Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự bùng nổ thông tin toàn cầu, việc nâng cao hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin tại các thư viện giáo dục trở thành yêu cầu cấp thiết. Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La, với vai trò là đầu mối cung cấp thông tin phục vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học, đang đối mặt với nhiều thách thức như nguồn lực thông tin chưa đa dạng, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, trình độ cán bộ và người dùng tin còn hạn chế. Nghiên cứu này tập trung phân tích thực trạng công tác phục vụ người dùng tin tại Trung tâm trong giai đoạn 2015-2019, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của cán bộ, giảng viên và học sinh, sinh viên. Qua khảo sát 195 phiếu điều tra từ các nhóm người dùng tin, nghiên cứu đánh giá mức độ sử dụng, nhu cầu về loại hình tài liệu và ngôn ngữ tài liệu, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phục vụ. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển hệ thống thư viện trường học tại các tỉnh miền núi, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học trong bối cảnh đổi mới giáo dục đại học theo phương pháp lấy người học làm trung tâm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về công tác phục vụ người dùng tin trong hoạt động thông tin – thư viện, bao gồm:

  • Lý thuyết nhu cầu tin (Information Needs Theory): Nhu cầu tin được xem là đòi hỏi khách quan của con người đối với việc tiếp nhận và sử dụng thông tin nhằm duy trì và phát triển hoạt động sống. Nhu cầu này là cơ sở phát sinh các hoạt động thư viện nhằm thỏa mãn người dùng tin.

  • Mô hình chu trình thông tin tư liệu (Information Cycle Model): Hoạt động thư viện được xem như một chu trình khép kín từ thu thập, xử lý, lưu trữ đến phục vụ người dùng tin. Công tác phục vụ người dùng tin là khâu then chốt, quyết định hiệu quả toàn bộ chu trình.

  • Khái niệm người dùng tin (Information User): Người dùng tin là chủ thể trung tâm của hoạt động thư viện, bao gồm cá nhân hoặc nhóm sử dụng tài liệu và dịch vụ thư viện nhằm mục đích học tập, nghiên cứu, công tác và giải trí.

  • Tiêu chí đánh giá chất lượng phục vụ: Bao gồm mức độ đáp ứng nhu cầu tin, mức độ lôi cuốn người dùng tin, mức độ khai thác nguồn tin, năng lực và thái độ phục vụ của cán bộ thư viện, cũng như khả năng đáp ứng về cơ sở vật chất và công nghệ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi với 195 người dùng tin tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La, bao gồm 19 cán bộ lãnh đạo, 40 cán bộ giảng viên và 136 học sinh, sinh viên. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo hoạt động của Trung tâm, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu đại diện, đảm bảo phản ánh đầy đủ các nhóm đối tượng người dùng tin chính của Trung tâm.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, so sánh tỷ lệ sử dụng, nhu cầu và đánh giá của các nhóm người dùng tin. Phân tích tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2019, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện phát triển của Trung tâm trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng thư viện: Khoảng 44,1% người dùng tin thường xuyên sử dụng thư viện với tần suất trung bình 1 lần/tháng, chủ yếu là cán bộ giảng viên và học sinh, sinh viên. Ngược lại, nhóm cán bộ lãnh đạo có tỷ lệ không sử dụng thư viện lên đến 21,1% do hạn chế về thời gian.

  2. Mục đích sử dụng: Nhu cầu chính của người dùng tin là học tập (44%), nghiên cứu (29,9%) và giảng dạy (chiếm tỷ lệ cao trong nhóm cán bộ giảng viên). Mục đích giải trí và hỗ trợ công tác quản lý chiếm tỷ lệ thấp, lần lượt là 9,9% và 2%.

  3. Nhu cầu về loại hình tài liệu: Người dùng tin ưu tiên sử dụng giáo trình (54%), tài liệu tra cứu (25,2%) và tài liệu điện tử chiếm khoảng 6%. Loại hình tài liệu truyền thống vẫn chiếm ưu thế trong hoạt động học tập và nghiên cứu.

