I. Tổng Quan Vai Trò Phụ Nữ Tày Trong Kinh Tế Hộ
Trong công cuộc xây dựng đất nước, phụ nữ Việt Nam nói chung và phụ nữ dân tộc Tày nói riêng đóng vai trò quan trọng, là động lực thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội. Phụ nữ luôn thể hiện vai trò không thể thiếu trong mọi lĩnh vực: kinh tế, xã hội, văn hóa, hoạt động tinh thần. Song song với những hoạt động góp phần sáng tạo ra của cải vật chất và tinh thần, phụ nữ còn tích cực tham gia đấu tranh giai cấp, đấu tranh giải phóng dân tộc, vì sự tiến bộ của nhân loại. Tại Việt Nam nữ giới chiếm 50,6% dân số và 48,3% lực lượng lao động xã hội. Hình ảnh của giới nữ Việt Nam không chỉ được tôn vinh bởi giá trị “công dung ngôn hạnh” mà đã trở thành người bạn đồng hành cùng nam giới trong hầu hết các lĩnh vực chính trị, kinh tế, khoa học, giáo dục, y học, thông tin truyền thông, thương mại, du lịch, đối ngoại,… Đặc biệt họ đã đóng góp quan trọng trong tái cơ cấu nền kinh tế.
1.1. Vai trò của phụ nữ trong lực lượng lao động
Việt Nam nằm trong TOP 10 nước trên toàn thế giới có tỷ lệ công ty có nữ CEO cao nhất; chiếm 50,2% trong khu vực nông lâm nghiệp; 73,1%, phụ nữ ngành giáo dục; 62,0%, phụ nữ ngành y tế; hơn 60% tham gia quản lý điều hành kinh tế hộ gia đình; 70% lao động trong các ngành công nghiệp dệt may, da giầy; 80% tham gia sản xuất chế biến thủy hải sản và thực phẩm; 50% tham gia lĩnh vực tài chính ngân hàng, thông tin truyền thông, thương mại du lịch. Với hơn 2/3 doanh nghiệp do giới nữ làm chủ trong các ngành thuộc lĩnh vực công nghiệp nhỏ và vừa,… đã tạo việc làm cho hàng vạn lao động, góp phần xóa đói giảm nghèo [Đại hội đại biểu phụ nữ toàn quốc lần thứ XII].
1.2. Vị trí địa lý và dân số huyện Na Rì Bắc Kạn
Na Rì là một trong các huyện vùng cao, nằm ở phía Đông Nam của tỉnh Bắc Kạn. Phía Bắc giáp huyện Ngân Sơn, phía Tây giáp huyện Bạch Thông và Chợ Mới, phía Nam giáp huyện Võ Nhai và Phú Lương tỉnh Thái Nguyên, phía Đông giáp huyện Tràng Định và Bình Gia tỉnh Lạng Sơn. Dân số của huyện là 42.447 người, nông thôn chiếm 91,2% dân số. Các dân tộc chủ yếu sinh sống ở đây là Tày, Nùng, Dao, Kinh, Mông.
II. Thách Thức Cơ Hội Phát Triển Kinh Tế Hộ ở Na Rì
Đời sống của nhân dân huyện Na Rì còn nhiều khó khăn, trình độ dân trí thấp, tỷ lệ hộ nghèo chiếm 32,16%, tỷ lệ hộ cận nghèo chiếm 16,45%. Những năm qua, huyện Na Rì đã có nhiều chính sách hỗ trợ các hộ gia đình phát triển kinh tế, mục đích nhằm xóa đói giảm nghèo bền vững. Trong phát triển kinh tế hộ gia đình không thể không nhắc đến vai trò của người phụ nữ. Huyện Na Rì có tỷ lệ nữ giới chiếm 49,9%, lực lượng này là một trong những lao động chính của mỗi gia đình, tham gia tích cực vào các hoạt động làm ra của cải, vật chất, đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện nhà. Đặc biệt, phụ nữ dân tộc Tày chiếm phần đông số phụ nữ các dân tộc sinh sống trên địa bàn huyện.
2.1. Thực trạng đóng góp của phụ nữ Tày
Tuy nhiên, sự đóng góp của phụ nữ lại chưa được ghi nhận một cách xứng đáng, chưa tương xứng với vị trí, vai trò của họ trong nền kinh tế - xã hội và trong đời sống gia đình. Đặc biệt, trong nền kinh tế thị trường, người phụ nữ phải "nặng gánh hai vai", vừa phải làm tốt công việc xã hội, vừa đảm nhiệm vai trò làm vợ, làm mẹ trong khi thời gian của họ cũng chỉ có như mọi người và sức khoẻ lại hạn chế.
2.2. Vấn đề đặt ra trong phát triển kinh tế hộ
Để cố gắng làm tốt, họ phải nỗ lực và hy sinh, nhưng quyền lợi về mọi mặt của họ lại chưa được quan tâm đúng mức. Qua nghiên cứu thực tế về phát triển kinh tế hộ gia đình tại huyện Na Rì, nhiều câu hỏi đặt ra cho bản thân tôi là: Thực trạng vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình hiện nay như thế nào? Những yếu tố nào tác động đến việc nâng cao vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình? Giải pháp nào nhằm tháo gỡ những khó khăn trong quá trình nâng cao năng lực cho phụ nữ?
