môi trường, và đề xuất các giải pháp quản lý. Kiến nghị bao gồm tăng cường quản lý khai thác than, phát triển du lịch bền vững, và nâng cao nhận thức cộng đồng.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về cảnh quan nhân sinh

Hướng nghiên cứu tiếp theo bao gồm đánh giá tác động của biến đổi khí hậu, phát triển các mô hình kinh tế xanh, và nghiên cứu sự tham gia của cộng đồng trong quản lý cảnh quan. Cần có sự hợp tác giữa các nhà khoa học, nhà quản lý và cộng đồng để đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Khu vực Hạ Long – Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, nằm ở trung tâm vùng Đông Bắc Việt Nam, là một trong những vùng có tiềm năng phát triển kinh tế và du lịch lớn với dân số năm 2013 đạt khoảng 423.647 người, mật độ dân cư lên tới 826 người/km² tại thành phố Hạ Long và 403 người/km² tại thành phố Cẩm Phả, cao gấp gần 3,6 lần mật độ trung bình của tỉnh. Vùng này sở hữu nguồn tài nguyên khoáng sản than đá phong phú với trữ lượng than địa chất lên tới hơn 2 tỷ tấn, cùng với các tài nguyên thiên nhiên đa dạng như rừng, biển, đất đai và nguồn nước. Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, đặc biệt là khai thác than và đô thị hóa, đã gây ra nhiều áp lực lên môi trường và cảnh quan tự nhiên, làm thay đổi cấu trúc và chức năng cảnh quan nhân sinh theo hướng tiêu cực.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ đặc điểm các cảnh quan nhân sinh và các vấn đề môi trường nảy sinh tại khu vực Hạ Long – Cẩm Phả, từ đó đề xuất các giải pháp sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phần đất liền của khu vực, với thời gian khảo sát và thu thập dữ liệu chủ yếu trong giai đoạn 2010-2014. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho quy hoạch phát triển bền vững, bảo tồn di sản thiên nhiên và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng dân cư địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu cảnh quan nhân sinh, trong đó:

• Lý thuyết cảnh quan văn hóa của Carl Sauer (1926) nhấn mạnh cảnh quan là kết quả của sự tác động lâu dài của con người lên cảnh quan tự nhiên, tạo nên cảnh quan văn hóa với cấu trúc và chức năng mới.
• Mô hình cấu trúc cảnh quan nhân sinh (Nguyễn Cao Huần, Trần Anh Tuấn, 2002) phân cảnh quan nhân sinh thành hai khối chính: khối tự nhiên (địa chất, địa mạo, khí hậu, đất đai, sinh vật) và khối nhân sinh (con người và các hoạt động khai thác tài nguyên), với chức năng tự nhiên và xã hội tương ứng.
• Hệ thống phân loại cảnh quan nhân sinh Việt Nam (Nguyễn Cao Huần, Trần Anh Tuấn, 2002) phân chia cảnh quan nhân sinh thành 6 lớp chính: cảnh quan nông nghiệp, rừng nhân sinh, quần cư nông thôn, đô thị và công nghiệp, thủy vực nhân tạo, cây bụi và hoang hóa do nhân tác.
• Quan điểm phát triển bền vững theo Ủy ban Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) được vận dụng để đảm bảo sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường trong nghiên cứu cảnh quan.

Các khái niệm chính bao gồm: cảnh quan nhân sinh, cảnh quan văn hóa, biến đổi cảnh quan, chức năng cảnh quan, phát triển bền vững, và các chỉ tiêu cảnh quan như sinh thái, lịch sử - văn hóa, kinh tế và nhận thức xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, kết hợp truyền thống và hiện đại:

• Thu thập và phân tích tài liệu: Sử dụng các bản đồ địa chất, địa mạo, thổ nhưỡng, hiện trạng sử dụng đất tỷ lệ 1/100.000; số liệu thống kê dân số, kinh tế - xã hội; các báo cáo quy hoạch và tài liệu nghiên cứu liên quan.
• Khảo sát thực địa: Tiến hành khảo sát tại các tuyến từ vùng đồi núi Mông Dương, Cẩm Hải đến đồng bằng ven biển, thu thập mẫu và quan trắc các thông số môi trường như chất lượng không khí, nước, đất.
• Phân tích bản đồ và GIS: Sử dụng phần mềm Mapinfo và công nghệ GIS để tổng hợp, phân tích không gian và thành lập bản đồ cảnh quan nhân sinh, bản đồ định hướng sử dụng đất.
• Phân loại cảnh quan nhân sinh dựa trên nội dung và đặc điểm khai thác tài nguyên, gồm các loại cảnh quan nông nghiệp, quần cư, khai khoáng, rừng trồng, trảng cỏ, thủy vực nhân sinh.
• Quy trình nghiên cứu gồm 5 bước: xác định mục tiêu, thu thập dữ liệu, phân loại cảnh quan, phân tích vấn đề môi trường và dự báo xu thế biến đổi, đề xuất định hướng sử dụng và bảo vệ cảnh quan.

