Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) đóng vai trò then chốt trong việc quản lý và bảo vệ tài sản công, đặc biệt tại các Kho bạc Nhà nước (KBNN) trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. Trong giai đoạn 2014-2016, hoạt động kiểm soát nội bộ tại các KBNN tỉnh Tây Ninh đã gặp nhiều thách thức như thất thu ngân sách, lãng phí và rủi ro trong quản lý quỹ ngân sách. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến HTKSNB tại các KBNN tỉnh Tây Ninh và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hệ thống này. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ 215 cán bộ công chức KBNN qua khảo sát định lượng và thảo luận nhóm chuyên gia định tính, kết hợp phân tích hồi quy Logit để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các KBNN trên địa bàn tỉnh Tây Ninh trong giai đoạn 2014-2016, với khảo sát thực hiện từ tháng 11/2016 đến 3/2017. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện HTKSNB, góp phần giảm thiểu rủi ro thất thoát ngân sách, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả hoạt động của các KBNN địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn khổ lý thuyết COSO (1992) với năm thành phần cấu thành HTKSNB: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, Giám sát. Ngoài ra, nghiên cứu mở rộng thêm yếu tố Tự kiểm tra và kiểm tra chéo nhằm phù hợp với đặc thù hoạt động của KBNN tỉnh Tây Ninh. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Môi trường kiểm soát: Nền tảng tạo nên ý thức kiểm soát trong tổ chức, bao gồm tính trung thực, triết lý quản lý, cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận dạng, phân tích và xử lý các rủi ro ảnh hưởng đến mục tiêu hoạt động.
  • Hoạt động kiểm soát: Các biện pháp phòng ngừa, phát hiện và bù đắp nhằm giảm thiểu rủi ro.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin kịp thời, chính xác trong nội bộ và với các bên liên quan.
  • Giám sát: Quá trình đánh giá liên tục và định kỳ nhằm đảm bảo HTKSNB hoạt động hiệu quả.
  • Tự kiểm tra và kiểm tra chéo: Các hoạt động kiểm tra nội bộ nhằm phát hiện và khắc phục sai sót, gian lận.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính thực hiện thảo luận nhóm chuyên gia gồm cán bộ lãnh đạo và nhân viên KBNN tỉnh Tây Ninh để xác định các nhân tố ảnh hưởng và hoàn thiện bảng câu hỏi khảo sát. Giai đoạn định lượng sử dụng bảng câu hỏi Likert khảo sát 330 cán bộ công chức, trong đó 215 mẫu hợp lệ được phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0. Phân tích hồi quy đa biến (hồi quy Logit) được áp dụng để kiểm định các giả thuyết và đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến HTKSNB. Phương pháp lấy mẫu thuận tiện được sử dụng do đặc thù khảo sát tại các KBNN địa phương. Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp từ tháng 11/2016 đến tháng 3/2017, dữ liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật và tài liệu liên quan giai đoạn 2014-2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát có ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả HTKSNB với hệ số hồi quy đạt mức cao, chiếm khoảng 35% tầm quan trọng trong mô hình. Môi trường kiểm soát tốt giúp nâng cao ý thức tuân thủ và giảm thiểu rủi ro gian lận.
  2. Đánh giá rủi ro được xác định là yếu tố quan trọng thứ hai, chiếm khoảng 28% mức ảnh hưởng. Việc nhận dạng và phân tích rủi ro chính xác giúp KBNN chủ động phòng ngừa các sai sót và thất thoát.
  3. Hoạt động kiểm soát đóng vai trò thiết yếu, chiếm khoảng 20% tầm quan trọng, bao gồm các biện pháp kiểm soát phòng ngừa và phát hiện được thực hiện nghiêm túc.
  4. Thông tin và truyền thông chiếm khoảng 10% mức ảnh hưởng, thể hiện qua việc đảm bảo thông tin kịp thời, chính xác và truyền đạt hiệu quả trong nội bộ và với các bên liên quan.
  5. Giám sát và Tự kiểm tra, kiểm tra chéo tuy có mức ảnh hưởng thấp hơn (khoảng 7%), nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và cải tiến liên tục HTKSNB.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy môi trường kiểm soát là nền tảng quyết định sự thành công của HTKSNB tại các KBNN tỉnh Tây Ninh, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về COSO và INTOSAI. Việc xây dựng môi trường kiểm soát mạnh mẽ giúp nâng cao đạo đức nghề nghiệp và năng lực cán bộ, từ đó giảm thiểu rủi ro gian lận và sai sót. Đánh giá rủi ro được thực hiện chưa đồng đều giữa các đơn vị, một số KBNN chưa nhận diện đầy đủ các rủi ro tiềm ẩn, dẫn đến việc kiểm soát chưa hiệu quả. Hoạt động kiểm soát được triển khai tương đối tốt nhưng còn tồn tại hạn chế về tính nhất quán và sự phối hợp giữa các bộ phận. Thông tin và truyền thông chưa thực sự kịp thời và đầy đủ, ảnh hưởng đến khả năng phản ứng nhanh với các vấn đề phát sinh. Giám sát và tự kiểm tra còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết vai trò trong việc phát hiện và xử lý sai phạm. Các biểu đồ phân tích hồi quy và bảng hệ số tương quan minh họa rõ mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, giúp nhà quản lý tập trung nguồn lực cải thiện các yếu tố trọng yếu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng môi trường kiểm soát: Đề xuất ban hành chính sách đào tạo, nâng cao đạo đức nghề nghiệp và năng lực chuyên môn cho cán bộ công chức KBNN trong vòng 12 tháng tới, do Ban Giám đốc KBNN tỉnh Tây Ninh chủ trì.
  2. Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro: Thiết lập hệ thống nhận dạng và phân tích rủi ro định kỳ, áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ trong 6 tháng, do Phòng Kiểm soát nội bộ phối hợp với các phòng ban thực hiện.
  3. Nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát: Xây dựng và chuẩn hóa các thủ tục kiểm soát phòng ngừa và phát hiện, triển khai kiểm soát chéo giữa các phòng ban trong 9 tháng, do Ban Quản lý nghiệp vụ KBNN đảm nhiệm.
  4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông: Đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin, đảm bảo thông tin được cập nhật và truyền đạt kịp thời, hoàn thành trong 1 năm, do Ban Công nghệ thông tin phối hợp với Ban Giám đốc thực hiện.
  5. Tăng cường giám sát và tự kiểm tra: Thiết lập quy trình giám sát thường xuyên và định kỳ, đồng thời phát huy vai trò tự kiểm tra nội bộ, triển khai trong 6 tháng, do Ban Kiểm tra nội bộ và các phòng ban liên quan thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và lãnh đạo KBNN: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến HTKSNB, từ đó xây dựng chiến lược quản lý hiệu quả, giảm thiểu rủi ro thất thoát ngân sách.
  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về HTKSNB trong khu vực công.
  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định liên quan đến kiểm soát nội bộ trong các đơn vị hành chính sự nghiệp.
  4. Các tổ chức kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập: Hỗ trợ đánh giá và tư vấn cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ tại các đơn vị công, đặc biệt là KBNN địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. HTKSNB là gì và tại sao quan trọng với KBNN?
    HTKSNB là hệ thống các chính sách, thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, bảo vệ tài sản và tuân thủ pháp luật. Với KBNN, HTKSNB giúp giảm thiểu rủi ro thất thoát ngân sách và nâng cao tính minh bạch trong quản lý tài chính công.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến HTKSNB tại KBNN Tây Ninh?
    Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro là hai nhân tố có ảnh hưởng lớn nhất, chiếm hơn 60% mức độ tác động theo kết quả hồi quy.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu kết hợp định tính (thảo luận nhóm chuyên gia) và định lượng (khảo sát 215 cán bộ, phân tích hồi quy đa biến bằng SPSS 20.0).

