Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc là một chính sách quan trọng nhằm đảm bảo an sinh xã hội và ổn định đời sống người lao động (NLĐ). Tại huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, công tác quản lý thu BHXH bắt buộc đối với các doanh nghiệp (DN) đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp. Giai đoạn 2016-2020, số DN tham gia BHXH bắt buộc tăng từ 124 lên 275 đơn vị, tương ứng tăng 45,10%, tuy nhiên tỷ lệ NLĐ tham gia chỉ đạt khoảng 75%, thấp hơn nhiều so với tiềm năng. Tổng quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cũng biến động, năm 2020 giảm còn 305.916 triệu đồng so với 314.731 triệu đồng năm 2019.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện An Lão, xác định những khó khăn, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả thu, đảm bảo quyền lợi NLĐ và an toàn quỹ BHXH. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các DN trên địa bàn huyện An Lão trong giai đoạn 2016-2020, với các giải pháp đề xuất thực hiện đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao tỷ lệ tham gia BHXH, giảm nợ đọng và góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý kinh tế trong lĩnh vực BHXH, bao gồm:

  • Lý thuyết bảo hiểm xã hội: BHXH là hình thức bảo hiểm mang tính xã hội, có sự bảo hộ của Nhà nước nhằm bảo vệ quyền lợi NLĐ khi mất hoặc giảm thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất. BHXH phân phối lại thu nhập, đảm bảo an toàn xã hội và phát triển bền vững.
  • Mô hình quản lý thu BHXH bắt buộc: Quản lý thu BHXH là quá trình tổ chức, điều chỉnh các hoạt động thu theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời. Mục tiêu là đảm bảo công bằng, minh bạch, an toàn quỹ BHXH.
  • Khái niệm chính: Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, mức đóng BHXH, tỷ lệ đóng, quản lý quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, kiểm tra, thanh tra thu BHXH, tỷ lệ nợ đọng BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích và so sánh dựa trên số liệu thực tế thu thập từ BHXH huyện An Lão giai đoạn 2016-2020. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ DN và NLĐ tham gia BHXH trên địa bàn huyện. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ đối tượng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện An Lão nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ tham gia, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu, tỷ lệ nợ đọng BHXH qua các năm. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020 với các giải pháp đề xuất đến năm 2025. Nguồn dữ liệu chính là báo cáo thu BHXH, hồ sơ quản lý DN và NLĐ, các văn bản pháp luật liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng số lượng DN tham gia BHXH bắt buộc: Từ 124 DN năm 2016 lên 275 DN năm 2020, tăng 45,10%. Khối DN ngoài quốc doanh tăng mạnh, chiếm phần lớn số DN tham gia mới. Tỷ lệ DN tham gia BHXH so với tổng số DN phải tham gia đạt 67,56% năm 2020, tăng từ 57,14% năm 2016.

  2. Tỷ lệ NLĐ tham gia BHXH chưa cao: Tỷ lệ NLĐ tham gia BHXH bắt buộc đạt khoảng 75,06% năm 2020, tăng từ 68,65% năm 2016. Khối DN nhà nước và DN đầu tư nước ngoài đạt 100% tham gia, trong khi khối DN ngoài quốc doanh chỉ đạt 63,70%, còn 36,29% NLĐ chưa được tham gia BHXH.

  3. Biến động quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH: Tổng quỹ tiền lương năm 2016 là 288.837 triệu đồng, giảm xuống 256.243 triệu đồng năm 2017, sau đó tăng lên 314.731 triệu đồng năm 2019 và giảm nhẹ còn 305.916 triệu đồng năm 2020. Tiền lương bình quân tháng của NLĐ tăng dần qua các năm, tuy nhiên năm 2020 giảm do ảnh hưởng dịch Covid-19 và biến động DN lớn.

  4. Kết quả thu BHXH đạt và vượt kế hoạch: Năm 2020, số thu BHXH đạt 77.992 triệu đồng, vượt 101,98% kế hoạch giao. Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu các năm đều đạt trên 99%, thể hiện hiệu quả quản lý thu tương đối ổn định.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng số DN và NLĐ tham gia BHXH bắt buộc là do nhận thức về chính sách BHXH được nâng cao, sự phối hợp chặt chẽ giữa BHXH huyện với các cơ quan ban ngành, cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu. Tuy nhiên, tỷ lệ NLĐ tham gia ở khối DN ngoài quốc doanh còn thấp do nhiều DN nhỏ, hoạt động không ổn định, trốn đóng BHXH và nhận thức pháp luật chưa đầy đủ.

Biến động quỹ tiền lương phản ánh sự ảnh hưởng của dịch bệnh và sự thay đổi cơ cấu DN trên địa bàn. Việc quản lý tiền lương làm căn cứ đóng BHXH còn gặp khó khăn do DN trả lương thực tế không đồng nhất với mức đóng BHXH, gây khó khăn cho công tác kiểm tra, giám sát.

