Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), mỗi năm trên toàn cầu có khoảng 2,78 triệu ca tử vong liên quan đến an toàn vệ sinh lao động (ATVSLĐ), cùng với khoảng 374 triệu ca chấn thương và bệnh tật nghề nghiệp. Tổng chi phí do các sự cố này gây ra ước tính chiếm khoảng 3,94% GDP toàn cầu, tương đương khoảng 2,99 nghìn tỷ USD. Tại Việt Nam, năm 2021 ghi nhận 6.544 vụ tai nạn lao động (TNLĐ), trong đó có 786 người tử vong, với ngành khai thác mỏ và khoáng sản chiếm tỷ lệ cao về số vụ và số người chết. Đặc biệt, khai thác đá là lĩnh vực có nguy cơ cao về mất an toàn do công nghệ khai thác lạc hậu, thiếu trang thiết bị hiện đại và việc tuân thủ quy định pháp luật về ATVSLĐ còn hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ATVSLĐ trong các doanh nghiệp khai thác đá tại tỉnh Nghệ An, một trong những địa phương có nhiều mỏ đá và hoạt động khai thác sôi động. Nghiên cứu khảo sát 12 doanh nghiệp khai thác đá trong giai đoạn từ tháng 6/2020 đến tháng 12/2020, nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác ATVSLĐ, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm giảm thiểu tai nạn và bệnh nghề nghiệp, đồng thời nâng cao năng suất lao động và phát triển bền vững ngành khai thác đá tại địa phương.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đồng thời góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý ATVSLĐ, bảo vệ sức khỏe người lao động và giảm thiểu tổn thất kinh tế do tai nạn lao động gây ra. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, cơ quan chức năng và doanh nghiệp trong việc xây dựng chính sách và thực thi các biện pháp quản lý ATVSLĐ hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính:

  1. Hệ thống quản lý ATVSLĐ theo ILO-OSH 2001: Đây là hệ thống quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp được Tổ chức Lao động Quốc tế xây dựng, dựa trên chu trình PDCA (Plan-Do-Check-Act). Hệ thống này nhấn mạnh việc nhận diện, đánh giá rủi ro và thực hiện các biện pháp kiểm soát nhằm giảm thiểu nguy cơ tai nạn và bệnh nghề nghiệp. Các yếu tố chính bao gồm chính sách quản lý, tổ chức thực hiện, lập kế hoạch, đánh giá giám sát và cải tiến liên tục.

  2. Tiêu chuẩn ISO 45001:2018: Tiêu chuẩn quốc tế về hệ thống quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp, tương thích với các tiêu chuẩn ISO 9001 và ISO 14001. ISO 45001 cung cấp khung kế hoạch chi tiết giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu suất lao động và tuân thủ các yêu cầu pháp lý về ATVSLĐ.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: điều kiện lao động, người lao động, người sử dụng lao động, quản lý an toàn vệ sinh lao động, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, phương tiện bảo vệ cá nhân, đánh giá rủi ro, và hệ thống quản lý ATVSLĐ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực tế tại 12 doanh nghiệp khai thác đá tại tỉnh Nghệ An, bao gồm phỏng vấn, quan sát và phiếu khảo sát cán bộ quản lý và người lao động. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến ATVSLĐ trong khai thác đá.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định tính và định lượng, bao gồm phân tích mô tả, so sánh, đánh giá mức độ tuân thủ quy định, và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ATVSLĐ. Các bảng đánh giá rủi ro và biểu đồ thống kê được sử dụng để minh họa kết quả.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 12 doanh nghiệp được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện dựa trên quy mô, tính chất hoạt động và mức độ đại diện cho ngành khai thác đá tại Nghệ An. Cán bộ quản lý và người lao động tham gia khảo sát được chọn ngẫu nhiên trong từng doanh nghiệp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 6/2020 đến tháng 12/2020, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý ATVSLĐ còn yếu kém: Khoảng 18% doanh nghiệp khai thác đá tại Nghệ An không thành lập bộ phận quản lý ATVSLĐ theo quy định. Việc phân công trách nhiệm và tổ chức bộ máy chưa rõ ràng, dẫn đến hiệu quả quản lý thấp.