  4. Nhu cầu về ngôn ngữ tài liệu: Phần lớn người dùng tin (90,2%) sử dụng tài liệu tiếng Việt, trong khi nhu cầu sử dụng tài liệu tiếng dân tộc thiểu số và ngoại ngữ rất thấp, lần lượt chiếm dưới 3%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La đã thu hút được sự quan tâm của đa số người dùng tin, đặc biệt là nhóm học sinh, sinh viên và cán bộ giảng viên, thể hiện qua tỷ lệ sử dụng thư viện và nhu cầu tài liệu phong phú. Tuy nhiên, nhóm cán bộ lãnh đạo do đặc thù công việc bận rộn nên ít sử dụng thư viện, điều này đặt ra yêu cầu về các hình thức phục vụ linh hoạt hơn như dịch vụ thông tin chọn lọc, tra cứu trực tuyến và phục vụ theo yêu cầu.

Việc ưu tiên sử dụng tài liệu truyền thống phản ánh thực trạng nguồn lực thông tin của Trung tâm còn hạn chế về tài liệu điện tử và đa dạng hóa hình thức phục vụ. Điều này cũng phù hợp với đặc điểm người dùng tin chủ yếu là học sinh, sinh viên có trình độ ngoại ngữ và tin học còn hạn chế. Do đó, việc tăng cường bổ sung tài liệu điện tử và đào tạo kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin cho người dùng là cần thiết.

Mức độ đáp ứng nhu cầu tin và sự hài lòng của người dùng tin còn phụ thuộc vào năng lực và thái độ phục vụ của cán bộ thư viện, cũng như cơ sở vật chất, trang thiết bị và hạ tầng công nghệ. Trung tâm đã được đầu tư xây dựng thư viện điện tử với hệ thống máy tính, phần mềm quản lý hiện đại, tuy nhiên vẫn cần nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng công nghệ cho đội ngũ cán bộ để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người dùng tin.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ sử dụng thư viện theo nhóm đối tượng, mục đích sử dụng, loại hình tài liệu và ngôn ngữ tài liệu, giúp minh họa rõ nét hơn về đặc điểm và nhu cầu của người dùng tin tại Trung tâm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới hình thức phục vụ người dùng tin: Triển khai các dịch vụ phục vụ linh hoạt như phục vụ thông tin chọn lọc, tra cứu trực tuyến, phục vụ theo yêu cầu nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng và hạn chế về thời gian của nhóm cán bộ lãnh đạo và giảng viên. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp với các phòng nghiệp vụ.

  2. Tăng cường nguồn lực thông tin: Bổ sung đa dạng tài liệu điện tử, tài liệu chuyên sâu và tài liệu ngoại ngữ phù hợp với nhu cầu đào tạo và nghiên cứu của nhà trường. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm; Chủ thể thực hiện: Phòng Bổ sung xử lý tài liệu.

  3. Nâng cao trình độ và kỹ năng cho cán bộ thư viện: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ thư viện, tin học và ngoại ngữ nhằm nâng cao năng lực phục vụ và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác thư viện. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp với các đơn vị đào tạo.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ: Đầu tư nâng cấp trang thiết bị, mở rộng không gian phục vụ, nâng cao chất lượng hệ thống thư viện điện tử và mạng internet để tạo môi trường thuận lợi cho người dùng tin. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể thực hiện: Nhà trường và Trung tâm Thông tin – Thư viện.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền và đào tạo người dùng tin: Tổ chức các buổi tập huấn, hướng dẫn kỹ năng sử dụng thư viện, khai thác tài liệu và dịch vụ thông tin cho học sinh, sinh viên và cán bộ giảng viên nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực thông tin. Thời gian thực hiện: định kỳ hàng năm; Chủ thể thực hiện: Phòng Phục vụ và Phòng Máy.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thư viện các trường cao đẳng, đại học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chiến lược nâng cao hiệu quả phục vụ người dùng tin, từ đó cải thiện chất lượng hoạt động thư viện.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Thông tin – Thư viện: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá giúp hiểu rõ về công tác phục vụ người dùng tin, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ trong môi trường thư viện giáo dục.

