Tổng quan nghiên cứu

Tăng thu ngân sách Nhà nước là một yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho Nhà nước thực hiện các chức năng và nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội, với đặc điểm là một quận nội thành tập trung nhiều trường đại học, doanh nghiệp lớn, việc tăng thu ngân sách có ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì và phát triển kinh tế địa phương. Giai đoạn nghiên cứu từ 2012 đến 2015 cho thấy, mặc dù công tác thu ngân sách đã có nhiều cải tiến, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn như thất thu thuế, nợ đọng thuế và chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng như thuế nhà trọ, thuế xây dựng, thu tiền sử dụng đất. Theo báo cáo của Ban Thường vụ Quận ủy Thanh Xuân năm 2015, số hộ được cấp giấy phép xây dựng là 609, nhưng chỉ quản lý thu thuế của 74 hộ với tổng số tiền thu được là 604 triệu đồng; nợ đọng thu tiền sử dụng đất chưa thu hồi được khoảng 2 tỷ đồng từ 21 công ty, doanh nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng thu ngân sách Nhà nước cấp quận Thanh Xuân, đồng thời đề xuất các giải pháp tăng thu hiệu quả trong giai đoạn ổn định 2016-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn quận Thanh Xuân, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan chức năng và khảo sát thực địa. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp lãnh đạo quận trong công tác quản lý và điều hành ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về ngân sách Nhà nước và thu ngân sách cấp huyện (quận), bao gồm:

  • Lý thuyết về ngân sách Nhà nước: Định nghĩa ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước (Luật Ngân sách Nhà nước 2015). Chức năng chính của ngân sách gồm phân phối nguồn lực và giám sát việc huy động, sử dụng các nguồn thu.

  • Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước theo nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ, phân định rõ nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  • Khái niệm thu ngân sách Nhà nước cấp huyện (quận): Là toàn bộ các khoản thu mà chính quyền địa phương huy động vào quỹ ngân sách trong một thời kỳ, bao gồm các khoản thu 100% cấp quận, các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm giữa ngân sách trung ương và địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách Nhà nước, thu ngân sách Nhà nước, phân cấp ngân sách, dự toán ngân sách, thuế, phí và lệ phí, nợ đọng thuế, thất thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích định tính và định lượng dựa trên số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm báo cáo quyết toán ngân sách hàng năm của UBND quận Thanh Xuân, niên giám thống kê của Chi cục Thống kê, báo cáo định kỳ của Chi cục Thuế quận, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, các nghị định, quyết định của Bộ Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin qua khảo sát, phỏng vấn sâu với 42 cán bộ làm công tác thu ngân sách tại 15/15 UBND phường và các phòng ban liên quan thuộc quận Thanh Xuân, với tỷ lệ phản hồi đạt 84%.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích kinh tế, phân tích thống kê mô tả, so sánh số liệu thu ngân sách qua các năm 2012-2015, xử lý dữ liệu bằng Excel để đánh giá thực trạng thu ngân sách, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 2/2016 đến tháng 6/2016, gồm các bước thu thập số liệu thứ cấp, thảo luận tay đôi với 11 cán bộ, phỏng vấn sâu 50 đối tượng, xử lý dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan, dựa trên cơ sở lý luận vững chắc và dữ liệu thực tiễn phong phú, phù hợp với mục tiêu và phạm vi nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thực hiện dự toán thu ngân sách giai đoạn 2012-2015: Tổng thu ngân sách trên địa bàn quận Thanh Xuân có xu hướng tăng trưởng ổn định qua các năm, tuy nhiên tỷ lệ thực hiện dự toán chưa đạt cao, trung bình khoảng 75-85% kế hoạch giao. Ví dụ, năm 2015, tổng thu ngân sách đạt khoảng 4.5 tỷ đồng, đạt 80% dự toán.

  2. Cơ cấu nguồn thu ngân sách: Các khoản thu chủ yếu gồm thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh, thu tiền sử dụng đất, thu phí và lệ phí. Thu tiền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn nhưng có biến động mạnh, năm 2015 đạt 1.2 tỷ đồng, tăng 15% so với năm 2014. Thu phí và lệ phí ổn định, đạt khoảng 300 triệu đồng/năm.

  3. Tình trạng nợ đọng và thất thu thuế: Nợ đọng thuế tiền sử dụng đất đến cuối năm 2015 còn khoảng 2 tỷ đồng từ 21 doanh nghiệp, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn thu ngân sách. Công tác quản lý thuế còn tồn tại nhiều hạn chế như chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng, đặc biệt là thuế nhà trọ, thuế xây dựng.

  4. Đánh giá công tác quản lý thu ngân sách: Qua khảo sát, 70% cán bộ đánh giá công tác lập dự toán thu ngân sách còn chưa sát thực tế, 65% cho rằng công tác kiểm tra, thanh tra chống thất thu chưa hiệu quả, 60% nhận định công tác tuyên truyền, vận động người nộp thuế cần được tăng cường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù quận Thanh Xuân đã có những nỗ lực trong công tác quản lý thu ngân sách, nhưng vẫn còn nhiều điểm yếu cần khắc phục. Việc tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách chưa cao phản ánh sự chưa chính xác trong việc lập dự toán và khó khăn trong công tác thu hồi nợ đọng thuế. So sánh với các quận như Cầu Giấy, Đống Đa và Nam Từ Liêm, nơi có tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách đạt trên 90%, cho thấy quận Thanh Xuân cần học hỏi kinh nghiệm trong cải cách hành chính thuế, hiện đại hóa công tác quản lý và tăng cường phối hợp liên ngành.