Cỡ mẫu khảo sát thực địa được lựa chọn theo các tuyến điển hình đại diện cho các dạng địa hình và cảnh quan khác nhau, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm cảnh quan nhân sinh và phân bố: Khu vực Hạ Long – Cẩm Phả có sự phân hóa cảnh quan nhân sinh rõ rệt với các dạng chính gồm cảnh quan nông nghiệp, quần cư đô thị, khai khoáng than, rừng trồng và thủy vực nhân sinh. Diện tích đất nông nghiệp chiếm khoảng 22.367 ha, đất rừng hơn 21.131 ha, trong khi đất đô thị và công nghiệp chiếm khoảng 8.741 ha. Mật độ dân cư cao (826 người/km² tại Hạ Long) tạo áp lực lớn lên cảnh quan và tài nguyên.

2. Vấn đề môi trường nổi bật: Ô nhiễm không khí tại các khu vực khai thác than và đô thị như Hòn Gai, Cẩm Phả do bụi than và khí thải giao thông vượt mức tiêu chuẩn. Chất lượng nước mặt và nước ngầm bị suy giảm do xả thải công nghiệp, sinh hoạt và khai thác than lộ thiên. Môi trường đất bị ô nhiễm tại các khu vực gần bãi thải than và khu công nghiệp. Tỷ lệ ô nhiễm không khí tại khu vực khai thác than cao hơn 30-40% so với mức cho phép.

3. Xu thế biến đổi cảnh quan: Quá trình đô thị hóa và phát triển công nghiệp than tiếp tục làm giảm diện tích đất nông nghiệp và rừng tự nhiên, đồng thời làm gia tăng diện tích đất đô thị và công nghiệp. Dự báo đến năm 2020, diện tích đất đô thị có thể tăng thêm khoảng 15%, trong khi diện tích rừng tự nhiên giảm khoảng 10%. Sự biến đổi cảnh quan theo hướng tiêu cực nếu không có biện pháp quản lý hiệu quả sẽ làm suy giảm đa dạng sinh học và giá trị cảnh quan tự nhiên.

4. Ảnh hưởng xã hội và kinh tế: Dân số tập trung đông đúc, tỷ lệ dân thành thị trên 90%, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế nhưng cũng làm tăng áp lực lên hạ tầng và môi trường. Thu nhập bình quân đầu người năm 2013 đạt khoảng 2 triệu đồng/tháng, phản ánh sự phát triển kinh tế nhưng chưa đồng đều. Các ngành công nghiệp chủ lực như khai thác than, đóng tàu, vật liệu xây dựng và du lịch đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các biến đổi cảnh quan và vấn đề môi trường là do hoạt động khai thác than quy mô lớn, đô thị hóa nhanh và phát triển công nghiệp chưa đồng bộ với công tác bảo vệ môi trường. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng biến đổi cảnh quan nhân sinh tại các vùng công nghiệp và đô thị phát triển nhanh, nơi mà áp lực khai thác tài nguyên và phát triển kinh tế thường đi kèm với suy thoái môi trường.

Việc sử dụng GIS và bản đồ cảnh quan nhân sinh giúp minh họa rõ ràng sự phân bố các dạng cảnh quan và mức độ biến đổi theo không gian, hỗ trợ cho việc lập kế hoạch sử dụng đất và bảo vệ môi trường hiệu quả. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ diện tích các loại cảnh quan qua các năm và mức độ ô nhiễm môi trường tại các điểm khảo sát sẽ làm nổi bật xu thế biến đổi và các điểm nóng môi trường.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc cung cấp dữ liệu khoa học cho các cơ quan quản lý và hoạch định chính sách, góp phần phát triển bền vững khu vực Hạ Long – Cẩm Phả, bảo tồn giá trị di sản thiên nhiên và nâng cao chất lượng sống của người dân.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và kiểm soát ô nhiễm môi trường: Áp dụng các biện pháp kiểm soát bụi than, khí thải công nghiệp và giao thông tại các khu vực khai thác than và đô thị. Mục tiêu giảm ô nhiễm không khí xuống dưới mức tiêu chuẩn quốc gia trong vòng 3 năm, do Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các doanh nghiệp khai thác than thực hiện.

2. Quy hoạch sử dụng đất hợp lý và bảo tồn cảnh quan tự nhiên: Rà soát, điều chỉnh quy hoạch phát triển đô thị và công nghiệp để bảo vệ diện tích rừng tự nhiên và đất nông nghiệp, hạn chế san lấp mặt bằng ven vịnh Hạ Long. Thực hiện trong 5 năm tới, do UBND tỉnh Quảng Ninh chủ trì phối hợp với các sở ngành liên quan.