  3. Nhà quản lý giáo dục và đào tạo: Tham khảo để đánh giá vai trò của thư viện trong việc hỗ trợ đào tạo, nghiên cứu khoa học, từ đó có chính sách đầu tư phù hợp cho hệ thống thư viện trường học.

  4. Nhân viên thư viện và cán bộ phục vụ người dùng tin: Áp dụng các giải pháp thực tiễn trong công tác phục vụ, nâng cao kỹ năng và thái độ phục vụ nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người dùng tin.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác phục vụ người dùng tin là gì và tại sao nó quan trọng?
    Công tác phục vụ người dùng tin là hoạt động hướng dẫn, hỗ trợ người dùng tiếp cận và sử dụng hiệu quả nguồn tài liệu và dịch vụ thư viện. Đây là khâu then chốt quyết định hiệu quả hoạt động thư viện, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin?
    Bao gồm nguồn lực thông tin, trình độ và thái độ phục vụ của cán bộ thư viện, cơ sở vật chất – kỹ thuật, hạ tầng công nghệ và đặc điểm nhu cầu của người dùng tin. Sự phối hợp đồng bộ các yếu tố này tạo nên hiệu quả phục vụ cao.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phục vụ người dùng tin tại thư viện trường học?
    Cần đổi mới hình thức phục vụ, tăng cường nguồn lực thông tin, nâng cao trình độ cán bộ, cải thiện cơ sở vật chất và tổ chức đào tạo người dùng tin thường xuyên để đáp ứng nhu cầu đa dạng và ngày càng cao.

  4. Người dùng tin tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La có đặc điểm gì nổi bật?
    Người dùng tin chủ yếu là học sinh, sinh viên (89%), có nhu cầu sử dụng tài liệu truyền thống bằng tiếng Việt phục vụ học tập và nghiên cứu. Nhóm cán bộ giảng viên và lãnh đạo có nhu cầu chuyên sâu hơn nhưng ít thời gian sử dụng thư viện.

  5. Tại sao tài liệu điện tử chưa được sử dụng rộng rãi tại Trung tâm?
    Nguyên nhân chính là do trình độ tin học và ngoại ngữ của người dùng tin còn hạn chế, nguồn tài liệu điện tử chưa đa dạng và phong phú, cũng như thói quen sử dụng tài liệu truyền thống vẫn chiếm ưu thế. Việc đào tạo kỹ năng và bổ sung tài liệu điện tử là cần thiết.

Kết luận

  • Công tác phục vụ người dùng tin tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Cao đẳng Sơn La còn nhiều hạn chế do nguồn lực thông tin chưa đa dạng, cơ sở vật chất và trình độ cán bộ chưa đồng bộ.
  • Người dùng tin chủ yếu là học sinh, sinh viên với nhu cầu sử dụng tài liệu truyền thống bằng tiếng Việt, trong khi nhóm cán bộ lãnh đạo và giảng viên cần các dịch vụ phục vụ linh hoạt hơn.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp đổi mới hình thức phục vụ, tăng cường nguồn lực thông tin, nâng cao trình độ cán bộ, cải thiện cơ sở vật chất và đào tạo người dùng tin.
  • Việc triển khai các giải pháp này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học tại Trường Cao đẳng Sơn La.
  • Đề nghị Ban Giám hiệu và Trung tâm Thông tin – Thư viện phối hợp triển khai các bước tiếp theo trong vòng 1-2 năm tới nhằm hiện thực hóa các khuyến nghị nghiên cứu.

Hành động tiếp theo: Đánh giá lại hiệu quả các giải pháp sau 12 tháng triển khai và điều chỉnh phù hợp để đảm bảo sự phát triển bền vững của công tác phục vụ người dùng tin tại Trung tâm.