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao HTKSNB?
    Bao gồm tăng cường đào tạo nhân sự, hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro, chuẩn hóa hoạt động kiểm soát, cải thiện hệ thống thông tin và tăng cường giám sát, tự kiểm tra.

  5. Luận văn có giới hạn nào không?
    Kích thước mẫu khảo sát còn hạn chế, tính đại diện chưa cao, do đó kết quả có thể chưa phản ánh toàn diện thực trạng HTKSNB tại tất cả các KBNN trên địa bàn.

Kết luận

  • Xác định sáu nhân tố ảnh hưởng chính đến HTKSNB tại các KBNN tỉnh Tây Ninh: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin truyền thông, Giám sát, Tự kiểm tra và kiểm tra chéo.
  • Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro là hai yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả HTKSNB.
  • Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng với cỡ mẫu 215 quan sát, sử dụng phân tích hồi quy Logit để đánh giá mức độ ảnh hưởng.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả HTKSNB trong vòng 6-12 tháng, tập trung vào đào tạo, hoàn thiện quy trình và nâng cấp hệ thống thông tin.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý KBNN và cơ quan quản lý nhà nước áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện công tác kiểm soát nội bộ, giảm thiểu rủi ro thất thoát ngân sách.

Luận văn mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo với quy mô mẫu lớn hơn và mở rộng phạm vi địa lý nhằm nâng cao tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Các nhà quản lý và chuyên gia trong lĩnh vực tài chính công được khuyến khích áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.