Việc nợ đọng thuế tiền sử dụng đất là một trong những nguyên nhân chính làm giảm nguồn thu ngân sách, đồng thời cho thấy công tác quản lý, kiểm tra, cưỡng chế thuế chưa được thực hiện triệt để. Ngoài ra, các khoản thu chưa được khai thác hiệu quả như thuế nhà trọ, thuế xây dựng cũng làm giảm tiềm năng tăng thu ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện biến động tổng thu ngân sách qua các năm, cơ cấu nguồn thu theo từng khoản, tỷ lệ nợ đọng thuế và đánh giá mức độ hài lòng của cán bộ về công tác quản lý thu ngân sách. Bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách giữa các quận cũng giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý thu ngân sách của quận Thanh Xuân so với các địa phương khác.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán thu ngân sách: Cần áp dụng phương pháp dự báo khoa học, sát với tình hình sản xuất kinh doanh thực tế trên địa bàn, đảm bảo dự toán phản ánh đúng khả năng thu. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2017. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với Chi cục Thuế.

  2. Tăng cường công tác quản lý, thanh tra, kiểm tra chống thất thu và xử lý nợ đọng thuế: Triển khai các biện pháp cưỡng chế thuế nghiêm minh, rà soát, cập nhật kịp thời danh sách người nộp thuế, đặc biệt tập trung vào các khoản thu tiền sử dụng đất và thuế xây dựng. Thời gian: 2017-2018. Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND quận.

  3. Đẩy mạnh cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thuế: Triển khai kê khai thuế qua mạng, nộp thuế điện tử, đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ thuế. Thời gian: 2017-2019. Chủ thể: Chi cục Thuế, Sở Tài chính Thành phố.

  4. Tăng cường tuyên truyền, vận động người nộp thuế: Phối hợp với các ngành, địa phương tổ chức các chương trình phổ biến chính sách thuế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người dân và doanh nghiệp. Thời gian: liên tục từ 2017. Chủ thể: UBND quận, Chi cục Thuế, các phường.

  5. Phát triển kinh tế địa phương bền vững để nuôi dưỡng nguồn thu: Khuyến khích phát triển các ngành dịch vụ, thương mại, xây dựng, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp hoạt động, qua đó tăng nguồn thu thuế. Thời gian: 2017-2020. Chủ thể: UBND quận, các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách các quận, huyện: Giúp hiểu rõ cơ chế, thực trạng và giải pháp tăng thu ngân sách cấp huyện, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý ngân sách địa phương.

  2. Cán bộ công tác thuế và tài chính địa phương: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về các nguồn thu, phương pháp lập dự toán, quản lý thu ngân sách, giúp nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp quận, hỗ trợ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính: Giúp đánh giá thực trạng và đề xuất các chính sách phù hợp nhằm tăng cường nguồn thu ngân sách địa phương, góp phần ổn định tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu ngân sách Nhà nước cấp quận gồm những khoản thu nào?
    Thu ngân sách cấp quận bao gồm các khoản thu 100% cấp quận như thuế môn bài, phí, lệ phí do quận quản lý; các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm giữa ngân sách trung ương và địa phương như thuế chuyển quyền sử dụng đất, thuế nhà đất, thuế tài nguyên; và các khoản thu khác theo quy định pháp luật.

  2. Tại sao tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách tại quận Thanh Xuân chưa cao?
    Nguyên nhân chính là do việc lập dự toán chưa sát thực tế, công tác quản lý thuế còn hạn chế, nợ đọng thuế lớn, chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng và công tác thanh tra, kiểm tra chưa hiệu quả.

  3. Giải pháp nào giúp giảm nợ đọng thuế hiệu quả?
    Tăng cường rà soát, cập nhật danh sách người nộp thuế, áp dụng biện pháp cưỡng chế thuế nghiêm minh, phối hợp liên ngành trong quản lý thuế, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người dân và doanh nghiệp.

  4. Cải cách hành chính thuế có vai trò như thế nào trong tăng thu ngân sách?
    Cải cách hành chính giúp đơn giản hóa thủ tục, giảm thời gian và chi phí cho người nộp thuế, nâng cao hiệu quả quản lý thuế, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân thực hiện nghĩa vụ thuế, từ đó tăng nguồn thu ngân sách.

  5. Làm thế nào để phát triển kinh tế địa phương nhằm nuôi dưỡng nguồn thu ngân sách?
    Tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển, thu hút đầu tư vào các ngành dịch vụ, thương mại, xây dựng; đồng thời thực hiện các chính sách hỗ trợ, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trên địa bàn.

Kết luận

  • Thu ngân sách Nhà nước cấp quận Thanh Xuân giai đoạn 2012-2015 có xu hướng tăng trưởng nhưng tỷ lệ thực hiện dự toán còn thấp, ảnh hưởng bởi nợ đọng thuế và quản lý chưa hiệu quả.
  • Cơ cấu nguồn thu chủ yếu gồm thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh, thu tiền sử dụng đất, thu phí và lệ phí, trong đó thu tiền sử dụng đất có biến động lớn.
  • Công tác quản lý thu ngân sách còn nhiều hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, công tác thanh tra, kiểm tra chưa triệt để, ý thức chấp hành pháp luật thuế của một bộ phận người nộp chưa cao.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường quản lý, thanh tra chống thất thu, cải cách hành chính thuế, tuyên truyền vận động người nộp thuế và phát triển kinh tế địa phương bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý thu ngân sách cấp quận, góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong giai đoạn 2016-2020.

Tiến trình tiếp theo: Triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện hàng năm, điều chỉnh chính sách phù hợp với diễn biến kinh tế - xã hội.

Kêu gọi hành động: Các cấp lãnh đạo, cơ quan quản lý và cán bộ thuế cần phối hợp chặt chẽ, quyết liệt thực hiện các giải pháp nhằm tăng thu ngân sách, góp phần phát triển bền vững quận Thanh Xuân.