3. Phát triển du lịch sinh thái và văn hóa bền vững: Khai thác tiềm năng du lịch biển đảo, di sản thiên nhiên vịnh Hạ Long theo hướng thân thiện môi trường, tăng cường giáo dục cộng đồng về bảo vệ cảnh quan. Mục tiêu nâng cao giá trị kinh tế du lịch bền vững trong 5-10 năm, do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch triển khai.

4. Nâng cao nhận thức và tham gia cộng đồng: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo về bảo vệ môi trường và sử dụng tài nguyên hợp lý cho người dân và doanh nghiệp. Thời gian thực hiện liên tục, do các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

5. Ứng dụng công nghệ GIS và giám sát môi trường hiện đại: Thiết lập hệ thống giám sát môi trường tự động, cập nhật dữ liệu cảnh quan và môi trường để kịp thời phát hiện và xử lý các vấn đề phát sinh. Triển khai trong 3 năm, do Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với các viện nghiên cứu thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách: Cơ quan quản lý tài nguyên và môi trường, quy hoạch đô thị, phát triển kinh tế tỉnh Quảng Ninh có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và khai thác tài nguyên hợp lý.

2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý tài nguyên và môi trường: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết, phương pháp và dữ liệu thực tiễn quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về cảnh quan nhân sinh, biến đổi môi trường và phát triển bền vững.

3. Doanh nghiệp khai thác tài nguyên và phát triển đô thị: Các công ty than, xây dựng, du lịch có thể tham khảo để điều chỉnh hoạt động sản xuất, kinh doanh theo hướng thân thiện môi trường, giảm thiểu tác động tiêu cực đến cảnh quan và cộng đồng.

4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội: Người dân địa phương, các tổ chức bảo vệ môi trường và phát triển cộng đồng có thể sử dụng thông tin để nâng cao nhận thức, tham gia bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Cảnh quan nhân sinh là gì và tại sao cần nghiên cứu?
   Cảnh quan nhân sinh là cảnh quan tự nhiên bị biến đổi do hoạt động của con người, bao gồm các yếu tố tự nhiên và nhân sinh. Nghiên cứu giúp hiểu rõ sự biến đổi cảnh quan, từ đó đề xuất giải pháp sử dụng tài nguyên hợp lý và bảo vệ môi trường, đảm bảo phát triển bền vững.

2. Phương pháp chính được sử dụng trong nghiên cứu này là gì?
   Nghiên cứu kết hợp phương pháp thu thập tài liệu, khảo sát thực địa, phân tích bản đồ và GIS để đánh giá cấu trúc, phân bố và biến đổi cảnh quan nhân sinh, đồng thời phân tích các vấn đề môi trường liên quan.

3. Các vấn đề môi trường chính tại khu vực Hạ Long – Cẩm Phả là gì?
   Ô nhiễm không khí do khai thác than và giao thông, suy giảm chất lượng nước mặt và nước ngầm do xả thải công nghiệp và sinh hoạt, ô nhiễm đất gần các bãi thải than và khu công nghiệp, cùng với sự suy giảm diện tích rừng và đất nông nghiệp.

4. Làm thế nào để sử dụng kết quả nghiên cứu trong quy hoạch phát triển?
   Kết quả cung cấp dữ liệu khoa học về phân bố cảnh quan và mức độ biến đổi, giúp các nhà quản lý điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và phát triển kinh tế theo hướng bền vững.

5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
   Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp khai thác tài nguyên, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội đều có thể sử dụng kết quả để nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ đặc điểm cấu trúc, phân bố và biến đổi cảnh quan nhân sinh khu vực Hạ Long – Cẩm Phả, với các dạng cảnh quan nông nghiệp, quần cư, khai khoáng, rừng trồng và thủy vực nhân sinh.
• Phân tích các vấn đề môi trường nổi bật như ô nhiễm không khí, nước và đất, cùng với xu thế biến đổi cảnh quan tiêu cực do phát triển công nghiệp và đô thị hóa.
• Đề xuất các giải pháp quản lý ô nhiễm, quy hoạch sử dụng đất hợp lý, phát triển du lịch bền vững và nâng cao nhận thức cộng đồng nhằm bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong việc phát triển bền vững khu vực.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát liên tục và cập nhật dữ liệu cảnh quan để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát triển bền vững cảnh quan nhân sinh Hạ Long – Cẩm Phả, góp phần giữ gìn di sản thiên nhiên và nâng cao chất lượng cuộc sống cho các thế hệ tương lai!