  2. Tuân thủ quy định pháp luật về ATVSLĐ chưa nghiêm túc: Hơn 50% doanh nghiệp chưa thực hiện đầy đủ các quy trình an toàn trong khai thác, như không có kế hoạch huấn luyện, không trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân cho người lao động. Tỷ lệ doanh nghiệp không thực hiện khám sức khỏe định kỳ cho người lao động chiếm khoảng 40%.

  3. Người lao động chưa tích cực tham gia quản lý ATVSLĐ: Chỉ khoảng 30% người lao động tham gia vào các hoạt động an toàn vệ sinh lao động, phần lớn không phản ánh các nguy cơ hoặc đề xuất biện pháp cải thiện môi trường làm việc do thiếu kiến thức và động lực.

  4. Nguy cơ rủi ro cao do điều kiện lao động khắc nghiệt: Các yếu tố như bụi silic, tiếng ồn, rung động, và nguy cơ tai nạn do sụt lở đất đá được đánh giá ở mức cao, với hơn 60% vị trí làm việc có nồng độ bụi vượt mức cho phép theo tiêu chuẩn quốc gia. Tai nạn do thiết bị máy móc và va chạm chiếm tỷ lệ khoảng 25% trong tổng số vụ tai nạn ghi nhận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do nhận thức của người sử dụng lao động và người lao động về ATVSLĐ còn thấp, cùng với việc đầu tư cho công tác an toàn chưa tương xứng với quy mô và tính chất nguy hiểm của ngành khai thác đá. So với các nghiên cứu quốc tế, tình trạng này tương đồng với các doanh nghiệp khai thác nhỏ và vừa ở các nước đang phát triển, nơi mà công tác quản lý ATVSLĐ còn nhiều bất cập.

Việc thiếu sự tham gia tích cực của người lao động vào quản lý ATVSLĐ làm giảm hiệu quả phát hiện và xử lý các nguy cơ tiềm ẩn. Các doanh nghiệp chưa áp dụng đầy đủ các hệ thống quản lý ATVSLĐ theo tiêu chuẩn quốc tế như ISO 45001 cũng là một hạn chế lớn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ doanh nghiệp thực hiện các nội dung ATVSLĐ, bảng phân loại mức độ rủi ro tại các vị trí làm việc, và biểu đồ tròn về tỷ lệ tai nạn theo nguyên nhân. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực quản lý và nhận thức về ATVSLĐ trong ngành khai thác đá tại Nghệ An.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức bộ máy quản lý ATVSLĐ tại doanh nghiệp: Yêu cầu các doanh nghiệp thành lập bộ phận chuyên trách hoặc phân công cán bộ phụ trách ATVSLĐ, xây dựng quy chế hoạt động rõ ràng. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo doanh nghiệp phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Nghệ An.

  2. Đẩy mạnh công tác huấn luyện và tuyên truyền ATVSLĐ: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ cho người lao động và cán bộ quản lý về kiến thức và kỹ năng ATVSLĐ, đồng thời tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức. Mục tiêu đạt 100% người lao động được huấn luyện trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp phối hợp với các trung tâm đào tạo và cơ quan chức năng.

  3. Áp dụng hệ thống quản lý ATVSLĐ theo tiêu chuẩn quốc tế: Hướng dẫn và hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý ATVSLĐ theo ISO 45001 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và tuân thủ pháp luật. Thời gian triển khai: 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các tổ chức tư vấn chuyên ngành.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất tại các doanh nghiệp khai thác đá, xử lý nghiêm các vi phạm về ATVSLĐ. Mục tiêu giảm 30% số vụ tai nạn trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Thanh tra lao động, chính quyền địa phương.