Kết quả thu BHXH đạt kế hoạch cho thấy công tác quản lý thu được tổ chức tốt, tuy nhiên vẫn tồn tại tình trạng nợ đọng BHXH, đặc biệt ở các DN ngoài quốc doanh. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với xu hướng chung tại các địa phương có nền kinh tế phát triển vừa và nhỏ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số DN tham gia BHXH, biểu đồ tỷ lệ NLĐ tham gia theo khối DN, bảng biến động quỹ tiền lương và biểu đồ tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu BHXH qua các năm để minh họa trực quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức

    • Động từ hành động: Tuyên truyền, phổ biến
    • Target metric: Tăng tỷ lệ NLĐ và DN tham gia BHXH lên trên 85% vào năm 2025
    • Chủ thể thực hiện: BHXH huyện phối hợp với Liên đoàn Lao động, UBND huyện
    • Timeline: Triển khai liên tục từ 2022 đến 2025

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu BHXH

    • Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng
    • Target metric: 100% cán bộ thu BHXH được đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ và pháp luật BHXH
    • Chủ thể thực hiện: BHXH thành phố, BHXH huyện
    • Timeline: Hàng năm, bắt đầu từ 2022

  3. Tăng cường kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm

    • Động từ hành động: Kiểm tra, xử lý
    • Target metric: Giảm tỷ lệ nợ đọng BHXH xuống dưới 5% tổng số phải thu vào năm 2025
    • Chủ thể thực hiện: BHXH huyện phối hợp với cơ quan Thuế, Công an kinh tế
    • Timeline: Thực hiện định kỳ hàng quý, báo cáo hàng năm

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH

    • Động từ hành động: Triển khai, nâng cấp
    • Target metric: 100% DN thực hiện giao dịch điện tử và báo cáo tăng giảm lao động qua hệ thống
    • Chủ thể thực hiện: BHXH Việt Nam, BHXH thành phố, BHXH huyện
    • Timeline: Hoàn thành trong năm 2023

  5. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan

    • Động từ hành động: Phối hợp, trao đổi thông tin
    • Target metric: Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành hiệu quả, giảm tình trạng DN “ma” và trốn đóng BHXH
    • Chủ thể thực hiện: BHXH huyện, Chi cục Thuế, Liên đoàn Lao động, UBND huyện
    • Timeline: Xây dựng và triển khai từ 2022

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, phương pháp quản lý thu BHXH hiệu quả, áp dụng vào thực tiễn công tác.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch thu, kiểm tra, thanh tra BHXH tại địa phương.

  2. Lãnh đạo và bộ phận nhân sự các doanh nghiệp

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ về BHXH, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật BHXH.
    • Use case: Quản lý lao động, thực hiện đóng BHXH đúng quy định, tránh vi phạm pháp luật.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, quản lý

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, số liệu thực tiễn, phương pháp phân tích trong lĩnh vực BHXH.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, bài báo khoa học liên quan.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và an sinh xã hội

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả chính sách BHXH, đề xuất chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương.
    • Use case: Xây dựng, điều chỉnh chính sách, quy định pháp luật về BHXH.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ NLĐ tham gia BHXH bắt buộc ở khối DN ngoài quốc doanh thấp?
    Do nhiều DN nhỏ, hoạt động không ổn định, nhận thức pháp luật chưa đầy đủ và có tình trạng trốn đóng BHXH. Ví dụ, năm 2020 tỷ lệ chỉ đạt 63,70%, thấp hơn nhiều so với khối DN nhà nước và đầu tư nước ngoài.

  2. Làm thế nào để giảm tình trạng nợ đọng BHXH tại địa phương?
    Cần tăng cường kiểm tra, thanh tra, phối hợp với cơ quan Thuế và xử lý nghiêm các DN vi phạm. Đồng thời nâng cao nhận thức DN về trách nhiệm đóng BHXH. Mục tiêu giảm nợ đọng xuống dưới 5% vào năm 2025.

  3. Quy trình thu BHXH bắt buộc được thực hiện như thế nào?
    Quy trình gồm 8 bước từ đăng ký DN, lập danh sách lao động, thu tiền đóng, hạch toán, tính lãi, lập báo cáo đến quản lý hồ sơ. Việc này đảm bảo thu đúng, đủ và kịp thời theo quy định.

  4. Ảnh hưởng của dịch Covid-19 đến công tác thu BHXH ra sao?
    Dịch bệnh làm giảm số lao động tham gia BHXH do DN gặp khó khăn, một số DN lớn ngừng hoạt động. Năm 2020, quỹ tiền lương và số NLĐ tham gia BHXH giảm so với năm trước.

  5. Làm thế nào để DN thực hiện đóng BHXH đúng mức lương thực tế?
    Cần phối hợp chặt chẽ giữa BHXH và cơ quan Thuế để kiểm tra, đối chiếu quỹ lương quyết toán thuế với mức đóng BHXH. Đồng thời tuyên truyền, hướng dẫn DN xây dựng thang bảng lương đúng quy định.

Kết luận

  • Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện An Lão đã có nhiều tiến bộ với số DN và NLĐ tham gia tăng qua các năm, đạt tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu trên 99%.
  • Tỷ lệ NLĐ tham gia BHXH ở khối DN ngoài quốc doanh còn thấp, gây ảnh hưởng đến quyền lợi NLĐ và an toàn quỹ BHXH.
  • Quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH biến động do ảnh hưởng dịch Covid-19 và sự thay đổi cơ cấu DN.
  • Công tác quản lý thu cần được hoàn thiện qua nâng cao nhận thức, tăng cường kiểm tra, ứng dụng công nghệ và phối hợp liên ngành.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH đến năm 2025, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi sát sao tiến độ thực hiện, đánh giá định kỳ và điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các cơ quan, DN và NLĐ cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động và phát triển bền vững quỹ BHXH.