III. Nghiên Cứu Vai Trò Phụ Nữ Tày Mục Tiêu Phạm Vi
Xuất phát từ tính cấp thiết nêu trên và sự nhận thức sâu sắc về những tiềm năng to lớn của phụ nữ, cũng như những cản trở sự tiến bộ của phụ nữ trong quá trình đổi mới và phát triển kinh tế hộ gia đình, vì vậy, tôi chọn đề tài “Vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình ở huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn” để nghiên cứu.
3.1. Mục tiêu chung của nghiên cứu
Nghiên cứu thực trạng vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của phụ nữ dân tộc Tày, góp phần giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế xã hội của huyện Na Rì.
3.2. Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình.
- Đánh giá thực trạng vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình và tìm ra những hạn chế, tồn tại trong các hoạt động kinh tế mà phụ nữ ở huyện Na Rì tham gia.
- Xác định các yếu tố ảnh hưởng tới khả năng đóng góp của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình.
- Đề xuất các giải pháp nhằm phát huy vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình tại huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn trong những năm tới.
3.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình trên địa bàn huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn. Phạm vi nghiên cứu: Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu vai trò của phụ nữ dân tộc Tày trong phát triển kinh tế hộ gia đình với các nội dung cụ thể về vai trò trong quản lý và điều hành sản xuất của hộ, vai trò trong sản xuất tạo thu nhập cho hộ gia đình, vai trò trong tiếp cận và kiểm soát nguồn lực, vai trò trong việc ra quyết định của hộ, trong tham gia các công tác xã hội và vai trò trong gia đình.
IV. Ý Nghĩa Ứng Dụng Nghiên Cứu Về Phụ Nữ Tày
Đề tài là công trình nghiên cứu khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực; là cơ sở giúp cho chính quyền địa phương huyện Na Rì đánh giá thực trạng vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình, những thuận lợi và khó khăn của họ. Kết quả nghiên cứu cho thấy, phụ nữ Tày đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động quản lý và điều hành hoạt động của hộ. Họ là lao động chính trong gia đình, vừa làm các việc đồng áng, chăn nuôi nhưng cũng là người thực hiện các công việc nội trợ, chăm sóc con cái, gia đình. Kết quả khảo sát cho thấy vai trò của người phụ nữ trong ra quyết định của chiếm tỷ lệ lớn, góp phần cùng chồng quyết định các hoạt động sản xuất của hộ.
4.1. Ứng dụng trong xây dựng chính sách
Căn cứ vào kết quả nghiên cứu, luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của người phụ nữ dân Tày sinh sống trên địa bàn huyện Na Rì, góp phần sử dụng và phát huy có hiệu quả nguồn lực này trong sự nghiệp phát triển nông nghiệp, nông thôn cũng như góp phần thúc đấy sự phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói giảm nghèo của huyện Na Rì.
4.2. Tài liệu tham khảo cho các cơ quan chức năng
Kết quả nghiên cứu luận văn là tài liệu cho các cơ quan chức năng của địa phương, đặc biệt là Ủy ban nhân tỉnh, Ủy ban nhân huyện Na Rì, Hội Phụ nữ huyện Na Rì tham khảo trong việc xây dựng chính sách về phụ nữ và động viên phụ nữ tham gia xây dựng kinh tế gia đình và phát triển kinh tế địa phương góp phần đưa huyện Na Rì tiến kịp các huyện các trong tỉnh cũng như khu vực.
V. Phân Tích Cơ Sở Lý Luận Về Kinh Tế Hộ Gia Đình
Hộ gia đình hay còn gọi đơn giản hộ là một đơn vị xã hội bao gồm một hay một nhóm người ở chung và ăn chung (nhân khẩu). Đối với những hộ có từ 2 người trở lên, các thành viên trong hộ có thể có hay không có quỹ thu chi chung hoặc thu nhập chung. Hộ gia đình không đồng nhất với khái niệm gia đình, những người trong hộ gia đình có thể có hoặc không có quan hệ huyết thống, nuôi dưỡng hoặc hôn nhân hoặc cả hai.
5.1. Khái niệm hộ nông dân
Hộ nông dân (nông hộ) là những hộ gia đình chủ yếu hoạt động nông nghiệp, bao gồm cả nghề rừng, nghề cá, và hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn nhưng khó phân biệt các hoạt động có liên quan với nông nghiệp và không có liên quan với công nghiệp. Hay nói cách khác, nông hộ có phương tiện kiếm sống từ ruộng đất và sử dụng chủ yếu lao động gia đình và sản xuất; luôn nằm trong hệ thống kinh tế rộng lớn nhưng về cơ bản được đặc trưng tham gia một phần vào thị trường với mức độ chưa hoàn chỉnh.
5.2. Khái niệm kinh tế hộ gia đình
Kinh tế hộ gia đình nông dân là một cơ sở kinh tế có đất đai, các tư liệu sản xuất thuộc sở hữu của hộ gia đình, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình để sản xuất và thường nằm trong một hệ thống kinh tế lớn hơn, nhưng chủ yếu đặc trưng bởi sự tham gia cục bộ vào các thị trường có xu hướng hoạt động với mức độ hoàn hảo không cao. Hộ gia đình nông thôn thường sản xuất, kinh doanh đa dạng, kết hợp trồng trọt với chăn nuôi, tiểu thủ công nghiệp và kinh doanh ngành nghề phụ.