  5. Khuyến khích sự tham gia của người lao động: Xây dựng cơ chế khuyến khích người lao động tham gia vào công tác ATVSLĐ thông qua mạng lưới an toàn vệ sinh viên và đại diện công đoàn, tạo điều kiện để họ phản ánh và đề xuất các biện pháp cải thiện. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp, công đoàn cơ sở.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý doanh nghiệp khai thác đá: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ATVSLĐ, từ đó xây dựng chính sách và tổ chức thực hiện phù hợp nhằm giảm thiểu tai nạn và bệnh nghề nghiệp.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và ATVSLĐ: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thực thi các quy định về ATVSLĐ.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực ATVSLĐ: Là tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu sâu hơn về quản lý an toàn vệ sinh lao động trong ngành khai thác đá, đồng thời phục vụ giảng dạy và đào tạo.

  4. Người lao động và công đoàn cơ sở: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm trong công tác ATVSLĐ, từ đó tích cực tham gia vào các hoạt động bảo vệ sức khỏe và an toàn tại nơi làm việc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác ATVSLĐ trong các doanh nghiệp khai thác đá còn nhiều hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức của người sử dụng lao động và người lao động còn thấp, thiếu đầu tư cho công tác an toàn, cũng như việc áp dụng các hệ thống quản lý ATVSLĐ chưa phổ biến. Ví dụ, nhiều doanh nghiệp chưa thành lập bộ phận chuyên trách ATVSLĐ hoặc không tổ chức huấn luyện định kỳ.

  2. Các yếu tố nguy hiểm phổ biến trong khai thác đá là gì?
    Bao gồm bụi silic, tiếng ồn, rung động, nguy cơ sụt lở đất đá, tai nạn do thiết bị máy móc và va chạm. Những yếu tố này được đánh giá có mức độ rủi ro cao, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và an toàn người lao động.

  3. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người lao động vào công tác ATVSLĐ?
    Cần xây dựng cơ chế khuyến khích, đào tạo nâng cao năng lực và tạo điều kiện để người lao động tham gia mạng lưới an toàn vệ sinh viên, phản ánh các nguy cơ và đề xuất biện pháp cải thiện môi trường làm việc.

  4. ISO 45001 có vai trò gì trong quản lý ATVSLĐ?
    ISO 45001 cung cấp khung quản lý hệ thống an toàn và sức khỏe nghề nghiệp theo chu trình PDCA, giúp doanh nghiệp xây dựng kế hoạch chi tiết, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả công tác ATVSLĐ, đồng thời tuân thủ các yêu cầu pháp lý.

  5. Các cơ quan chức năng cần làm gì để hỗ trợ doanh nghiệp?
    Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, hướng dẫn áp dụng các hệ thống quản lý ATVSLĐ, tổ chức đào tạo, tuyên truyền nâng cao nhận thức và xử lý nghiêm các vi phạm nhằm đảm bảo an toàn cho người lao động.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng công tác quản lý ATVSLĐ tại 12 doanh nghiệp khai thác đá tỉnh Nghệ An, phát hiện nhiều hạn chế về tổ chức bộ máy, tuân thủ pháp luật và sự tham gia của người lao động.
  • Các yếu tố nguy hiểm nghề nghiệp như bụi silic, tiếng ồn và nguy cơ tai nạn do thiết bị máy móc được xác định là nguyên nhân chính gây ra tai nạn và bệnh nghề nghiệp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể bao gồm tăng cường tổ chức quản lý, huấn luyện, áp dụng hệ thống quản lý theo ISO 45001, kiểm tra giám sát và khuyến khích sự tham gia của người lao động.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ATVSLĐ, bảo vệ sức khỏe người lao động và phát triển bền vững ngành khai thác đá tại Nghệ An.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện chính sách quản lý ATVSLĐ toàn quốc.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe và an toàn cho người lao động trong ngành khai thác đá!